Prof Dr. Hasan Eren Hayatı ve Hizmetleri

Hasan Eren

Hasan Eren (d. 15 Mart 1919 Vidin, Bulgaristan - ö. 26 Mayıs 2007 Ankara,). dilci, sözlükçü etimoloji uzmanı Türkolog.

Bu gün için Bulgaristan sınırları içinde kalan  Vidin’de doğdu. Babası ise Mustafa Nuri Bey, annesi ise Mahmura Hanım’dır. Anadili Türkçe olan  Hasan eren İlkokulu ve rüştiyeyi Vidin'de tamamlamış; Bulgar Lisesine girerek buradan 1937 yılında birincilikle mezun olmuştur.  Tahsil hayatı boyunca Bulgarca ve  Rusçanın yanı sıra  Fransızcayı da öğrenmiştir.  

Lise yıllarında iken  Türkçeye ve Türk Edebiyatına olan ilgisi nedeni ile  Moğol, Göktürk ve Hun  kurganları ve eski Türk dilleri  üzerinde  araştırmalar yapan  ünlü Macar Türkolog Gyula Nemetezh'in dikkatini çeker. Gyula Nemetezh'in  önerisi ile 1938 yılında Budapeşte Üniversitesi Türkoloji bölümünün tek öğrencisi olarak üniversiteye başlar.  Eötvös Loránd Üniversitesi’nde  Gyula Nemetezh  ve  Lajos Fekete’den [1]Türkçe dersleri almaya başlar.

Üniversite yıllarında  mecburen Macarcayı öğrenmek zorunda kalan Hasan Eren  Moğolca derslerine de devam eder. Onun bu özel durumlarından dolayı bunca dili öğrenmek zorunda kalması  gelecekteki bilim hayatının nasıl şekilleneceğini de ortaya koymaktadır. Gyula Nimetz’in öğrencisi olarak eğitim görüp Türkiye’ye gelmesi   çok önemli gelişmelerin ortaya çıkmasına vesile olacaktır.Fakülte ikinci sınıfta iken “Türk Söz Bilgisine Katkılar” adlı yazısı üzerine   Gyula Nemetzh’in “Anlaşılan Türk dilinin etimolojik sözlüğünü siz yazacaksınız”  demiş ve hocasının bu öngörüsü 1999  yılında gerçekleşecektir.

Hasan Eren, Macaristan’da 1942 yılında doktor, 1946 yılında ise "Türk Söz Bilimi" alanında doçent unvanını alır. Bu çalışımlarını tamamladıktan sonra Szeged Üniversitesi Rektörü ona  öğretim üyeliği teklifi yapar; ama “ülkem benden hizmet bekliyor” karşılığını vererek Ankara’ya gelip Ankara  Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesinde doçent olarak göreve başlar.[2]Fakültede Çuvaşça ve Yakutça derslerine önem verirken Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünün yanı sıra, Hungaroloji ve Rus Dili ve Edebiyatı kürsülerinde ders vermeye başlamıştır.  Bu yıllarda Türk Dil Kurumunda da  çalışmalara başlamış;  Türkçe Söz lük’ün ikinci baskısından itibaren sözlük çalışmalarını sürdürmüştür.  TDK’ daki bu sözlük çalışmaları sonrasında TDK’ nın Türkçe Sözlük ile  adı özdeşleşecektir. Bir ara Türk Dili ve Edebiyatı ve  Hungaroloji kürsüsünün başkanlığını da yapar.

Bu yıllardaki çalışmalarını ve makalelerini Türk Dili, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi ve Türkoloji dergisinde yayınlamaktadır. Bu dergilerde çıkan yazıları genel olarak Türkçenin sözvarlığı,  Türkçe ve yabancı kelimelerin kökenleri konusundaki bilimsel çalışmalardır. Pek çok dil biliyor olması onun bu yöndeki çalışmalarında yüksek  verim alabilmesinde en büyük katkıyı sağlayan faktörler olmuştur.  

