Bayburtlu Zihni Hayatı Eserleri
27.05.2011
Doğumu Ailesi Eğitimi
Bayburtlu Zihni (1795-1859), hem Divan hem de âşık şiiri türündeki yapıtlarıyla tanınmış 19 yüzyıl halk ozanlarındandır.
Esasında doğum tarihi hakkında belirgin bir belge ile çok kesin bir tarih yoktur. Fakat şiirlerinden çıkarılan sonuçlara göre 1798-1799 [1]yıllarında doğmuş olabileceği anlaşılmaktadır. Bu bilgi kaynaklara şu şekilde geçmektedir. “Bayburtlu Zihnî, Hacı Osman isminde birinin oğludur. 1797 yılında Bayburt’ta doğmuştur (Sakaoğlu 1988: 1; Sakaoğlu-Alptekin 1990: 10).” [2]
Bayburtlu Zihni’nin asıl adı Mehmet Emin’dir. Zihni, ilköğrenimini doğduğu Bayburt'ta tamamladıktan sonra Erzurum ve Trabzon medreselerinde okumuştur. Asıl eğitimini Trabzon ve Erzurum gibi nispeten küçük yerlerde yapan Zihni’nin buna rağmen iyi bir eğitim aldığı bilinmektedir. Nitekim adldığı bu eğitimin düzeyi kâtiplik seviyesindedir. “İyi bir tahsil elde ettiği ve muhtelif kültür merkezlerinde bulunarak oralarda tanıdığı ilim ve sanat adamlarıyla tanışarak bilgi ve tecrübesini artırdığı anlaşılıyor.” [3]
Zihnî iki kez evlenmiş, ilk eşinden Ahmed Revâyî adlı bir oğlu olmuştur. Zihnî’nin oğlu Ahmed Revâyî Efendi Bayburt Rüşdiyesinde hüsn-i hat hocalığı yapmış, 1906’da Bayburt’ta vefat etmiştir. İkinci eşinden 1854 yılında mahkeme karar ile ve yüksek miktarda mihr ödemek zorunda kalarak ayrılmıştır
İstanbul Kâtiplik ve Ozanlık Yılları
20 yaşlarında iken 1815’te [4]İstanbul 'a giden Zihni, 1816-17 yıllarında kâtiplik yapmış Mustafa Reşit Paşa ile yakınlık kurup, bazı devlet büyüklerine sunduğu kasideler sayesinde Divan-ı Hümayun kalemine girmeyi başarmış olur.Bayburtlu Zihni, bu şekilde on yıl kadar çeşitli yerlerde kâtiplik yapmıştır. Yaşamının bu evresinde divan edebiyatı nazım türlerinde yazdığı şiirler ve kasidelerle tanınır. Yeniçeri ocağının kaldırılması, Asakir-i Muhammedî’nin kurulması ve kavuk yerine Fes giyme zorunluluğunun getirilmesi üzerine iki gazel yazmış bu konuyu diğer şiirlerinde de işlemiş bu nedenle devlet adamlarının ve sarayın da dikkatini çekmiştir.
İstanbul’dan on yıl kaldıktan sonra 1826’da yeniden Bayburt’a döner. Fakat Bayburt'u 1828'de Rusların işgal etmesi üzerine, Erzurum’a gitmiştir. Memleketinin Rus işgali altına girmesi (1828) onu derinden sarsmıştır. İşgal sırasında Bayburt'tan ayrılıp Erzurum’a yerleşmek zorunda kalır. Rus İşgalinin sonuna kadar önce Moralı Derviş Paşa, daha sonra Erzurum valileri Rauf, Galip, Eğinli Paşaların kâtipliğini yapmıştır. [5]
Yeniden İstanbul’a Geliş
Bu defa da yeniden İstanbul’a giderek Çanakkale muhafızı Vasıf Paşa’nın mektupçu olmuştur. Ama bir müddet sonra yeniden Akdağ’da ve Erzurum’da görevlendirilmiş olur. Bayburtlu Zihni kısa bir süre memurluk yaptığı Erzurum'dan, Tanzimat 'ın ilanını izleyen günlerde yeniden İstanbul'a gitmiştir. Hacdan geldiği yılın akabinde tahta çıkan Sultan Abdülmecid’i bir cülûsiye ile tebrik etmiş, İstanbul’da Sultan Abdülmecid’e bir cülûsiyye kasidesi takdim etmiştir. [6] Ertesi yıl 1839 da yazmış olduğu divanı Babıâli’ye takdim eder. [7] Tüm bu girişimleri sonrasında devletten “hocalık” rütbesini almayı başarmıştır.
