Kul Himmet Üstadım.

Tokatlı Kul Himmet Dede ile Kul Himmet Üstadım İbrahim

Bazı Halk Ozanlarının mahlas benzerliği nedeniyle şiirlerinin birbirine karıştırıldığı ve yapılan yanlışlıkların ne kadar uğraşılırsa uğraşılsın yine de tam olarak düzeltilemediği bilinmektedir. Bu karışıklıkların önemli bir bölümü mahlasların birbirine tam benzemesinden kaynaklanmaktadır. Hangi şiirin hangi  Halk Ozanına ait olduğuna ilişkin çalışmalarsa kimileri tarafından göz ardı edilmekte, bir nevi yanlışlıklarda ısrar edilmektedir. 

Kul Himmet Üstadım da bu şekilde olan Ozanlarımızdan  biridir. Asıl adı İbrahim olan Kul Himmet Üstadım ile Tokatlı Kul Himmet Dede ’nin şiirleri bir birlerine karıştırılmış her iki ozanın şiirlerindeki konuları ve üslupları da bir birlerine çok benzediği için şiirleri ayırt etmekte de çok güçlük çekilmiştir.  

Tokatlı Kul Himmet Dede , 16. Yy da yaşamış olan ve Tokat'ın Almus ilçesine bağlı Varzıl (yeni adıyla Görümlü) köyünden olup mezarı da oradadır. Soyundan gelenler de aynı köyde yaşamaktadırlar. Şimdiye dek ancak 15-20 kadar nefesi yayınlanmış, yaşantısı üzerine bilgi verilmemiştir. “ [1]

 Tokatlı Kul Himmet Dede Tokatlı olup,  Pir Sultan Abdaile de münasebetleri de bulunan Kul Himmet Üstadım İbrahim’in de da piri olarak kabul ettiği, Aleviler tarafından yedi kutsal ozandan birisi olarak kabul edilen daha eski bir Alevi ozanıdır. 

Kul Himmet Üstadım İbrahim  Hayatı

Sözünü edeceğimiz Kul Himmet üstadım ise Sivas- Divriği’nin Örenik (şimdiki adı Aydoğan) köyünde doğmuş asıl adı İbrahim olan Kul Himmet Üstadım İbrahim’dir. Meşhur Kul Himmetle Âşık İbrahim’i birbirinden ayıran en bariz fark şiirlerinde kullanmış olduğu  “Üstadım” kelimesidir. Bu bakımdan onun şiirleri üstadı olarak kabul ettiği Kul Himmet ile karışmış, esasında şiirleri de tam olarak birlerinden ayırt edilememiştir. [2]

Kul Himmet İbrahim Sivas- Divriği’nin Örenik (şimdiki adı Aydoğan) köyünde doğmuştur. 1844 yılına ait Divriği nüfus kayıtlarına göre, Öksüzoğlularından İbrahim ölmüştür ancak oğlu Hasan altmış beş yaşında ve sağdır. [3] Bu bilgiye göre Kul Himmet İbrahim’in ( Kul Himmet Üstadım ) 1779 yılında doğmuş olduğu 1844 yılında ise hayatta olmadığı anlaşılmış olmaktadır.

 Kul Himmet Üstadım’ın asıl adının İbrahim olduğu kendi yöresinde ise daha çok Âşık İbrahim olarak [4] bilindiği, Tokatlı Kul Himmet Dede’ye aşırı bir sevgi beslediği için şiirlerinde ona hep Üstadım olarak hitap ettiği bu nedenle de kul Himmet Üstadım olarak bilindiği ortaya çıkmaktadır.

Kul Himmet İbrahim’in ailesinin Hafik ilçesinin Yalıncak köyündeki Yalıncak tekkesine bağlı olduğu şairin kendi şiirlerinden anlaşılır.  “Derdimin dermanı Sultan Yalıncak, Gözünü sevdiğim Yalıncak oğlu.” Kul Himmet Üstadım'ın Yalıncak tekkesine bağlı ve Bektaşi olduğu, Hacı Bektaş Tekkesine gidip geldiği bilinmektedir.[5]