Çok sayıda dil biliyor olması aynı zamanda Macar VE Rus Türkologlarının eserlerini okuyup anlamasında etkili olabilmekte, ayrıca dünya dillerindeki kelimelerin orijinleri hakkında fikirler yürütebilmesine de olanak sağlamaktadır.   Çok dil biliyor olması sayesinde Türk dili üzerine yabancı dillerde yazılmış olan bilimsel yazılara kolayca ulaşabilmekte,  bu çalışmalar üzerinde gerekli düzeltmeleri yapabilmektedir. Ayrıca aynı fakültede  Bang ve Gabain gibi Türkologların  tedrisatından geçen Prof. Dr. Saadet Çağatay  ile Şehnameyi tercüme eden  Prof. Dr. Mehmet Necati Lugal  ve   Kunoş’un öğrencisi olan  Pertev Naili Boratav , gibi hocalarla iletişimde bulunabiliyor olması da  birçok kapıyı  kolayca açabilmesine olanak sağlamıştır. Bu nedenlerle Etimoloji  konusundaki çalışmaları amatör dilciler ve dil bilimciler tarafında ilgiyle izlenmektedir.  

Türkçe Sözlük'ün yayın başkanı olan Hasan Eren, Türk Dil Kurumu'nda 1957 yılında ikinci başkanlık görevini de yürütmeye başlar.  Daha sonra bu görevinden ayrılarak  TDK ‘nın terim kolu başkanı olur. TDK nın terim kolu başkanı olduktan sonra Vecihe Hatipoğlu, Zeynep Korkmaz gibi hocalarla birlikte çeşitli alanlara ait terimleri bir araya getirerek yayımlar.

 1960 yılında Türk Dil Kurumu’ndaki görevinden ayrılır.  1985 yılından itibaren Türk Ansiklopedisi baş redaktörlüğüne getirilmiş ve bu ansiklopedinin tamamlanmasını sağlamıştır. 17 Ekim 1983'te  yeniden Türk Dil Kurumu başkanlığına getirilen Hasan Eren, bu görevini 20 Eylül 1993 tarihine kadar sürdürür. TDK başkanı iken 1984'te TRT Radyo ve Televizyon Yüksek Kurulu üyeliğine atanmış,  bu görevini de altı yıl devam ettirmiştir.  [3]

 Bir ara Kıbrıs’ta da görev yapan Hasan Eren, 1988 yılında  TDK Türkçe Sözlüğünün  yeni baskısı  için başkanlık görevini üstlenmiş, sözlüğü birkaç kez okuyarak yeni kelime ve deyimlerle  desteklemiştir. Ömrünün son yıllarını oğlu Seçkin Eren’in İzmir – Urla’daki evinde geçiren [4] Hasan Eren  son yıllarını da  daha önce yayımlanmış olan Etimoloji Sözlüğü’nü genişletmeye harcamış  ve 1999’da  ise hocası Gyula Nemetzh’in öngördüğü Türk Dili Etimoloji Sözlüğü’nü da hazırlamayı da başarmıştır. TDK başkanı Prof. Dr. Ahmet Bican Ercilasun, Hasan Eren’in doğumunun 80. yılı münasebetiyle 2000 yılında Hasan Eren için bir armağan kitap  hazırlatmıştır.  

 Son yazısı ise Türk Dili dergisinin Şubat 2007 tarihli sayısında yayımlanan Hasana Eren oğlunun vefatı üzerine   üzüntüye kapılmış;  ölümünden bir ay önce  banyoda düşmüş, kafasına bir darbe almıştı.  Kızı Çiçek Hanım ile damadı Ahmet Bey’in yardımı ile geldiği Ankara Tarif hastanesinde bir ay tedavi gördükten sonra 26 Mayıs 2007  Cumartesi günü  88 yaşında vefat etmiştir. [5] 29 Mayısta Prof. Dr. Hasan Eren’in defnedilmesi öncesinde Türk Dil Kurumu’nda uğurlama töreni düzenlenmiş, Kocatepe Camiindeki cenaze namazından sonra Cebeci Asri Mezarlığına defnedilmiştir. Ölümünden TDK onun adına ödüller vermeye başlamıştır.

