Kıyafetname Nedir ve Kıyafetnameler
Kıyafetname Nedir ve Kıyafetnameler
Osmanlıca yazılışı: Kıyafet : قيافت
Osmanlıca yazılışı: nâme نامه
Kıyafet Kökeni
Kıyafet, قيافت kelimesi Arapça kökenlidir. Arapçada" iz sürme, takip etme, bir kişinin kılığından vb ailesi veya hangi aşirete mensup olduğu" manasına gelen sözcükler türetilen “ kyf “ kökünden gelir.
Kıyafet sözcüğü sözlüklerde: kılık; dış görünüş, şekil, giysilerin bütünü manasındadır.
Nâme نامه sözcüğü ise farsça kökenlidir ve yazı mektup anlamına gelmektedir.
Sözlük Anlamları
Şu halde kıyafet+name Arapça ve Farsça kökenli sözcüklerden oluşan, kıyafet üzerine yazılan yazı manasına gelen bir terkip ve tamlamadır
İlm-i kıyafet: insanın yüzünden ve dış görünüşünden, iç vasıflarına, iç hayatına dair ahkâm çıkarma bilgisi.
Teb-dîl-i kıyafet: tanınmayacak kılığa girme
Edebiyatta Kıyafetname
Kıyafetname eski edebiyatta kıyafet ilmi ile alakalı yazı, eser anlamına gelir. Anlaşıldığı gibi kıyafetnameler eskilerin İlm-i kıyafet olarak adlandırdığı ilim ile alakalı yazılmış eserlere denmektedir. Bir başka deyişle İlm-i Kıyafet ile ilgili eser demektir.
İlm-i kıyafet insanın dıştan gözüken el, yüz, göz, ayak, saç, duruş, hitap, tavır ve edalarına vb bakarak insanın karakterini yorumlama ilmi olarak da anlatılabilir. Kıyafet bilimiyle uğraşanlarına "kayif" veya "kıyafet şinas" , bu konuda yazılmış esere ise kıyafetname denmiştir.
İlm-i Kıyafet; kıyâfetü’l-isr ve kıyâfetü’l-beşer olarak iki kısma ayrılır.[1] Kıyâfetü’l-isr ve Kıyâfetü’l-beşer, kıyafet’ül ebdan veya kıyafet’ül insaniye olarak da adlandırılır.
Kıyâfetü’l-isr: ( kıyafet’ül ebdan ) Canlıların yerde bıraktıkları izlere bakarak bilgi edinmeye denir. Örneğin atların veya insanların izlerine bakarak gittikleri yönü bulan izcilerin yaptıkları şey bu dala girmektedir.
Kıyâfetü’l-beşer (kıyafet’ül insaniye ) ise: insanın fizikî özelliklerinden, giysi, tavır vb özelliklerinden karakterini tahlil etme ilmidir. [2]
İlm-i kıyâfet aslınd firâset ilminin bir parçası olarak görülmüştür.
DİVAN EDEBİYATINDA KIYAFETNAMELER
Edebiyatımızda ilk kıyafetname örneği Bedr-i Dilşâd’ın Murâd-nâme adlı eserinde bir bölüm olarak ele alınmıştır. Bu konuda ilk müstakil eseri iseAkşemseddin ’in oğlu hamse yazarlarımızdan Hamdullah Hamdi’ye ait olan kıyafetnamedir.
Hamdullah Hamdi,"kıyafetname" adlı eserinde her bölümü bir başka konuya ayırmış, insanın dış görünüşüne göre belirlediği 26 başlık altında karakter hükümleri çıkarmıştır. Bunlar ten rengi, boy, davranış, göz, burun, ses tonu, karın, yanak, saç, çene, sakal, parmak vb dir. Seyyid İmameddin Nesimi ‘nin "Kıyafetü'l Firase'si de önemli bir örnektir. [3]En tanınmış örneği Erzurumlu İbrahim Hakkı'nın kıyafet-name adlı eseridir. Seyyid Lokman Aşuri ’nin Kıyâfetü’l-insâniyye fî şemâili’l-Osmâniyye adlı eseri ise mensurdur. II. Murat’ın emri ile hazırlanmış, Şemailname İlk 12 Osmanlı padişahının yüz ve vücut şekillerinin, giysilerinin anlatıldığı ve içinde Sultan Orhan’dan III. Murat’a kadar olan sultanların portrelerinin yer aldığı oldukça kıymetli bir eserdir. [4]
Bunların dışında nesir olarak yazılmış olan birçok eser daha vardır.
KAYNAKÇA
[1] MÜJGÂN ÇAKIR, Kıyâfet-Nâme'ler Hakkında Bir Bibliyografya Denemesi / The 'Kiyâfet-Nâme's: An Annotated Bibliograph TALİD Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C.5, S.9 , 2007
[2] MÜJGÂN ÇAKIR, Kıyâfet-Nâme'ler Hakkında Bir Bibliyografya Denemesi / The 'Kiyâfet-Nâme's: An Annotated Bibliograph TALİD Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C.5, S.9 , 2007
[3] Prof. Mustafa İsen, Prof. Dr. Muhsin Macit,Mustafa İsen,Filiz Kılıç,Dr. Osman Horata,İ. Hakkı Aksoyak Eski Türk Edebiyat El Kitabı, Grafiker Yayınları,
[4] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/seyyid-lokman-asuri-hayati-eserleri/80751