Donanma komutanlarından Reşid Paşa'nın Divan Kâtipliği görevini üstlenerek katıldığı Akkâ Savaşı'nda çekilen sıkıntı ve acıları yakından görmüştür. Bu sırada Hacca gitmeye de fırsat bulmuş, 1840 yılında Mısır’a da uğramıştır. Akka Savaşından döndükten sonra bu defa da Kudüs Valisi Haydar Paşa’nın kâtipliğini üstlenir. Fakat her nedense üç ay sonra bu görevinden de ayrılıp Mısır’a gider. Mısır’a ikinci gidişinden sonra orada dört yıl kalır. [8]
1848'den sonra Anadolu'nun çeşitli yerlerinde memurluklarda bulundu. 1847’de Hopa müdürlüğüne, oradan Karaağaç müdürlüğüne ve sonra da Of mal müdürlüğüne atanmıştır. 1851’de Erzurum’a gelen şair, bir yıl kadar Erzincan’da bir görev yaptıktan sonra Bayburt’a gelir. [9] 1855’de tekrar Trabzon’da göreve atanan Zihnî, Erzincan, Ünye, Sürmene ve Vakfıkebir’de de görev yaptıktan sonra 1858 yılında ikinci kez Ünye’de görev yaparken yeniden hastalanır.[10]
Ölümü
Hastalandıktan sonra istifa ederek Trabzon’a gelir ancak hastalığı iyileşmez. Bunun üzerine kendisini biraz iyi hissedince memleketi Bayburt’ dönmek üzere yola çıkar. Fakat Bayburt'a giderken Trabzon yakınlarındaki Olasa (bugün Bahçeyaka) köyünde vefat eder. [11] Bayburtlu Zihni ilk önce bu köye defnedilmiş fakat daha sonra mezarı Zihnî'nin mezarı, Olasa'daki mezarından alınarak Bayburt'taki İmaret Tepesi'nde hazırlanan mezara taşınmıştır. ( bkz PROF. DR. DİLAVER DÜZGÜN, agy. )
BAYBURTLU ZİHNİ'NİN EDEBİ KİŞİLİĞİ
Bayburtlu Zihni’nin aruzla yazdığı şiirleri bir divan teşkil edebilecek kadar çoktur. Buna rağmen daha az sayıda olan ve hece vezniyle kaleme aldığı şiirleri sayesinde şöhret bulmuş ve daha çok önemli saz şairlerinden biri olarak tanınmıştır. Zihnî, sağlığında divan tertip edebilen tertip ettiği divanını saraya takdim edebilen nadir halk ozanlarındandır. Aruz vezniyle daha çok şiir yazmış olmasına rağmen esas şöhretini halk şiiri ve ozan şiiri tarzında yazdığı şiirleri ile bulmuştur.
Hem hece, hem de aruz ölçüsüyle şiirler yazan Bayburtlu Zihni, gördüğü medrese eğitiminin etkisiyle Divan Şairi olmaya özendiyse de bu alanda pek başarılı olamamıştır. Divan şair olmayı daha çok istemiş, daha çok divan şiiri tarzında yazmış ama İstanbul’da dahi heceli şiirleri ve özellikle “ Vardım ki yurdundan ayak götürmüş “ adlı şiir ile şöhret bulmuştur. Divan şiir tarzında en çok gazel türünden eser vermiş gazellerini ise Fuzûli, Bakî, Nedîm, Şeyh Galip, Erzurumlu Sıdkî’nin tesirinde yazmıştır.
“Vardım ki yurdundan, ayak götürmüş, mısraıyla başlayan” Şehnâz Divan bestesi, Zihnî’ye İstanbul’un edebî çevrelerinde de büyük bir şöhret kazandırmıştır” [12]
Aruz ölçüsüyle yazdığı şiirler ölümünden sonra oğlu tarafından Divan-ı Zihni (1876) adıyla yayımlanmıştır. “Osmanlı Edebiyatı’nın büyük üstatlarını çok iyi bilen ve onların şiirlerine nazireler yazma cesaretini gösteren Zihnî, tıpkı klasik şairler gibi divan tanzim etmiştir” [13]Ama asıl ününü HECE ile yazdığı koşma ve destanlarla elde etti. Özellikle, 1828 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında Bayburt'un gördüğü zararları duygusal bir dille anlattığı koşma biçimindeki ağıtı ile büyük ün kazandı. "Vardım ki yurdundan ayağ göçürmüş/Yavru gitmiş ıssız kalmış otağı" dizeleriyle başlayan bu şiir sonradan iki ayrı kişi tarafından bestelenmiştir.
