Hoca Dehhani Hayatı Edebi Yönü 13.YY

 

Hoca Dehhani   

 Hoca Dehhani'nin hayatı hakkında ayrıntılı ve kesin bir bilgi yoktur. Ama Hoca Dehhani'nin Horasan Türkmenlerinden olduğu bilinmektedir. Doğum  ve ölüm tarihleri hakkında kesin bir bilgimiz yoktur.

Onu bilim dünyasına Fuat Köprülü tanıtmış hakkındaki bilgileri de ilk kez o vermiştir. [1]Köprülüye göre Dehhani adı nakış veya nakkaşlıkla ilgili olduğunda onun da nakkaş olabileceği şeklindedir.[2] Köprülü ade geçen eserinde Dehhani’nin Diğer şairler arasından sıyırılıp Selçuklu Sultanı II. Alâeddin’in gözdesi olduğunu “ Selçuklu Şehnamesini” yazması için onun görevlendirdiğini söyler.  

 

Köprülü’nün de belirttiği gibi III. Alaaddin’in Dehhani’ye yazdırmış olduğu bilinen ve 20 bin beyitten meydana gelen Farsça yazılmış  Selçuklu  Şehnamesi  günümüze ulaşmamıştır. İlaydın,  Dehhanî'nin I. Alâeddin Keykubad devrinde yaşadığını ileri sürmektedir. [3] Fuad Köprülü, ise Dehhanî'nin ancak III. Alâeddin Keykubad zamanında yaşayabileceğini düşünmektedir. Yaşadığı yıllar tam olarak tespit edilemezse de,13.Yüzyıl 'da yaşadığı kesindir. Köprülü’ye göre 13. Asrın son yarısında yaşamıştır. [4] Hayatı hakkında da bilinenler çok azdır. Selçuklu saray şairi olduğu sultanların gözdesi bir şair olduğu, İranlı şairlerin tesiri altında kalmakla beraber Türkçe yazamaya ve sade bir dil kullanmaya özen gösterdiği söylenebilir. Aruz veznini iyi düzeyde bildiği tasavvufi konulara değinmiş olsa bile esas amacının tasavvufi konulara değinmek olmadığını,  beşeri konular işlediği, din dışı konularda yazdığı anlaşılmaktadır. Ele geçen şiirlerine bakılınca sanatı ve zevkinin başarılı olduğu Türk divan edebiyatının din dışı konularda yazan ilk şairi [5] kabul edilmesi gerektiği ortaya çıkar.

 

Eserlerinde işlediği konulara bakılırsa karamsar bir şairidir. İranlı şairleri takit eden sufilik konularını sadece devrin modasının dışında kalmamak için yazan bir şair görüntüsü vermektedir

Gazel ve kasidelerinde 4 farklı aruz kalıbı kullanması yönüyle başarılı görülse de bazı imgeleri çok sık tekrarlaması olumsuz bir izlenim bırakmıştır. Divan Şiiri ve Divan Şairler arasında ilk din dışı konular işleyen kişidir. Şiirlerini Eski Anadolu Türkçesi’yle yazdı. Elimize 6 Gazeli ve bir Kasidesi ulaşmıştır. [6] Bu şair ilk kez ilim âlemine Fuad Köprülü'nün yayımlamış olduğu yedi şiirle tanıtılmış, daha sonra Mecdut Mansuroğlu tarafından mecmualarda bulunan on şiiri yayımlanmıştır. [7]  Yazım tekniği zayıf ama dil bakımından zengin kabul edilir.  Onun hakkında ilk bilgi veren kişi 1926’da Fuad Köprülü olmuştur.

 

 

İLK DİVAN ŞAİRİ HOCA DEHHANİ

 

Dehhani, Divan Şairler arasında din dışı konularda yazan ilk şair olarak önem kazanır. Gazellerindeki konular edebiyatımızın din dışı konularda yazılmış ilk şiirlerdir. Bu bakımdan da klasik Türk Edebiyatının ilk örnekleri Dehhanî'nin verdiğini Dehhani'nin ilk Divan Şairi olduğunu kabul etmek gerekir. Ondan evvel yazılmış eserlerinden mevcudiyetini kabul etsek bile elde örnekleri yoktur.

Dehhanî'nin şiirleri ise gazel ve kaside şeklinin oldukça basit, motiflerin sık sık tekrarlandığı örnekleridir ve kolay anlaşılır benzetmelerle doludur. Dehhanî'nin şiirlerine nazîre mecmualarında[8] bulunmaktadır.