 Divriğili Kul Himmet Üstadım diğer Kul Himmet’e bağlığından onu Üstat kabul ettiğinden dolayı şiirlerinde bu mahlası kullanmıştır. Badeyi onun elinden içtiğini kabul ederek ve söyleyerek onu üstat ve piri kabul eder.  Ona olan bağlılığı nedeniyle şiirleri ve türkülerinde bu mahlası kulanmış ama kendi şiirleri ile üstadının şiirlerinin de biri birine karışmasına sebep olmuştur.  Bu bakımdan her iki Kul Himmet uzun müddet aynı kişi zannedilmiş iki ayrı kişi oldukları ise İbrahim Arslanoğlu (1976) ve Hasan Yalıncaklı’nın [6] (1995)  “Kul Himmet Üstadım”  adlı araştırmaları sonucunda anlaşılabilmiştir.

 Mehmet Yardımcı gibi birçok araştırmacı da en az iki tane Kul Himmet’in olduğu, Divriğili Kul Himmet Üstadım ile Tokatlı 16. Yy şairi Kul Himmet Dede’nin şiirlerinin ve hayatlarının bir birlerine karıştırıldığı konularında hem fikirdirler. [7]

 Kul himmet üstadım konusunda bu güne kadar en önemli çalışmayı Türk folklor araştırmacısı İbrahim Aslanoğlu yapmıştır.  İbrahim Aslanoğlu şiirleri mahlaslarına göre ayırmış, gerek şiirlerinden gerekse tarihi vesika ve derlemelere dayanarak her iki Kul Himmet hakkında bazı sonuçlara ulaşmıştır. [8]
Ayrıca İmranlı’nın Söğütlü köyünden Hatice Kız adlı bir âşık da Âşık İbrahim’e (ya da Kul Himmet Üstadım’a) olan bağlılığı yüzünden, zaman zaman şiirlerinde Kul Himmet Üstadım mahlasını kullanmıştır. Böylelikle bu üç şairin şiirleri iyice birbirine karışmıştır.

 Meşhur Kul Himmet İse Tokatlıdır.  Alevi Bektaşi geleneğinde Yedi büyük ozandan biri kabul edilen Tokatlı Kul Himmet’in mezarı, doğduğu yer olan Tokat iline bağlı Almus ilçesinin Görümlü (Varzıl) köyündedir. Tokatlı Kul Himmet Alevi-Bektaşi mezhebinin Erdebil Tekkesi'ne bağlı Safeviye kolundan olduğu öne sürülen Kul Himmet Üstadım’a göre daha meşhur olan ve çok çok daha önce yaşamış  ölüm tarihi 1560 olarak bilinen bir halk ozanıdır. [9] [10]

Onun şiirleri bütün cönk, mecmua ve neşriyatta Kul Himmet’e mal edilmiştir. Meşhur Kul Himmetle Âşık İbrahim’i birbirinden ayıran en bariz fark yalınız “Üstadım” kelimesidir. Kul Himmet Üstadım mahlaslı şiirler Kul Himmet’in değil, Divriğili Âşık İbrahim’indir. Asıl adının İbrahim olduğunu,

Âşık İbrahim de bir mana söyler
Ben gidersem ismim kalsın dillerde

Beytiyle kendisi söylemektedir. 

Şairin hayatı hakkında pek az bilgi edinilmiştir. Fakat Divriği de bir gün ayin-i cem’de Dede tarafından düşkün edilmiş. Her nereye gitti ise kimseden yüz bulamamış, yedi sene serserice dolaştıktan sonra yegâne çareyi yine aynı dedeye yalvarmak ve kendini affettirmekte bulmuş olduğuna dair birkaç bilgi kırıntısı vardır. Bu sürgün süreçleri şiirlerine de yansır.

