Halil Nihat Boztepe Hayatı ve Şairliği
Halil Nihat Boztepe
Halil Nihat Boztepe (d.1880 Trabzon- ö.-1949 Ankara ), şair, yazar, çevirmen ve milletvekili
1882'de Trabzon doğumludur. Kimi kaynaklar nüfusa iki yaş küçük yazıldığını ifade ederek asıl doğum tarihinin 1880 yılı olduğunu yazmaktadır.[1]
Trabzonlu tüccar ve denizcilik işleri ile uğraşan Hasan Efendi ile Mürüvvet Hanım’ın tek oğlu ve çocuğu olarak dünyaya geldi. İlkokulu Trabzon Sıbyan ve ıslahhane mekteplerinde okudu. [2][3] Ailesini geçindirmek zorunda kaldığı için henüz 16 yaşında iken hem çalışmak hem de tahsiline devam etmek zorundaydı.
Trabzon Askeri Rüştiyesi ve İdadisinde orta öğrenimini tamamladı. İki yıl mülki idadide okudu. Fransızca, ayrıca özel olarak da Farsça öğrendi. Daha sonra da ailesinin geçimine yardım etmek maksadıyla genç yaşta İstanbul’a gelerek 1903 Trabzon Düyun-i Umumiyesindir vazife aldı Okulu bitirdikten sonra Trabzon Fransız Frenkler Mektebi'nde Türkçe öğretmeni olarak göreve başladı. Memuriyetinin ilk yıllarında babasını kaybetmişti. II. Meşrutiyet’ten sonra Akşam, Alemdar, İstiklâl, Vakit ve Tanin’de tercümeleri ve şiirleri yayınlandı. [4]
Halil Nihad, Balkan ve I. Dünya savaşları, daha sonra Mütareke yılları boyunca annesi ile yaşadı. Hiç evlenmemiş olan şair annesi ölene kadar onunla birlikte yaşamıştı. [5]
Bir yandan Frerler Mektebi’nde Türkçe öğretmenliği yapmış diğer yandan da Fransızca öğrenirken Farsçayı da öğrenmeye gayret etmişti. [6] İstanbul Müskirat, Harir ve Saygı Sikar Şubesi Mübeyyizliği ve Duyun-u Umumiye İdaresi'nde memurluk yaptı. Duyun-u Umumiye İdaresi'nde komiserlik görevinde bulundu. [7]
1925’te lağvedilen bu kurumun borçlarını tasfiye heyetiyle Osmanlı borçlar meselesinin çözümü için devlet tarafından görevli olarak Paris' e gönderilenler arasındaydı. 1922'de Nedim Divanı'nı fevkalâde titiz bir surette neşretti.
1927 Trabzon milletvekili olarak meclise girdi. TBMM III. Dönem Gümüşhane, IV., V., VI. ve VII. Dönem 1931' de de Trabzon Milletvekilliği yaptı. Toplam olarak 20 yıl, 1927-1947 TBMM de milletvekilliği görevinde bulunmuştu. Milletvekilliği sırasında veya edebî camiada a İbrahim Alaaddin Gövsa, İbnülemin Mahmut Kemal, Tahirü’l-Mevlevi, Ali Ekrem Bolayır, Mithat Cemal Kuntay Ali İlmî Bilgili gibi birçok edebiyatçı ile yakın dostluklar kurdu.
Halil Nihad Boztepe; ömrünün sonlarına doğru kalbinden rahatsızlanmış, bir gözünü de kaybetmişti. Kimsesi olmayan yazarı” Gövsa ailesi himaye etmiş ve ölümüne kadar kendisine yardımcı olmuşlardı.” [8](Şenocak 1989: 14-15). Tüm bunlardan bunalan şair 17 Şubat 1949’da Ankara’da ilaç içmek suretiyle intihar ederek hayatına son verdi. Kabri Cebeci Asrî Mezarlığı’ndadır.[9]
EDEBİ KİŞİLİĞİ
Halil Nihat karakter olarak oldukça kibar, yardımsever ve Atatürk'ün sevgisini kazanmış bir sanatçıydı. İbn'ul-Emin Mahmud Kemal Bey ile yaptığı bir sohbette "Ben bir kayıkçının oğluyum, bir köylü çocuğuyum, mısır ekmeğiyle büyüdüm" sözlerine karşı İbn'ul-Emin Mahmud Kemal Bey’in "Asalet sizinle doğmuştur!" [10] Demekten kendisini alamayacağı kadar kibar ve zarif bir insan olarak hatırlarda kalmıştı.