Türkoloji sahasında özellikle yazmalar üzerinde araştırmalar derinleştikçe Dehhânî ve tabu diğer şâirler ve eserler hakkında da yeni bilgilerin ortaya çıkması çok muhtemeldir. Zîrâ henüz Türkiye'deki mevcut yazma eserlerin toplu kataloğu ancak 1979 yılından bu yana yayımlanmaktadır.

Hikmet İlaydın 1978 yılında yayımladığı ''Dehhanî'nin Şiirleri" adlı makalesinde Mansuroğlu yayımındaki sonradan eklenen üç şiirin ikisinin Kemâlpaşazade'ye (Ö.942/1534) bir tanesinin de Resmî (ö. 15 yy.)'ye ait olabileceğini ortaya koymuştur.[9][10]

 

EDEBİ YÖNÜ

Şiirlerinden, Fars Edebiyatını çok iyi bildiği, İranlı şairlerin kullandığı mazmunları ve sanatları ustaca kullandığı, iyi bir şair olduğu anlaşılmaktadır. Dinî ve Tasavvufi şiirine rastlanmamıştır. Hoca Dehhani, aşk, tabiat, şarap gibi lâik temaları işler. Şöhreti 16. Yy'a kadar devam etmiştir.

Gazellerinde mazmunlara açık şekilde yer verdi. Oğuz Türkçesini en zarif ve en sade şekilde kullanmıştır. Şiirleri devrine göre, Türk Edebiyatında gazel ve kaside nazım şeklinin ilk örnekleri olup, kolay anlaşılan benzetmelere yer vermiştir. Tasavvuf Şiirinin hâkim olduğu bir çevrede yaşamasına rağmen, şiirlerinde pek Tasavvuf etkisi görülmez.

Farisi ve Türkçe şiirler yazan Dehhani, devrinin, çevresinin sosyal hayatını, ahlak, insan ve güzelliğini aksettiren ilk şairlerdendir.[11]

 

 Hoca Dehhani Şiirleri

Zihî devlet ki gölerüm yüzünden oldı nûrânî

Bir kadehle bizi sâki gamdan âzâd eyledi

Sabreyle gönül derdine dermân ere umma

Acep bu derdümün dermânı yok mu

Lutf itse vefâ kılsa bize yâr nolaydı

Kasîde Sun ey sâkî güle güle...

BİBLİYOGRAFYA

 

[1] Fuad Köprülü, Eski Şairlerimiz . Divan Edebiyatı Antolojisi XIII ve XIV. yy. 2.ci baskı. (İstanbul 1949), 9.5-7; , Fuad Köprülü,"Anadolu Selçukluları Tarihi'nin Yerli Kaynaklan", Belleten, VIII sayı 27 (Ankara 1943), s.396;

[2] Fuad Köprülü, Eski Şairlerimiz . Divan Edebiyatı Antolojisi XIII ve XIV. yy. 2.ci baskı. (İstanbul 1949), 9.5-7; , Fuad Köprülü,"Anadolu Selçukluları Tarihi'nin Yerli Kaynaklan", Belleten, VIII sayı 27 (Ankara 1943), s.396;

[3] Hikmet İlaydın, "Anadolu'da Klasik Türk Şiirinin Başlangıcı" Türk Dili, (Ankara, 1974) Sayı 277, 766-69;

[4] M. F. Köprülü,  age.( 1980) shf, 271

[5] Mustafa Canpolat ve Kayahan Erimer, Tıpkı basımlanyla Türk Dili ve Edebiyatı Örnekleri (Ankara, 1981), s.74-89

[6] Ömer bin Mezid, Mecmu'atü'n-NezaHr, yay; Mustafa Canpolat (Ankara 1982), s.26

[7]  Mecdut Mansuroğlu, Anadolu Türkçesi (XIII. Asır). Dehhânî ve Manzumeleri (İstanbul 1947);

[8] Ömer bin Mezid'in Mecmûat ün-Nezâir, derlenişi 840/1436 ve Eğridirli Hacı Kemâl'in Cami ün-Nezâir, derlenişi 918/151

[9] Hikmet İlaydın, , "Dehhanî'nin Şiirleri", Ömer Asım Aksoy Armağanı (Ankara, 1978), s. 137-176;

[10] Anonim, Hoca Dehhani, https://www.turkceciler.com/hoca-dehhani.html , son erişim 12-11-2012

[11]  Rehber Ansiklopedisi, Hoca Dehhani Maddesi.

 

Edebiyat Dil bilim, Kültür, Folklor, Geleneksel ve Güzel Sanatlarla ilgili, Tez, yazı, İnceleme, ve Araştırmalarınız bize başvurarak bu sitede Paylaşabilirsiniz.

 BAŞVURU İÇİN : ESA, İLETİŞİM  veya [email protected]