Sedef Nedir Şiirlerde Sedef Sedefkâr ve İnci

Sedef Nedir Şiirlerde Sedef Sedefkâr ve İnci

Osmanlıca yazılışı: sadef- sedef : صدف

Süs eşyaları yapımında kullanılan istiridye ve midye gibi deniz canlılarının kabuğudur. Sedef güzel görüntüsü ve pırıltılı, beyaz, gök kuşağı rengi sebebiyle çok eskilerden beri oyma ve kakma sanatlarında, takı ve süs eşyalarının yapımında kullanılan deniz hayvanları kabuğudur.( bkz Geçmişten Gümnümüze Kakmacık-)

Sedef denilen, istiridye ve midye gibi yumuşakçaların parlak güçlü zırhları olan bu kabuklar sıcak denizlerde daha sık karşımıza çıkmaktadır. Sıcak denizlerde yetişen çok iri yumuşakçaların kabukları, zengin sedef kaynaklarıdır. Sedefler milyonlarca yıllık fosiller halinde karalarda da bulunur.

Osmanlılarda sedef süsleme, oyma ve kakma sanatlarıyla uğraşan ustalara sedefkâr denilmiştir. Sedefçilik ya da sedef işleme sanatı, ahşap üzerine açılan çukur veya oymalara yerleştirilip yüzeyden düşmelerini önleyecek yapıştırıcılar sürülerek veya etrafı madeni tellerle çevrilerek yapılan bir süsleme sanatıdır.  Sedef kakmacılık işine sedefkâri, sedef kakma yapan ustaya sedefkâr denilmektedir. ( bkzOsmanlılarda Sedef) Sedefler, altın, gümüş,  zümrüt, yakut, lal taşı gibi değerli madenler ve taşlarla beraber kullanılabilir.

Sedeflerin en makbul olanları Hint ve Çin denizlerinden çıkarılır. Deniz kaplumbağasına benzeyen iri istiridye ve midyelerin kabukları en kıymetli olanlarıdır.   İstiridyelerin içinden ise inciler çıkar. En iyi inciler de en iri istiridyelerin içinden çıkarılmıştır.  “ İnci, istiridyenin  kabuğundan çıkan   mücevher olarak kullanılan sıcak denizlerin akıntılarında tuz, kireç ve fosfordan oluşan  bir  kalkerdir. Sedef ve İnci  istiridyenin içinde oluşan doğal oluşumlardır. Sedef , istiridyenin kabuğunun iç yüzündeki kaygan ve parlak madde, inci ise bu kabuğun içinde oluşan  yuvarlak taneli sedef le aynı kimyasal özellikleri taşıyan bir maddedir. İstiridye ve midyeler içlerine giren kum gibi  tanecikleri sedefle kaplayarak incileri oluşturur”[1] ( BKZ

Dünyanın en güzel incileri Yemen’in Aden şehrinden çıkarılmıştır. Dürr-i Aden  kasabasından çıkan inciler büyük ve parlak  olmaları ile meşhur olmuştur.  Aden’den çıkan inciler damla veya yumurta biçiminde  yassı veya yuvarlak biçimlerdedir. Öyle ki Aden’de kuş yumurtası büyüklüğünde inciler de bulunmuştur. Aden  eski edebiyatımıza  incileri ile girmiş, en güzel incilerin çıkarıldığı  şehir ve deniz olarak bilinmiştir.  Aden ve Bahreyn, Dürr-i Aden,  Aden İncisi, Dürr-i Yekta Nedir Şiirlerde Dürr-i Yetim

incilerinin çıkarıldığı inci  denizi olarak bilinir ve tanınır. Aden,  güzel parlak, iri incileri ve  mercanları sayesinde  divan şiirinde adından çok sık söz edilen bir yerdir.  ( bkz Aden Kasabası Şiir Dünyamızda Aden ve İncileri)

Sedef ve inci avcılarına ise eski edebiyatta gavvas ( dalgıç ) demişlerdir. Eskilerin inançlarına göre inci ve sedefi makbul olan istiridyeler “Nisan ayında denizin yüzüne veya sahile çıkarak ağzını açar ve yağmur tanesini yutarmış. İşte bu yağmur tanesi daha sonra inciye dönüşürmüş.”[2]

Divân şiirinde sedef, kulak ve göze benzetilmiş daha ziyade gavvas, inci, dürr-i yetim, dürr-i yekta, sözcükleri ile tenasüblü kullanılmıştır.

Dür sadefde bulınur çünki sadef deryâda

Sa`y ü cid bahrine gavvâs olup ara sadef

Gözün sadefinden nice dürdâne dökersin

Şol dişi güher dudağı mercân ere umma  Dehhanî

Bir sadef idi cihânda ay u gün oldı dü-nîm

Ol sadefden sen zuhûra geldüñ ey dürr-i yetîm  Gelibolulu Sun’î

Dür midür ol sadefde ki bir dâne olmaya

Eşhâsa muhtelit kişi merdâne olmaya   Ravzi

Hem-seng idi dehânuŋa ey dil-sitân sadef

 La‘lüŋ gibi olaydı cevâhir-feşân sadef   KÂTİB-ZÂDE SÂKIB

KAYNAKÇA 

[1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/sedef-nedir-siirlerde-sedef-sedefkar-ve-inci/138467

[2] İskender Pala Ansiklopedik Divan Şiiri, s. 398