Kendi şahsî merak ve gayretiyle edebiyat sahasında kendini yetiştirmişti. Halil Nihat edebiyat tarihimizde, mizah-yergi gücü ağır basan ünlü Divan Şairlerine yazdığı nazirelerle tanındı. En güzel şiirlerini aruzla yazdı. Edebiyata İkinci Meşrutiyetin ilanından sonra yazdığı şiirlerinde Aruz ölçüsünü kullanarak birçok nazireler tehziller yazdı. Fransızcadan Alponse Daudet ’ten üç tane roman çevirisi yaptı.
İlk hiciv şiirlerini1908’den sonra II. Meşrutiyet sonrasının getirdiği serbest ortamdan faydalanarak dönemin dergi ve gazetelerinde yayımladı. Fuzuli , Baki', Nef’i, Nedim, Abdülhak Hamit Tarhan , Recaizade Mahmut Ekrem gibi eski ve yeni şairlerin şiirlerini takit eden bir anlamda nazireler yazdı. Hece ölçülü taşlamalar, yergiler kaleme aldı. Aruz ve hece veznini taklitte başarı gösterdi. İlk şiirlerini 1908’de İstanbul gazete ve dergilerinde yayınladı. [11]Halil Nihat, daha çok, mizah, hiciv ve tehzil (latifeler şeklinde alaysı biçimde nazireler ) tarzındaki şiirleri ile kendini belli etti.
Oldukça zarif hicviyeler yazdığı halde bu hicivleri yüzünden yirmi yıl milletvekilliği yaptığı halde İsmet İnönü’nün gözünden düşmüştü.
İbrahim Alaaddin Gövsa 'nın eşi Mükerrem Hanım bunun nedenini şu şekilde anlatmıştır.
- "Ağaç Kasidesi neşredilince İsmet Paşa bir daha şairin yüzüne bakmadı. Evvelce en küçük bir rahatsızlığında kendisini ziyarete geldiği halde, son hastalığında hal hatır sormak, cenazesine katılmak şöyle dursun bir temsilci bile göndermemiş ve başsağlığı dilemeyi bile çok görmüştü." [12]
Halil Nihat güncel tarihle ilgili sosyal hadiseleri beyitler şeklinde karikatürize etmeyi seven bir şairdi. Sosyal faydayı düşünen didaktik şiirler yazarak halkın sorunlarını ele almaya çalıştı. Şiirlerinde halk ağzıyla ve iğneli bir dille iğneli bir dille yazdığı hicviyelerinde başarılı oldu. Yazdığı hicivlerinde divan şairlerini izlemekle birlikte onların aşırı taraflarına kaçmaksızın temiz ve seçkin bir dil kullandı. Böylelikle edebiyatımızda manzum mizah türünün usta şairlerinden biri kabul edildi.
Halil Nihat’ın hicvi, kendinden öncekilerin çoğu gibi müstehcen ve galiz bir karakterde değil, zarif bir üslupla kaleme alınmıştır. Nefi Siham-ı Kaza eseri gibi aynı adla yayımladığı şiir kitabında devrin ileri gelenle, şairleri, Edipleri, partileri, siyasi simaları, gazetecileri, zarif bir şekilde hicvetti. Cumhuriyet devrinde yapılan dil devrimine karşı çıkarak ve TDK daki dilcilerin tutumlarını uydurma kelimler icat ederken düştükleri durumları ince esprilerle tehzil edip alaya alan Ağaç Kasidesi isimli kitabını yayımladı. (1931) Daha sonra Ağaç Kasidesi isimli eserini Cumhuriyette yapılan inkılâpları tenkit edecek şekilde bin beş yüz beş beyit hâlinde yeniden bastırmıştı. (1947)
Uzun yıllar eser vermekten uzak duran Halil Nihat, en son 1947 yılında yayımladığı "Ağaç Kasidesi" Türk hicvinin en zarif örneklerini vermiş oldu. 1949’da Ankara’da ilaç içerek intihar etti ve Cebeci Mezarlığına ve hayatta iken en yakın dostu olan İbrahim Alaaddin Gövsa ile yan yana Cebeci Ankara Asrî Mezarlığına gömüldü.[13]
Zemçi Çetinkaya, Halil Nihat Boztepe Hayatı, Şahsiyeti ve Eserlerinden Seçmeler adıyla 1977 yılında hakkında biyografik bir çalışma yaptı. Trabzon’da bir kütüphaneye adı verildi. “Halil Nihad Boztepe Araştırma Kütüphanesi”.
