Darb- ı Mesel Nedir ve Mesel Getirme

Yazıda, mesel nedir, mesel ne demektir,  meselin kökeni, mesel sözcüğünün  anlamları, mesel sözcüğünün Osmanlıca yazılışı,  darb-ı mesel, irsali mesel nedir, mesel in eş anlamlıları, divan şiirinde mesel, divan şiirinde mesel, irsal-ı mesel, darb-ı mesel örnekleri, sav, atasözü ve vecize ile meselin alakaları, beyitlerle mesel örnekleri  vb üzerinde durulmuştur.

Darb- ı Mesel :  Misâl olarak söylenen meşhur ve hikmetli söz. 

İrsali mesel: Konuşurken veya yazarken meşhur olmuş hikmetli sözler kullanmak sanatı.

• Osmanlıca yazılışı : İrsali mesel:  المثل رسال إ
• Osmanlıca yazılışı: irsal :  ارسال
• Osmanlıca yazılışı : darb-ı mesel  مثل ضرب
• Osmanlıca yazılışı : darb : ضرب
• Osmanlıca yazılışı : مثل - Mesel
•  

Mesel, Osmanlıca yazılışı:  mesel :  مثل . Arapça kökenli bir sözcüktür. Mesel sözcüğünün Arapça’daki çoğulu çoğulu emsâl şeklindedir.  Mesel ve Emsal müsûl kökünden türemiştir. Musûl kökü ise  “benzeyen” , “ nazir, delil, hüccet,  meşhur söz” anlamlarına gelmektedir. Fakat kimi durumlarda mesel sözcüğünün “  sıfat, vasıf, söz, ibret ve kıssa” anlamlarını da kapsayabildiği, misal ve masal anlamalarına gelecek şekilde de karşımıza çıktığı dikkati çeker.

Bu nedenle mesel ve emsal sözcükleri de “benzemek, benzeri olmak” manasına gelirler.  Sözcük bu anlamlarından hareketle Türkçede “ders ve öğüt alınacak söz” anlamında kullanılmış hatta “ atasözü “ kelimesi ile eş anlamlı olarak da kabul görmüştür.

Lakin misal,  kelimesi ile eş anlamı olarak da görülen mesel sözcüğünün "masal” anlamına gelecek şekilde de kullanılabildiği gözlerden kaçmamaktadır.

Mesel sözcüğü çoklu anlamları ile birlikte Fars ve Türk yazı dillerine özellikle atasözü ve kıssa anlamları ile girdiği dikkati çeker. Örneğin Divan-ı Lugati't-Türk ve Kutadgu Bilig'te mesel, günümüz Türkçesindeki atasözü kelimesinin eski Türkçedeki karşılığı olan  "sav" kelimesinin Türkçedeki karşılığı olarak kullanılmıştır.

Bilindiği gibi atasözleri bir olaya uygun düşen, öğüt tecrübe ve ders taşıyan, özlü, kalıplaşmış anonim sözler olmaktadır.  Bir olay karşısında o olaydan çıkacak dersi ifade eden sözü söylemeye ise “ mesel getirmek “ denmiştir.  Şu halde bu noktadan hareketle misal ile mesel getirmenin arasındaki anlam alakası da ortaya konmuş olur. Misal kelimesi ile mesel işte bu nokta da irtibatlıdır.

Mesel,  misal sözcüğü ile alakadar olmak üzere darb-ı mesel (örnek getirme) eylemini ve anlamını da ifade etmiş olur. Böylece mesel bir olaydan çıkacak dersi ortaya koyan veciz, özlü, hikmetli söz söylemek demek olur.

İbretli sözler ise söyleyeni bilinmeyen – daha doğrusu söyleyeni unutulan – ve söyleneni bilinenler olarak ayırt etmek mümkündür. İbretlik sözler bu nedenle vecize ve atasözü olarak ayrılırlar. Sonuçta söyleyeni unutulsun veya unutulmasın bu sözleri söyleyen peygamber, alim, mutasavvıf, şair, filozof gibi kimselerdir ve bu sözler herkesin ders alacağı veciz öğütler, akıllar ve ders çıkaracak önermeler taşırlar.