Zihni, devrindeki olayları dile getiren destanları ile ünlü bir şairdir. 1828-1829 Osmanlı-Rus Harbi hakkında yazdığı Hart Destanı; Suriye’nin Mısır valisi Mehmet Ali Paşa’nın elinden kurtarılması ile alakalı olan Akkâ Destanı ile Kırım Harbi sırasında Rusların 1853’te Sinop’taki Türk filosunu yok ettikleri ve şehrin de yanmasına yol açtıkları savaşın anlatıldığı Sinop Destanı gibi manzum eserlerinde şairanelik ve lirizmden ziyade tarihi olayları anlatmayı tercih etmiştir.
ESERLERİ
DİVANI
1839 da tamamlamış ve Babıali’ye takdim etmiştir. 1854 yılında yeniden gözden geçirmiş, oğlu Ahmet Revayi tarafından H. 1293 İstanbul’da [14]yayımlanmıştır.
Suriye’nin Mehmet Ali Paşa’dan geri alınmasıyla ilgili olan Akkâ Savaşı'nı konu aldığı "Akkâ Destanı", Kırım Harbi sırasında 1853’teki Sinop Deniz Felaketinin Sinop’taki Türk filosunu yok edilip şehrin de yanmasına yol açan savaşın konu edildiği Sinop Destanı bu türdeki eserlerinin en önemli olanlarıdır. Bayburt'un yerli halkından ilginç kişileri yergi yoluyla anlatan "Otlakçı Destanı", "Eşek Destanı" ve "Ocak Destanı " bilinen dokuz destanı içinde en mühim olanlarıdır.
Sergüzeştnâme"
Bayburtlu Zihni'nin, başından geçen çeşitli serüvenleri anlattığı şiirler, yergi ve Destanları içeren "Sergüzeştnâme" adlı bir yapıtı vardır. Bu eserinin 1854 yılından sonra yazıldığı tahmin edilmektedir.[15] Şairin yaşamıyla ilgili bilgiler vermesi ve sanatının değişik yönlerini göstermesi bakımından önemli olan bu yapıt basılmamıştır. [16]
Hikâye-i Garibe"
Zihni'nin "Hikâye-i Garibe" adlı düzyazı ağırlıklı, basılmamış bir yapıtı daha bulunmaktadır. Bayburt'un ileri gelen ailelerinden birinin oğlu olan Abdullah Bey adlı bir gencin acılarla dolu 18 yıllık serüvenini konu edinen bu yapıtta, Zihni çağına göre ilginç bir çalışma ortaya koymuştur.
Zihni'nin yaşamı ve sanatı 1928'de Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu ve 1988'de Saim Sakaoğlu tarafından hazırlanan Bayburtlu Zihni adlı iki ayrı kitapta ele alınmıştır.
Gülhan ATNUR, TARİHİN TANIĞI BİR ŞAİR: BAYBURTLU ZİHNİ, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, Sayı, 38, Erzurum, 2017, 197-216
HAKKINDA KAYNAKÇA
ATNUR Gülhan, TARİHİN TANIĞI BİR ŞAİR: BAYBURTLU ZİHNİ, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, Sayı, 38, Erzurum, 2017, 197-216
BABA, Mustafa Okan (2009), Bayburtlu Zihni, İstanbul: Heyamola Yayınları.
Bayburtlu Zihni, Sergüzeştnâme, Milli Kütüphane Yz. A 9227.
DÜZGÜN, Dilaver, “Zihnî, Bayburtlu (d.1212/1797-ö.1276/1859)”,
http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay
ERBAY, Nazire (2014), Bayburtlu Zihnî Dîvânı (İnceleme-Metin), Bayburt Üniv. Yay.
FINDIKOĞLU, Ziyaeddin Fahri (1950), Bayburtlu Zihnî, İstanbul: Bayburt Kültür ve Yardım Cem. Yay.
Mehmed Süreyya (1996), Sicill-i Osmanî, C:1-5, Yayına Aktaran: Nuri Akbayar; Eski Yazıdan Aktaran: Seyit Ali Kahraman, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt
ÖZCAN, Besim (2008), Sinop Deniz Felaketi, İstanbul: Deniz Basımevi Müdürlüğü.