Başlıca eserleri şunlardır:
Şiir kitapları:
· Siham-ı İlham (1921),
· Ayine-i Devran(1924),
· Mahitab (1924),
· Ağaç Kasidesi (1947)
Nedim Divanı ile Nedim-i Kadim Divanının Günümüz Türkçe'si Basımını yaptı. .
Ayrıca Fransızcadan yaptığı birçok şiir ve roman tercümesi, gazete ve dergi sayfalarında kalmış şiir ve yazıları vardır.
Ağaç Kasîdesi’nden
Vatanda dilsize döndüm değilken ehl-i sükût!
Yerindedir bana bir put demek, yürür bir put!
Lâkırdı etmeğe vermez aman lîsâniyyûn!
Azaldı bende tahammül, tükendi sabr ü sükûn!
Yanımda söyleşiyorlar garîb bir lehçe,
Bir ismi var: Ulusal Dil denir, fakat bence
Ne şîve-i Arabîdir ne Şîve-i Türkî!
Japonca, Çince mi? Aslâ! Bu öyle bir dil ki,
Ne anlıyor onu âlim, ne anlıyor câhil!
Bir etti âlimi câhille memlekette bu dil!
Bu yeryüzünde müsâvât olursa böyle olur!
Uyup hevâsına cehlin ve görmeyip mahzûr,
Bütün lügatları attık, bırakmadık bir tek!
Arapçadır diyerek ya Acemcedir diyerek!
İSTANBUL'DA BİLDERİM TEMEL EFENDİ'YE
Ulaa! Temel nasilsun?! Eyi misun hoş misun?!
Yoksa penüm cibi he ola serhoş misun
İşler nasil cideyi, doli misun boş misun?
Uşaklar ne haldadur? Trapzandan ne haber?
Ecer mektub yazarsan benden de selam conder!
Hasta idi nasildur penüm gafadar İhsan?
Geçirmiş cibi eydi tirene pindum haçan,
Hatırımdan çıktığı yokdur onun bir zaman.
Cendisine selâmlar ihtiramlar iderum,
Süleyman Nazif Beğin ellerinden operim.
Peni sorarsan ecer Parisda gezeyirum,
Ceblerimde çitaplar piyasa edeyirum,
Şimdi yanımda olsa İhsan, Temel deyirum.
Burası da hoş amma sen kine bana inan
Dunyada bir danedir ha! O pizum Trapzan...
Artık dayanamayrum sizun hasretinuze,
Cozümde tutmekdedür Trapzan ile Rize,
Ecer gavuşurisam dunya cozüyle size,
Buzine'de ihvane ziyafet vireceğum,
Hamsi kuşiyle içli tava yedireceğum.
KAYNAKÇA
[1] DrAslan Tekin, Edebiyatımızda İsimler, Elips Yayınları, Ankara, 2005, shf124
[2] MUSTAFA İSMET UZUN, https://islamansiklopedisi.org.tr/boztepe-halil-nihat
[3] https://trabzonluedebiyatcilar.com/halilnihat.htm
[4] :MUSTAFA İSMET UZUN, https://islamansiklopedisi.org.tr/boztepe-halil-nihat
[5] Şenocak, Kemaleddin (1989). Yanardağ Şairimiz Halil Nihad Boztepe. İstanbul: Acar Matbaacılık.s.15
[6] MUSTAFA İSMET UZUN, https://islamansiklopedisi.org.tr/boztepe-halil-nihat
[7] DrAslan Tekin, Edebiyatımızda İsimler, Elips Yayınları, Ankara, 2005, shf124
[8] Şenocak, Kemaleddin (1989). Yanardağ Şairimiz Halil Nihad Boztepe. İstanbul: Acar Matbaacılık, s.14-15.
[9] DR. LOKMAN TAŞKESENLİOĞLU, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/boztepe-halil-nihat
[10] :MUSTAFA İSMET UZUNhttps://islamansiklopedisi.org.tr/boztepe-halil-nihat
[11] MUSTAFA İSMET UZUNhttps://islamansiklopedisi.org.tr/boztepe-halil-nihat
[12] https://yenisafak.com.tr/arsiv/2001/temmuz/21/dcundioglu.html
[13] https://yazarmezar.com/mezar-sayfa-445.html
