İzahlı Mürettep Gayr-i Mürettep Leff ü neşr Örnekleri
İzahlı Mürettep Gayr-i Mürettep Leff ü neşr Örnekleri
Leff ü neşr sanatı bir sözde veya cümlede iki ya da daha fazla sözcüğü veya hükmü ifade ettikten sonra diğer ibarede veya dizede bunlarla ilişkili sözcük ya da hükümleri sıralamak sanatıdır. “İbarede önce iki veya daha ziyade şey söyleyerek sonra onlardan her biriyle ilgili şeyleri söylemek” sanatıdır.
Leffü Nşer sanatı “İbarede önce iki veya daha ziyade şey söyleyerek sonra onlardan her biriyle ilgili şeyleri söylemek” sanatıdır” Edebiyat ve Tenkid Sözlüğü, Mustafa Nihat Özön (1954: 179) “Sözün birinci kısmında sayılan şeylere ait hususların sözün ikinci kısmında anılması” ile yapılan söz sanatıdır. Edebiyat Bilgileri, Tahir Üzgör (1983: 375) şekillerinde de tarif edilmiştir.
Bir dizede veya cümlede sözü geçen isim veya isimlerden sonra bu isim veya isimlerin her birine âit olan özellikleri, sıfat veya fiilleri sıralamak ile leff ve neşr yapılmış olur. Bir ibarede önce birtakım unsurlar yazılır sonra da bu unsurların her biri ile ilgili başka unsurlar sıralanır.[1]
Bârân değil, şafak değil, ebr-i seher değil
Gözyaşıdır, ciğer kanıdır, dud-ı âhdır. Yenşehirli Avni
İlk dizede baran, şafak ve seher sözcükleri söylenmiş; ikinci dizede baranın gözyaşı, şafağın ciğer kanı, seherin ise dud-ı ah olduğu sıralanmıştır.
İçimde kar donar, buzlar çözülür
Yağan ateş midir, kat mıdır bilmem.
Birinci dizede verilen “kor – buzlar” sözcükleri ile ilgili “ateş – kar” sözcükleri verilerek leffü neşr yapılmıştır. Yağan ateş midir, kat mıdır bilmem dizesinde ise aynı zamanda soru sorma istifham sanatı vardır.
Bâğa gel kadd ü ruh u hâlin görüp olsun hacîl
Serv gülden gül karanfülden karanfül lâleden (Nâbî)
Ey sevgili! Bağa gel ki, boyunu, yanağını ve ben’ini görüp selvi ağacı gülden, gül karanfilden, karanfil laleden utansın. İlk dizede kad sözcüğü ile sevgilinin boyu söylenmiş, ikinci dizede ise sevgilinin boyunun servi olduğu işaret edilmiştir. Eski şiirde kadd (boy) uzunluk bakımından serve, ruh (yanak) kırmızı oluşu bakımından güle ve hâl (ben) ise renk bakımından karanfile benzetildiği bilinen bir gerçektir.
Bâğ-ı dehrin hem hazânın hem bahârın görmüşüz
Biz neşâtın da gamın da rûzgârın görmüşüz. Nabi
Bağa gel kadd ü ruh u halin görüp olsun hâcil
Serv gülden, gül karanfülden, karenfül laleden Nabi
Hakir olduysa millet şanına noksan gelir sanma
Yere düşmekle cevher, sâkıt olmaz kadr ü kıymetten Namık Kemal
Sakın bir söz söyleme... Yüzüme bakma sakın
Sesini duyan olur, sana göz koyan olur (Faruk N. Çamlıbel)
Zil, şal ve gül …Bu bahçede raksın bütün hızı...
Şevk akşamında Endülüs üç defa kırmızı Yahya Kemal
Yahya Kemal, Endülüst’te Aşk adlı şiirinin bu beytinde zil, şal ve gül sözcüklerini sıralanmış ikinci dizede üç defa kırmızı denilerek ilginç bir leffü neşr yapmıştır.
Bir leffü neşr sanatında önce sisimler söylenip sonraki dizede o isimlerle ilgili özellikler isıraya uygun olarak açıklanmışsa buna "mürettep leff ü neşr, uygun sıralamada olmazsa "müşevveş leff ü neşr “veya “gayri mürettep leff ü neşr “adını alır. [2]
Leffü neşr-i mürettep örneği
Suz-i aşkın sinede sevdâyı zülfün kalbde
Nardır külhanda güyâ mardır gencinede
Aşk derdiyle hoşem el çek ilacımdan tabib
Sunma derman kim helakim zehr-i dermanındadır Fuzuli
( aşk,“dert – hoş, derman, ilaç - zehir” sözcükleri birbirleriyle karşıt ama alakalı sözcüklerdir. Mısralarda yazılış sırasına riayet edildiği için düzenli leff-ü neşr vardır. .)
