Seher Yeli ve Vakti Şiirlerde Seher Sevgili Aşık
Osmanlıca yazılışı: seher : سحر
Seher sözcüğü Arapça kökenli bir isimdir. Sözlüklerdeki anlamları: Tan yerinin ağarmasından az önceki hal. Sabahın olmağa başladığı vakit. Tan vakti öncesi , “İkinci fecirden biraz evvel olan vakit.”
Esher- eshâr: Seherin çoğulu: Seher vakitleri, seherler. Tan vaktinin gelmesinden önceki vakitler
Ale-s-seher: sabah erkenden.
Seher vaktini ifade eden pek çok başka sözcük ve tamlama daha vardır.
Vakt-i seher, dem-i seher, hengâm-ı seher, seher-gâh/seher-geh, seher-geh, seher-gâh, beher seher,
Bam-gâh: Seher vakti. (Farsça)
Bamdad: Sabah, sabahleyin, seher vakti. Tan yeri. (Farsça)
Bamdadi – bamdadî: Seher vakti, erken. (Farsça)
Bad-ı saba / bâd-ı sabâ: Bahar yeli, baharda esen hafif ve latif rüzgâr, seher yeli.
Seher Vakti Âşık Ve Sevgili
Seher sözcüğü şiirlerimizde çok sık karşımıza çıkar. Seher sevgilinin uyanma vakti, daha doğrusu uyanmasının istenildiği vakittir. Seher, genellikle sevgili ile ilişkilendirilir. Çünkü âşık akşamdan beri uykusuz ve sevgiliyi düşünmektedir.
Zülfünü bâd-ı sabâ depredicek cân dökülür
Söze geldikçe lebin çeşme-i hayvân dökülür Karamanlı Nizami
Dün gice subh olunca eşiğini bekledüm
Soğukluk itdi bir yana ol bir yana seher Hayâlî Bey
Bad-ı saba benim hasbihalimden
Varıp nazlı yare dedin ne dedi
Cünun-ı aşk ile aşık-ı şeyda
Geziyor avare dedin ne dedi Aşık Dertli
Seher Yeli ve Sevgilinin Kokusu
Seher vakti olunca sevgilinin uyandığını, seher yelinin ise onun tenine ve yüzüne dokunduğunu hayal eder. Belki de seher yeli gelmiş sevgilinin üzerini açmıştır. Kokusunu alarak aşığa getirecek sevgilinin uyanıp uyanmadığına dair bir haber getirecektir.
Bi-hamdillâh yine peyk-i sabâ vakt-i seher geldi
Bu yâd illerde dilberden dil-i zâra haber geldi Mezâkî
Subh-dem bâd-ı seher eyler demâgum müşk-bâr
Sünbül-i ruhsâr-ı yâr olmış meger ki târumâr Âşık Çelebi
Süvâr olup gül-i sûrî gibi bâd-ı bahâr ile
Gelürsen bir seher gülzâr-ı vasla rûzigâr ile Aşık Çelebi
Zülfünün bâd-ı sabâ görmeye tozın karasın
Yel yöpük olup gerek Çîn ü Hıtâyı arasın Âşık Çelebi
Seherde Âşık Figanı
Seher, aşığın henüz uykuya dalamadığı sevgilinin ise uyanmasının beklendiği vakittir. Âşık sevgiliyi anmaktan dolayı seher vaktine kadar – tıpkı seherde goncanın açılmasını görmek için bekleyen ve uyumamak için seher vaktine kadar figan eden bülbül gibi- uyuyamamıştır.
Her seher-geh od düşer eflâke âhumdan benüm
Her gice ‘âlem dolar dûd-ı siyâhumdan benüm Şeyhî
Ruh-ı yâri esîr-i zülf olan dil-besteler gözler
Gice bî-hâb olup bîmâr olan dâ’im seher gözler Şeyhülislâm Yahyâ,
Eser itmez n'idelüm âh-ı seher-gâh sana
Meger insâf vire dostum Allâh sana Necâtî
Ne ‘âşık ola ki dîdâra olmaya müştâk
Cihânda var mı ki bîmâr ola seher dilemez Necâtî,
Seher Vakti Kuşlar Mahmurluk
Seher, kuşların, bülbüllerin ve kumruların en çok öttüğü vakittir. Çünkü seher yeli ve kuşlar sevgililerini uyandırmak için seslenmeye başlamıştır. Sevgili uyanmış ise mahmur gözlerini açmış, saçlarını dağıtıp gülistana çıkmış olarak hayal edilir.