Aldığı Şeref Üyelikleri ve  Ödülleri.

1966:  Macar Dil Bilimi Derneği şeref üyesi,

1972 Macar Doğu Bilimleri Derneği şeref üyesi,

1988 Macar Bilimler Akademisi şeref üyesi,

1996 Uluslararası Hungaroloji Derneği şeref üyesi

24 Haziran 2000 - Macaristan cumhurbaşkanı tarafından - en yüksek sivil Macar liyakat nişanı

Türk Dil Kurumu da 26 Eylül 1996'da şükran beratı ve onurluğu [6]

Hizmetleri

Türk dil tarihi uzmanı olan Hasan Eren hayatı boyunca Türkoloji ve etimoloji üzerinde çalışmış,  hayatını Türk dilinin tarihi ve kelimelerinin köken bilgisi, kelimelerinin tespit ve derlemelerine adamıştır. Türkçe Sözlük’ün kelime hazinesi  onun derlemeleriyle zenginleşmiştir.  Türkçenin İmla Kılavuz’unun hazırlanmasında da onun pek çok katkısı vardır. Türkçe kelimelerin kökenleri ile ilgili çalışmları pek çok dilbilimcinin en önemli başvuru kaynağı olmaktadır.

Üniversitedeki görevinin yanı sıra uzun yıllar Milli Eğitim Bakanlığına bağlı Yayınlar Genel Müdürlüğünde çalışarak Türk Ansiklopedisi’nin tamamlanmasında büyük emeği geçmiştir.

Hayatının amacı olan Etimoloji sözlüğünü tamamlamak arzusu tam olarak yerine gelemediği halde :  “Hasan Eren, akademik hayatını hemen hemen Türk dilinin sözvarlığı üzerine adamıştır. Türk dilinin sözvarlığında yer alan kelimelerin kökeniyle ilgili yabancı Türkologların yazdığı çalışmaları yakından takip etmiş, bu yazılara bilimsel ilkeler doğrultusunda tenkitler yazmıştır. Hasan Eren Türk dilinin sözvarlığında yer alan bütün kelimeleri içeren bir etimolojik sözlük yayınlayamamış olsa da, Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü’nde ve bilimsel dergilerdeki yazılarında kelimelerin etimolojilerini belirlemede ortaya koyduğu ilke ve yöntem bu alanda çalışan araştırmacılara bir kılavuzdur” [7]

KAYNAKÇA

[1] Paşa YAVUZARSLAN, “PROF. DR. HASAN EREN’İN TÜRKÇENİN SÖZVARLIĞI ÜZERİNE YAPTIĞI ÇALIŞMALARDA ETİMOLOJİK PRENSİPLER”, Türkbilig, 2009/18: 194-209

[2] Paşa YAVUZARSLAN, agy.

[3] Türk Macar Dostluk Derneği, “Prof Dr. Hasan Eren”, https://www.turkmacar.org.tr/index.php/emegi,  son erişim  2106

[4] Prof. Dr. Hamza ZÜLFİKAR, “Hasan Eren’in Ardından”, https://turkinfo.hu/2015/02/03/hasan- son erişim  2106

[5] Prof. Dr. Hamza ZÜLFİKAR, “Hasan Eren’in Ardından”, https://turkinfo.hu/2015/02/03/hasan- son erişim  2106

[6] Türk Macar Dostluk Derneği, “Prof Dr. Hasan Eren”, https://www.turkmacar.org.tr/index.php/emegi,  son erişim  2106

[7] Paşa YAVUZARSLAN, agy.