Selîs Nedir

Osmanlıca yazılışı: selîs :  سليس

Sözlük Anlamı İle Selis

Selis Arapça kökenli bir sözcüktür. Sözlüklerdeki anlamları: Selâsetli. Fasih ve beliğ olan. Düzgün ve akıcı ifade. Kolay, yumuşak. Boyun eğmiş, bağlı. Şekillerindedir.

Edebiyatta Terim Olarak Selis

Selis sözcüğü edebiyatta terim olarak Türk halk şiiri ve müziğinde Arûz’un "fai-lâtün - failâtün -faiiâtün - failün,( fa'lün) " vezni ile gazel,  murabba, muhammes  veya müseddes  şeklinde yazılan halk edebiyatı nazım şeklidir. Bu vezin hece ölçüsünün on beşli kalıbına da uymuş olur.

Halk Şiirinde Selis Nazım Şekli

Selis kelimesi medrese tahsilli olan ve aruz veznini bilen saz şairlerinin Türk halk şiirine kazandırdıkları bir nazım şeklidir.  Selis nazım şekli koşma, semai, mani, türkü gibi Türk halk şiirinin geleneksel nazım şekillerinden biri değildir.

Bu nazım şekli aruz ölçüsünü öğrenen,  medrese tahsili görmüş saz ozanlarının divan şairlerini taklit etmek veya aruz ölçüsü ile halk şiir tarzında şiir söylemek gayretleri sonrasında ortaya çıkmış bir nazım şeklidir. Kars yöresi âşıkları divan şiir tesiri ile halk şiirimize girmiş olan şiir şekillerine divani de demişlerdir.

Selis nazım türünün 19. Asırda ortaya çıktığı bilinmektedir. 19. Sırda SEYRANI , AŞIK GEVHERİ, BAYBURTLU ZIHNI,  ERZURUMLU EMRA, TOKATLI NURİ gibi birçok medrese tahsilli halk ozanı yetişmiş bu halk ozanları hem halk şiir hem de divan şiiri tarzında şiirler yazmışlardı. Selis nazım şekil de bu çalışmalar sonrasında ortaya çıkmış oldu. Dili, zevki konusu, itibari ile halk şiiri özelliğini andıran bu şiirler aruz ölçüsü ile yazılmıştır.

Selis nazım şekli aruzu vezninin Türkçeye en iyi uyabilen “feilâtün feilâtün feilâtün feilün ( fe’lün)” veya failâtün failâtün failâtün failün ( fa’kün) kalıbı ile yazılmışlardır.

Ben de n özge / sana yok â /şık-ı âvâ / re güzel

Sû zi ş-i fir / kat ile yak / ma beni nâ / re güzel

Dün gece dide-i hunhâr ile ettik de nigâh

Ciğerim bâşına açtın yine bir yâre güzel

Selis nazım şekli gazel formatının iki veya üç dize arttırılmış şekli olan murabba ve muhammes nazım şekli ile de yazılmışlardır. Aruz ölçüsü ile yazılmasına rağmen halk şiirinde dörtlük sistemi yaygın olduğu için beyit yerine daha ziyade dörtlük biçimleri ile nakaratlı olmuşlardır. Bu nedenle şarkı veya mütekerrir murabbaı andıran bir şekil özelliğine sahiptir.

Buna rağmen medrese eğitimli, okuryazar, şehirli saz şairlerinin divan kültürü tesirinde yazdıkları bu tarz şiirlerinin sayısı bir hayli azdır. Selisler farklı bir ezgiye sahip olarak seslendirilirler. Bu özellikleri ile Türk halk müziğinde de farklı bir özellik olarak kabul edilir.

Selis nazım şeklinin konusu halk şiirimizdeki konulara benzer konular olmaktadır.  Selislerin konusu sevgi, ayrılık ,, gurbet, sitem, ve âşıkane duygulardır.  

SELİS ÖRNEĞİ ŞİİRLER

Gide mi haşre kadar hüzn ile firkat acabaYoksa hâsıl ola mı yar ile vuslat acabaO mürüvvetsiz o zalim o sitem-karenin ahEre mi damenine dest-i meserret acaba

Baksa bir kerre benim hâl-i diğer-gûnuma olÇeşm-i insaf ile etmez mi mürüvvet acabaBeni gördükte yüzün döndürür ol âfet-i cânNe içindir bana bu rütbe eziyyet acaba

Kime şekvâ edeyim kimlere feryâd edeyim

Uzanırsa nideyim leyle-i hasret acabâ

Mürg-ı dil-dâr-ı heves bir gün olup meyi ede mi

Kona mı Nûri kulun başına devlet acabâ     Tokatlı Nuri

Selis

Yine aldı gam u efkâr-ı dili dâğ-ı tenin

Acımaz mı yüreğin merhametin yok mu senin

Ne revâ çevri ola goncaya serv-i semenin

Acımaz mı yüreğin merhametin yok mu senin

Bunca cevr ettiğini kimseler ey gül edemez

Ben gibi nâle vü nâlişleri bülbül edemez

Ah u efgânıma kâfir de tahammül edemez

Acımaz mı yüreğin merhametin yok mu senin

Bunca derde kim kodun âşık-ı bî-çâreleri

Tiğ-ı cevrin ile açtın sineme yâr eleri

Dâğ dâğ oldu a kâfir ciğerim püreleri

Acımaz mı yüreğin merhametin yok mu senin

Çünkü göğsünde yok insâfın a zâlim nideyim

Varayım haşım alıp özge diyâra gideyim

Sen git ağyar ile gül oyna da ben zârideyim Acımaz mı yüreğin merhametin yok mu senin

Derd-i aşkın komadı Nûri mecâlim yetişir

Bu kadar çekmeye de kalmadı hâlim yetişir

Yetişir çekticeğim gayri a zâlim yetişir

Acımaz mı yüreğin merhametin yok mu senin  Tokatlı Nuri