Diyar-ı gurbette Cezayir'lerde
Eller bayram etsin ben ah edeyim
Ağ gerdan üstünde siyah tellerde
Teller bayram etsin ben ah edeyim
.......
Kısmet olur ben sılaya varırsam
Sağ selamet hak selamın verirsem
Vadem yeter gurbet elde ölürsem
Çöller bayram etsin ben ah edeyim

Sefil Kul Himmet'im dert bana yeter
Bunca sefaletim sevdiğim beter
Yüce dağ başında menevşe biter
Dallar bayram etsin ben ah edeyim

Cezayir sözcüğünün eski devrilerde “ceza yeri “ hapishane manasında kullanıldığı, Dede tarafından sürgün cezası verildiği için gurbette gezme sürecini Cezayir olarak ifade etmiş olması gerektiği de unutulmamalıdır.    Bu şiirinde de mahlas olarak  "Sefil Kul Himmet" mahlasını kullanmaktadır.  ( bkz  Diyar-ı gurbette Cezayir'lerde)

Kul Himmet Üstadım’ın 1844 yılından önce ölmüş olduğu Divriği nüfus kayıtlarından belli olduğu halde 1844 yılından ne kadar önce öldüğü bilgisi mevcut değildir. Ancak ölümünün de Divriği ilçesinin Karabegan bucağına bağlı Örenik ( şimdiki adı Aydoğan )  köyünde olduğu mezarının da bu köyde[11] bulunduğu tahmin edilmektedir.

 Şiirlerinde tarikat, Alevi Bektaşilik geleneğinin bilinen konularını işleyen bir şairdir.  Şiirlerinde Kul Himmet Dede’ye olan sevgisini hayranlığını açıkça dile getirmiş, Hz Ali On İki İmam, konularını işlemiş pek çok nefesi Bektaşi cönklerinde yer almıştır.  Buna rağmen bazı şiirlerinde sosyal hayata dair konulara da değilmiş, toplumsal konular da işlemiştir.

 Kul Himmet Üstadım ile ilgili ilk çalışmayı İbrahim Aslanoğlu 1976 yılında yapmış hayatı ve şiirleri üzerinde Kul Himmet Üstadım adlı bir kitap yayımlamış,  Kul Himmet İbrahim’in şiirleri ile Tokatlı Kul Himmet dedenin şiirlerini bir birlerinden ayırmaya çalışmıştır.

 Kul Himmet Üstadım İbrahim’in şiirleri zannedildiğinden çok popüler hatta kendi adından bile meşhurdur. Bugün bize pir geldi,  Gafil kalma şaşkın, Böyle ayrılığı gören varm’ola, Gafil kaldır kalbindeki gümanı, Altının kadrini sarrafı bilir dizeleriyle başlayan meşhur şiireri bestelenmiş  türkü olup dillere de düşmüştür.

·Kul Himmet Üstadım Hayatı

Tokatlı Kul Himmet Dede Hayatı

Bizden selam söylen Kul Himmet kardaşa

KAYNAKÇA 

[1] ÖZTELLİ, C. (1996), Pir Sultan’ın Dostları, Özgür Yayınları, İstanbul

[2] İbrahim Aslanoğlu: Kul Himmet Üstadım. Sivas l976:13-14

[3] DOÇ. DR. SÜHEYLA SARITAŞ, KUL HİMMET ÜSTADIM, İbrahim, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/kul-himmet-ustadim

[4] İbrahim Aslanoğlu: Kul Himmet Üstadım. Sivas l976:13-14

[5] Yalıncaklı, Hasan (1995). Kul Himmet Üstadım, Hayatı, Şiirleri ve Menkıbeleri. Ankara: Rem.

[6] Hasan Yalıncaklı ,Kul Himmet Ustadım, Ankara 1995 172 sayfa

[7] YARDIMCI, M. (2003), “Kul Himmet Üstadımın Kul Himmetle Karıştırılan ve Bilinmeyen şiirleri”, Âşık Edebiyatı Araştırmaları, Ürün Yayınları, Ankara.

[8] İbrahim Aslanoğlu: Kul Himmet Üstadım. Sivas l976:13-14

[9] Şahamettin Kuzucular, https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/tokatli-kul-himmet-dede-hayati/74908

[10] Yrd. Doç. Dr. Muzaffer ÇANDIR, ALEVİ - BEKTAŞİ ÂŞIK EDEBİYATI GELENEĞİ İLE BU GELENEK İÇİNDE AZ BİLİNEN KUL HİMMET’İN HAYATI VE ŞİİRLERİ ÜZERĠNE BİR ÇALIŞMA, Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:11, Sayı:1, Nisan 2013 

[11] DOÇ. DR. SÜHEYLA SARITAŞ, KUL HİMMET ÜSTADIM, İbrahim, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/kul-himmet-ustadim