Mu‘anber zülfini çözmiş seher nergislerin süzmiş
Sanasın bir hurî çıkmış gelür Firdevse bâğından Ahmed Paşa
Nâz ile âheste âheste yürür ol şeh-süvâr
San nesîm-i subh ile gül-berg-i ra‘nâdur gider Nev’î
Bad-ı saba sevdiğime gidersen
Ol güneş yüzlüye var selam söyle
Sevap kazanırsın hizmet edersen
Aman karşısında dur selam eyle AŞIK GEVHERİ
Seher Vakti Sevgili ve Rakip
Seher vakti kıskanç âşıklar için dert çekme vakti de olabilir. Aşığın en büyük kâbusu sevgilinin ağyar ile beraber olmasıdır. ( bkzRakîb Nedir Divan Şiirinde Âşık ve Rakipleri ) Vefasız sevgili eğer rakip ile gecelemiş ise şüphesi âşık için büyük keder ve endişe etme vaktidir. Rakip, sevgili ile akşamdan buluşmuş ve seher vaktine kadar ayş ü işret etmiş ise âşık için büyük gamdır. ( bkz Ağyar Nedir Divan Şiirinde Rakip)
Subh-dem her gice ağyâr ile ol yâr oturur
Dest-bâzî kılup ağyâr ile oynar oturur Ahmed Paşa
Çünki yar ağyar ile dem-sazdır
Bana günde bin kez ölmek azdır Necati Bey
Dini Tasavvufi Şiirlerde Seher
Dini inançlara göre cümlenin rızkı, şifası dertlerine dermanı seher vaktinde dağıtılır. Ahiler ve esnaflar seher vaktinde dükkân ve iş yerlerinde olmalıdır. Çünkü seher vakti uyanık olmayan bu rızktan pay alamaz. Sabah ezanı da seherde okunur. Seher vakti edilen dua ve zikir kıymetlidir, tövbe ve istiğfar en çok bu vakitte ve kabul olunur.
Seher vakti şükür anıdır. Bu nedenle seherde uyumak caiz değildir.
Her tanla eh cenâbına ‘arz it niyâzı kim
Gökler kapusı açılur ey meh-likâ seher Necâti
Rûhî sabâh uykuda olanlar aç kalur
Rızkın virür ‘ibâdına Mevlâ ‘ale's-sabâh Rûhî-i Badâdî
Bîdâr olun ki derde irişür devâ seher ‘
Âdetdür açılur der-i dârü'-ş şifâ seher Necâtî,
Kıl ey Bâkî seher bülbülleriyle
Hezârân hamd pâk ol Lâ-yezâle Bâkî
Rintler İçin Seher Vakti
Oysa rintler için seher vakti şarap içmeye başlama vaktidir. Fakat seher vakti aynı zamanda akşamdan kalan ayyaşların baş ağrısı humar çektikleri bir vakittir. Ayyaşlar baş ağrısından kurtulmak için sabah içkisi içmek derdine de düşmektir. ( bkzSabuhi Nedir Sabahleyin İçilen Mahmurluk Şarabı ) Ayyaşlar sabah içilen şaraba sabuh veya sabuhi adını verir. Eski devrilerde akşamdan kalan ayyaşlar humardan ve mahmurluktan kurtulmak için süt, şarap, ayran veya suy içmeye sabuhi derlerdi.
Peymane-i hurşîd ile her subh ederiz ıyş,
İsa ile peymânekeş-i bezm-i sabuhuz. Ruhî
Benüm selâse-i gassâleden gamum yunmaz
Seherden eylemesem nûş-ı cân beş on kâse Hayâlî,
Ezel seher-gehi bir câm içürdi sâki-i vakt
Ebed günine degin cânumı humâr iderüm Şeyhî,