“Darb-ı mesel’in eski edebiyattaki anlamı daha ziyade konuya uygun  hikmetli kalıp söz söylemektir. Hikmetli  ve meşhur bir misal olarak verilmesi yönü ile Darb-ı mesel özdeyiş kelimesinin  de anlamını kapsar hale gelmektedir.  Darb-ı meselllerde sözün kalıplaşmış olması değil;  hikmetli olması, konuya uygun, misal teşkil etmesi esastır.”  (Darb-ı Mesel- Durub- ı Emsal ( Sav – Atasözü )) [1]

Divan ve halk şiirlerinde ve edebiyatlarında mesel getirmek çok önemli bir yer tutar. Örneğin şiirde mesel getirmek aynı zamanda bir söz sanatıdır.  İrsal Mesel ise: “Söylenen bir düşünceyi inandırmak ve pekiştirmek amacıyla söze bir atasözü ya da atasözü değerinde bir örnek katmak.”  Cem Dilçin  şeklinde tarif edilebilir. (  Bkz

Ehl-i dillerde bu mesel anılır 
Kim ki çok söyler ise çok yanılır  (Taşlıcalı Yahya)

Allah'a sığın şahs-ı halimin gazabından
Zirâi "Yumuşak huylu atın çiftesi pektir"
Bed-asla necâbet mi verir hiç üniforma
"Zerdüz ü  palan ursan eşek yine eşektir"     Ziyâ Paşa


Özetle, mesel, mesel getirmek, darb-ı mesel günümüzde aforizma da denilen atasözü ve vecize ile denk gelecek anlamı ile daha çok kullanılmaktadır.

Özetle peygamberlerin, âlimlerin bilge kişilerin veya halk filozoflarının söylediği atasözleri ve vecizeler şiirlerde ve nesir eserlerde sık sık kullanılmış,  duruma, duyguya veya olaya uygun bu söz düşürmelerine veya emsal teşkil edecek uygun sözleri metne veya şiire almaya da mesel getirme vb denmiştir.  Pek çok nasir veya şair  de hikmetli beyitler yazmış onlar da zamanla darb-ı mesel haline gelmişlerdir.  

Edebiyatımızda darb-ı meselleri toparlayan derleyen eski ve yeni pek çok  müstakil eser de bulunmaktadır.

Darb-ı Mesel  Örneği Veren Divan Şairleri

Örneğin Edirneli Nazmî'nin M anzûme-i Durûb-ı Emsâl (yaz. 1954-96; taş bs. 1848), Vâcid Efedi’nin Durûb-ı Emsâl (bs. 1858), Şinasî'nin Durûb-ı Emsâl-i Osmâniye'si (bs. 1863), Ahmed Vefik Paşa'nm Münte - hebât-ı Durûb-ı Emsâl (bs. 1879-82) ve Abdullah Fettahoğlu'nun Mecmuâ-i Emsâl'ı (bs. Kazan, 1904)  ve günümüzde yapılan pek çok atasözü ve vecize derlemeleri bunlara örnek teşkil edebilir.

Edebiyatımızda Nabi,  Necati , Koca Ragıp Paşa, Ziya Paşa  Azmizade Haleti, Taşlıcalı Yahya, Hayali şiirlerinde darb-ı mesel getirmeyi seven şairler olmaktadır.    Hikemi Tarz ve Türkî Basit üslubunda şiirler yazan bir çok şair de  atasözleri , özlü ve  hikmetli sözlere yer vermeye özel önem vermişlerdir.,.

Miyân-ı güft ü gûda bed-meniş îhâm eder kubhun
Şecaât arz ederken merd-i kıbtî sirkatin söyler       ( KOCA RAGIB PAŞA


Darb-ı Mesel Örnekleri

Sözde darbü'l-mesel îrâdına söz yok ammâ
Söz odur âleme senden kala bir darb-ı mesel   (Nâbi)

(Sohbette atasözü söylemeye kimsenin bir şey diyeceği yoktur; fakat söz odur ki, senden sonra kulaklara küpe olsun!)

Çeşm- i insâf gibi kâmile mizân olmaz
Kişi noksanın bilmek gibi irfân olmaz    (Talibî)

(Kâmil insanların ölçüsü, insanlara ve hâdiselere insaf gözüyle bakmaktır. İnsanın kendi kusurlarını bilmesi gibi bir irfan yoktur.)

Oldı rüçhânı cümleden zâhir
Yügrük at menzilin bulur âhir    (Azmî-zâde Hâletî

Dîde kan ağlar iken eylerem ağyâra niyâz
Suya gark olan kişi destini sunar mâra ( HAYÂLÎ )

Sözde darbu'l-mesel îrâdına söz yok ammâ
Söz odur âleme senden kala bir darb-ı mesel         ( Nâbî).

• Mesel- Misal – Darb- ı Mesel Nedir ve Mesel Getirme ..
• İrâd-ı ve İrsal-ı Mesel Söz Sanatı Örnekleri ( İzahlarıyla)
• İrsal-i mesel Nedir ve Örnekleri
• Darb-ı Mesel- Durub- ı Emsal ( Sav – Atasözü )

KAYNAKÇA


[1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/edebiyat-terimleri-mazmunlar/darb-i-mesel-durub-i-emsal-sav-atasozu/5032