ÖZGER, Yunus (2004), “Bayburtlu Şair Zihnî’nin Ölümü ve Tereke Defteri”, A.Ü.
Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (26), 211-225.
SAKAOĞLU, Saim (1988), Bayburtlu Zihnî, İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
Sakaoğlu, Saim-Ali Berat Alptekin (hzl.) (1990). Bayburtlu Zihnî Bibliyografyası. Ankara: KB Yay
TAŞKESENLİOĞLU, M. Yasin (2014), “Bayburtlu Zihnî Sergüzeştnâmesinin Tarihî Niteliği Hakkında Bazı Tedkikler”, Tarihi ve Kültürü ile XIX. Yüzyıldan Günümüze Bayburt Uluslararası Sempozyumu, Bayburt, 28-30 Mayıs 2014, hzl. Selcan Koçaslan, M. Yasin Taşkesenlioğlu, Kürşad Kara,
Ankara, 2015, 633-652. Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi (1978), III. Cilt, 5. Kısım, Ankara: Genelkurmay
Basımevi.
Uçman, Abdullah, Bayburtlu Zihni, TDV İsl. Ansk., C. 5, İst. 1992, shf, 229-230
ÜNALAN, Özlem (2013), Bayburt’taki Ziyaret Yerleri ve Buna Bağlı İnanışlar, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum.
BAZI ŞİİRLERİ
Önemli Halk Ozanlarımız ( İlgilendiğiniz isme tıklayınız )
Kayıkçı Kul Mustafa , Katib , Erzurumlu Emrah , Erzurumlu Aşık Sümmani , Divriğili Deli Derviş Feryadi , Aşık Yemini Derviş Muhammet ( Malatya- Arguvan) , Aşık Ferrahi , Kağızmanlı Hıfzı , Musa Merdanoğlu , Posoflu Aşık Müdami , Deliktaşlı Ruhsati , Âşık Zülali, Âşık Şenlik, Ercişli Emrah , Âşık Ardanuçlu Efkari, Şarkışlalı Âşık Şarkışlalı Talibi Çoşkun , Kaygusuz Abdal , Kul Himmet Üstadım , Arapgirli Aşık Fehmi Gür
KAYNAKÇA
[1] PROF. DR. DİLAVER DÜZGÜN, ZİHNNÎ, Bayburtlu, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/zihnni-bayburtlu
[2] Doç. Dr. Turgut KARABEY”BAYBURTLU ZİHNÎ’NİN (1797–1859) MEŞHUR BİR KOŞMASINA TAHLİLİ BİR BAKIŞ” turkoloji.cu.edu.tr/HALK%20EDEBIYATI/t
[3] Doç. Dr. Turgut KARABEY, agy
[4] Doç. Dr. Turgut KARABEY, agy
[5] Abdullah Uçman, Bayburtlu Zihni, TDV İsl. Ansk., C. 5, İst. 1992, shf, 229-230
[6] Doç. Dr. Turgut KARABEY, agy
[7] Sakaoğlu, Saim (1988). Bayburtlu Zihni. Ankara: KTB Yay., 98.
[8] PROF. DR. DİLAVER DÜZGÜN, ZİHNNÎ, Bayburtlu, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/zihnni-bayburtlu
[9] Fındıkoğlu, Ziyaeddin Fahri (1950). Bayburtlu Zihni. İstanbul: Bayburt Kültür ve Yardım Cemiyeti Yay.
[10] Sakaoğlu, Saim-Ali Berat Alptekin (hzl.) (1990). Bayburtlu Zihnî Bibliyografyası. Ankara: KB Yay
[11] PROF. DR. DİLAVER DÜZGÜN, ZİHNNÎ, Bayburtlu, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/zihnni-bayburtlu
[12] Sakaoğlu, Saim-Ali Berat Alptekin (hzl.) (1990). Bayburtlu Zihnî Bibliyografyası. Ankara: KB Yay
[13] Köprülü, M. Fuad (2004), Saz Şâirleri I-V, 3. Bs, Ankara
[14] Doç. Dr. Turgut KARABEY, agy
[15] Abdullah Uçman, Bayburtlu Zihni, TDV İsl. Ansk., C. 5, İst. 1992, shf, 229-230
[16] Gülhan ATNUR, TARİHİN TANIĞI BİR ŞAİR: BAYBURTLU ZİHNİ, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, Sayı, 38, Erzurum, 2017, 197-216 )
Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın