Pirahen ve Gömlekten Kıskanılan Sevgili

Pirahen

Osmanlıca yazılışı: pîrahen : پيراهن

Pirahen veya pîrehen, Farsça kökenlidir. Sözlüklerde “Gömlek. Kamis, mintan.” [1] Anlamları ile izah edilir.

pîrâhen-i ismet: namus perdesi veya gömleği

pîrâhen-i mesmûm : (zehirli gömlek) : idam edileceklere giydirilen gömlek

 Divan Şiirinde Pirahen ile Sevgili

Divan şairleri pirahen, veya pirehen olarak ifade ettikleri gömleği sevgili ile aralarına girmiş bir rakip olarak görürüler. Aşık, sevgiliyi pirâheninden kıskanır. Çünkü pirahen, sevgilinin göğüslerine dokunmakta, tenini örtmekte, sevgilinin tenine dokunmakta hatta âşık ile sevgili arasında bir engel oluşturmaktadır. Sevgiliyi sarıp kucaklayamayan aşık, sevgiliyi sarıp kucaklayan gömleğinden kıskanır.

Divan şiirinde pirahen aşığın bağrındaki yaralar ile yanmış yakılmış teni olarak da düşünülür.  Bu durumda aşığın kendi gömleği yara bere içinde kalmış kendi temidir.

Divan şiirinde pirahen, YUSUF ILE ZÜLEYHA Hikâyesine telmih edecek şekillerde de kullanılmıştır. Bilindiği gibi bu hikâyede Züleyha, birlikte olmak istediği ama kendisinden kurtulmaya çalışan Yusuf’un gömleğini yırtmıştır.

“Kırmızı renge düşkün olan eski devrin insanları kırmızı renkli gömlekler giymeği tercih ettiklerinden gömlek, gül, lâle ve güneşe benzetilmiştir. Şairler    delilerin gömleklerini yırttıklarından hareketle, bahar, dolunay, dolunayda ve baharda aşka gelerek bağırıp çağırıp  gömlek yırtmak, deli gömleği giymek, dikenin gülün yapraklarını yırtması  gibi eski devre ait  çeşitli alakaları  gömlek sözcüğü geçen beyitlerde işaret etmişlerdir.”  [2]

Divan şiirinde pirâhen sözcüğü “pirahen yakmak” deyimi ile de karşımıza çıkabilir. Pirahen yakmak, Eski devrin meyhane eğlenceleri ile alakalı bir deyimdir.  Eski devrilerde rakkaslar, rakkaseler veya iyice sarhoş olduktan sonra kabadayılar veya berduşlar içki içenleri eğlendirirken donlarına kadar soyundukları ve buna da gömlek yakmak anlamında” pirahen yakmak” dedikleri bilinmektedir. [3]

Pirahen yakmanın Acemlerde barışmak eylemi ile ilgili bir adet olduğu da anlaşılmaktadır. “Acem  şarapçılarında bir âdetidir ki,  iki dost arasında bir kırgınlık olursa, kırgınlığı gidermek isteyen  yani barışmak isteyen,  gömleğini çıkarıp yakar” [4]

Eski devrilerde öldürülmek istenen kişiye ya da idam mahkûmlarına zehirli gömlek giydirilir [5] buna da  pîrâhen-i mesmûm denilirmiş.

Sensiz ey Yûsuf-ı gül-pîrehenim câme-i fethZahm urur cismime pîrâhen-i mesmûm gibi    Nedim

Ben kimseye açılmaz idim dâmenin olsamKim görür idi sîneni pîrâhenin olsam                   Nedim  

Soyar pîrâhen-i mazlûmu pür-hûn.Eder bâlîn-i bânû içre   medfûn  .       Şemseddin Sivasi  ( İbretnuma) 

Yakasın çâk çâk itmiş yürür mestâne mestâneBu gün ol şûh-ı bî-pervâ yigitdür lâ-ubâlîdür     Bursalı Rahmi

Yakamı çâk édüp ğamdan hayâl olsam ‘aceb midürŞunuñ gibi béli ince lebi ğoncamdan ayrıldum       Ahi Benli Hasan, 

Yandırır pervane perri  şem’e hiç pervâ  yemezGerm olur  mey meclisinde  sanki pirahen yakar.    Hayreti

Pervaneler  mumun etrafında döne döne  kanatlarını yaktırır.  Sanki iyice sarhoş olup  mecliste gömlek yakıyor.

H âr-ı gayretten ciğer çâk oldu ki gül yüzlünün

Pîrehen nâzik tenin niçün der-âgûş eylemiş Ahmed Paşa

ESKI EDEBIYATTA GIYSILER CAME DAMEN PIRAHEN

GÖMLEK PIRAHEN YAKMAK ( RAKS EDIP SOYUNMAK )

KAYNAKÇA 

[1]https://www.osmanice.com/osmanlica-26872-nedir-ne-demek.html

[2] ESKI EDEBIYATTA GIYSILER CAME DAMEN PIRAHEN https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/Arama.aspx?id=48867

[3] GÖMLEK PIRAHEN YAKMAK ( RAKS EDIP SOYUNMAK ), https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/Arama.aspx?id=48867

[4] A.T. Onay, Eski Edebiyatta Mazmunlar, MEB, 1996- S. 240

[5]A.T. Onay, Eski Edebiyatta Mazmunlar, MEB, 1996 : shf. 444)