Pirahen ve Gömlekten Kıskanılan Sevgili
Cariye Nedir Osmanlılar Ve İslamiyet’te Cariyelik İle Gelenekleri
Pirahen
Osmanlıca yazılışı: pîrahen : پيراهن
Pirahen veya pîrehen, Farsça kökenlidir. Sözlüklerde “Gömlek. Kamis, mintan.” [1] Anlamları ile izah edilir.
pîrâhen-i ismet: namus perdesi veya gömleği
pîrâhen-i mesmûm : (zehirli gömlek) : idam edileceklere giydirilen gömlek
Divan Şiirinde Pirahen ile Sevgili
Divan şairleri pirahen, veya pirehen olarak ifade ettikleri gömleği sevgili ile aralarına girmiş bir rakip olarak görürüler. Aşık, sevgiliyi pirâheninden kıskanır. Çünkü pirahen, sevgilinin göğüslerine dokunmakta, tenini örtmekte, sevgilinin tenine dokunmakta hatta âşık ile sevgili arasında bir engel oluşturmaktadır. Sevgiliyi sarıp kucaklayamayan aşık, sevgiliyi sarıp kucaklayan gömleğinden kıskanır.
Divan şiirinde pirahen aşığın bağrındaki yaralar ile yanmış yakılmış teni olarak da düşünülür. Bu durumda aşığın kendi gömleği yara bere içinde kalmış kendi temidir.
Divan şiirinde pirahen, Yusuf ile Züleyha Hikâyesine telmih edecek şekillerde de kullanılmıştır. Bilindiği gibi bu hikâyede Züleyha, birlikte olmak istediği ama kendisinden kurtulmaya çalışan Yusuf’un gömleğini yırtmıştır.
“Kırmızı renge düşkün olan eski devrin insanları kırmızı renkli gömlekler giymeği tercih ettiklerinden gömlek, gül, lâle ve güneşe benzetilmiştir. Şairler delilerin gömleklerini yırttıklarından hareketle, bahar, dolunay, dolunayda ve baharda aşka gelerek bağırıp çağırıp gömlek yırtmak, deli gömleği giymek, dikenin gülün yapraklarını yırtması gibi eski devre ait çeşitli alakaları gömlek sözcüğü geçen beyitlerde işaret etmişlerdir.” [2]
Divan şiirinde pirâhen sözcüğü “pirahen yakmak” deyimi ile de karşımıza çıkabilir. Pirahen yakmak, Eski devrin meyhane eğlenceleri ile alakalı bir deyimdir. Eski devrilerde rakkaslar, rakkaseler veya iyice sarhoş olduktan sonra kabadayılar veya berduşlar içki içenleri eğlendirirken donlarına kadar soyundukları ve buna da gömlek yakmak anlamında” pirahen yakmak” dedikleri bilinmektedir. [3]
Pirahen yakmanın Acemlerde barışmak eylemi ile ilgili bir adet olduğu da anlaşılmaktadır. “Acem şarapçılarında bir âdetidir ki, iki dost arasında bir kırgınlık olursa, kırgınlığı gidermek isteyen yani barışmak isteyen, gömleğini çıkarıp yakar” [4]
Eski devrilerde öldürülmek istenen kişiye ya da idam mahkûmlarına zehirli gömlek giydirilir [5] buna da pîrâhen-i mesmûm denilirmiş.
Sensiz ey Yûsuf-ı gül-pîrehenim câme-i feth
Zahm urur cismime pîrâhen-i mesmûm gibi Nedim
Ben kimseye açılmaz idim dâmenin olsam
Kim görür idi sîneni pîrâhenin olsam Nedim
Soyar pîrâhen-i mazlûmu pür-hûn.
Eder bâlîn-i bânû içre medfûn . Şemseddin Sivasi ( İbretnuma)
Yakasın çâk çâk itmiş yürür mestâne mestâne
Bu gün ol şûh-ı bî-pervâ yigitdür lâ-ubâlîdür Bursalı Rahmi
Yakamı çâk édüp ğamdan hayâl olsam ‘aceb midür
Şunuñ gibi béli ince lebi ğoncamdan ayrıldum Ahi Benli Hasan,
Yandırır pervane perri şem’e hiç pervâ yemez
Germ olur mey meclisinde sanki pirahen yakar. Hayreti
Pervaneler mumun etrafında döne döne kanatlarını yaktırır. Sanki iyice sarhoş olup mecliste gömlek yakıyor.
H âr-ı gayretten ciğer çâk oldu ki gül yüzlünün
Pîrehen nâzik tenin niçün der-âgûş eylemiş Ahmed Paşa
Eski Edebiyatta Giysiler Came Damen Pirahen
Gömlek Pirahen Yakmak Nedir Divan Şiirinde Raks Edip Soyunmak
KAYNAKÇA
[1]https://www.osmanice.com/osmanlica-26872-nedir-ne-demek.html
[2] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/eski-edebiyatta-giysiler-came-damen-pirahen/86197
[3] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/gomlek-pirahen-yakmak-nedir-divan-siirinde-raks-edip-soyunmak/100844
[4] A.T. Onay, Eski Edebiyatta Mazmunlar, MEB, 1996- S. 240
[5]A.T. Onay, Eski Edebiyatta Mazmunlar, MEB, 1996 : shf. 444)