Meşk eyledi pervâne vü şemʿ ü gül-i sad-berg
Yanmağı yakılmaġı yaka yırtmağı benden (Kâzım Paşa
Pervane( kelebek), şem ( mum ) gül-i sad-berg sırlanmış bu üç isim “yanmak, yakılmak, yaka yırtmak” fiillerini şairden öğrenmiş gibi sıralanmıştır.
Leffü neşr-i gayri mürettep örneği
Bir tabii lavha-i garrada görmek isteyen
Şairane hüsn ile aşkın niyâz-ı nazını
Evvela hüsn ve aşk söylenmiş, daha sonra niyaz ve naz söylenmiş olduğundan bu beyitte, gayri mürettep leff ü neşr vardır. Bu beyitteki maksat “ aşkın niyazı ve hüsnün nazıdır” eğer dize” Şairane aşk ile hüsnün niyazı nazını” şeklinde söylenseydi mürettep bir leff ü neşr olacaktı. ( BKZ Leff ü neşr Nedir? Anlamı Türleri Tanımı Örnek ve Açıklamaları- )
Mürdeye canlar virür bîmâra sıhhat leblerün
Hikmet i Lokman u i'câz-ı Mesîhâ bundadur Baki
Şair ilk mısrada sevgilisinin dudaklarının: “Ölülere can verme ” ve “hastaları iyileştirme” özelliklerini sıralamıştır. Ölülere can verme özelliği Hz İsa' ’ya hastaları iyileştirme özelliği Lokman Hekim’e ait olduğundan Leffü neşr yapmıştır. Ancak özelliklerin sıralaması aynı sırada karşılıklı olarak verilmediği için bu beyitteki le ü neşr, mürettep olmayan (=gayr-i müretteb, müşevveş) bir leff ü neşrdir.
Fikr i zülfün dilde tâb-ı sûz-ı ışkun sinede
Nârdur külhanda gûya mârdur gencînede (Nefî)
"Saçın sanki gönülde define bekleyen bir yılandır -şahmarandır- , zülf (saç)'', dil (gönül) tâb-ı sûz-ı ışk (aşk harareti) sözcükleri sıralanmış ikinci dizede ise nâr (ateş) ve külhan ( hamamı ısıtan yer) , mâr (yılan)' ve gencîne (define) sözcükleri zülf (saç)'', dil (gönül) tâb-ı sûz-ı ışk (aşk harareti) ile irtibatlandırılarak leff ü neşr ve tenasüp yapılmıştır. Ancak, bu leff ü neşrde müşebbehlerle müşebbehün bihler aynı sıralama içinde olmadıklarından bu leff ü neşr, gayr-i müretteb (=müşevveş) bir leff ü neşr örneğidir.
Leff ü neşri yapılırken sözcükler arasında irtibat kurulduğundan tenâsüb de yapılmış olur.
Müşevveş Leff ü Neşr
“Leff ve neşir öbeklerindeki sözler birbirinin tam tersine sıralanmış ise ma’kûsü’ttertîb (tersine/akisli sıralama), tersine bir sıra olmadan tamamen karışık sıralanmış ise buna da muhlelıtu’t-tertîb (karışık sıralama) yahut muhlelifü’t-tertîb (uygunsuz sıralama) demişlerdir.”[3]
Bir güzelsin (1) sen begüm aġyārı (2) çoḳ şeydāsı (3) çoḳ
Ḫārı (2) çoḳ bir ġoncasın (1) hem bülbül-i gūyāsı (3) çoḳ (Vusûlî) [4]
Lef ( 1-2-3) ile neşir öbeğindeki mukabil sözlerin sıralaması (2, 1, 3) tertipsiz olduğundan ve tersten veya düzden de sıralı olmadığından bu tip leffü neşre müşevveş leff ü neşr denmektedir.
KAYNAKÇA
[1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/leff-u-nesr-nedir-anlami-turleri-tanimi-ornek-ve-aciklamalari/95593
[2] smail Durmuş , M. A. Yekta Saraç, DİAS, cilt: 27; sayfa: 123
[3] M. FATİH KÖKSAL “Leff ü Neşr Sanatı veProblemler”, http://devdergisi.com/Makaleler/745950270_20200702183713.pdf
[4] [4] M. FATİH KÖKSAL “Leff ü Neşr Sanatı veProblemler”, http://devdergisi.com/Makaleler/745950270_20200702183713.pdf
