Kayıkçı Kul Mustafa Hayatı
27.05.2011
Kayıkçı Kul Mustafa
Türk Halk Şiirinin 17. yüzyılda yaşayan, yeniçeri şairlerinin en tanınmışı olduğu halde, nerede doğduğu, nerede öldüğü kesin olarak bilinmeyen asker kökenli Bektaşi geleneğinden yetişmiş saz şairimizdir.
Doğumu ve ölümü hakkında verilen tarihlerin hiç birisi bir belgeye dayanmaz. Ancak ölüm tarihinin IV. Murat’ın Bağdat seferinden çok daha sonra olduğu Halep Valisi Abaza Hasan Paşa'nın isyanından sonra da bir şiir söylediği için onun ölümünün 1658 yılından sonra olduğuna dair görüşler en kayda değer görüştür.
Hayatı hakkında bilinenlere göre şairin gençliğinde Garb Ocaklarında olduğunu sonradan İstanbul'a giderek Yeniçeri ocağına kaydolmuş olduğudur. [1]Kayıkçı adını da Garp Ocaklarında almış olduğu diğer bir bilgidir. Garp ocakları ise Osmanlı Devletinin Kuzey Afrika'da Trablusgarp, Tunus ve Cezayir eyaletlerine müşterek olarak verdiği isimdir ki Kayıkçı Kul Mustafa'nın bazı şiirlerinde denizcilikten söz etmesi, Küçük Murat Reis ile Cezayir'e gittiği ve denizci olduğu vakitleri şiirlerinde anlatmış olması ile de örtüşmektedir.
Bağdat seferinde bulunmuş olması, Genç Osman Destanını onun söylemiş olması onun 17 yy da yaşamış olduğuna dair en kesin delil olarak ortaya çıkar. Fakat Ne zaman doğduğu ve ne zaman öldüğüne dair kesin bir bilgi yoktur. Bu nedenle doğduğu tarih ile Ahmet Kabaklı’nın belirttiği 1646 gibi tarihlerin hepsi varsayımdan ibarettir. Ancak Halep Valisi Abaza Hasan Paşa İsyanına şahit olduğunu ortaya koyan bir şiiri nedeni ile 1658, 1659’dan sonra öldüğü söylenebilir.
Fuad Köprülü ve diğer araştırmacıların yazdıklarına göre asıl adı Mustafa olan şairin Kayıkçı olarak adlandırılmasının sebebi Yeniçeri ocağında kayışçı olduğundan ileri gelmektedir.[2] Bir adı da Kayışçı Mustafa olarak geçmektedir. Ancak daha çok Kayıkçı olarak anılmaktadır. [3] Kayıkçı denmesi hususunda diğer bir iddia ise; katılıp Küçük Murat Reis ile Cezayir'e gittiği ve denizci olduğu için kendisine kayıkçı adı verilmiştir. [4] Nitekim onun deniz seferlerini dile getirdiği şiirler de mevcuttur. Fakat edebiyatımızda birden fazla Kul Mustafa adlı şairin bulunuyor olması hangi şairin levent, yeniçeri, kayışçı veya kayıkçı olup olmadığının anlaşılmasını güçleştirmektedir.
Evliya Çelebi, Seyahatnamesi ‘sinde çöğür çalmayı bilen ozanlar arasında Kâtibi, Kuloğlu ve Kayıkçı Kul Mustafa'yı da zikrederek birçok şairin ismini “çöğür şairi “ olarak belirtir. [5] Ayrıca Kuloğlu ile Kayıkçı Mustafa'nın Bağdat kuşatmasına katılan Yeniçeri çöğür şairleri olduğunu da ifade etmiştir. Evliya Çelebi'nin ismini zikrettiğine bakılınca da devrinde tanınmış bir ozan olduğu da ortaya çıkar Çünkü Evliya Çelebi o devirde meşhur olan çöğür şairlerinin adlarını yazmıştır.
Onun en çok yankı uyandıran şiiri Genç Osman adlı şiiridir. Bu şiiri bir destan niteliği kazanmış ve bu şiirinin varyantları da ortaya çıkmıştır. Genç Osman Destanı adlı şiirinde Bağdat Kalesinin kuşatmasında savaşan Genç Osman adlı bir gencin kahramanlıkları anlatılır. Bu destandaki genç Osman daha tüyleri yeni çıkan genç bir Osmanlı askeridir. Genç Osman’ın müfrezesi ile birlikte Bağdat Kalesinin hendeklerinden atlayarak, “ Allah Allah “ diyerek surlara çıkması, bu sırada düşman askerlerinin kaleden attıkları oklara hedef olup Dicle' nehrine düşüp şehit olması anlatılmaktadır. Söylentilere göre Genç Osman'ın bu saldırısı ve hazin ölümünü padişah IV. Murat ‘da duymuş ve onun nehre düşerek ölmesine çok üzülmüştür.
Kayıkçı Kul Mustafa’nın nereli olduğuna dair hiçbir kayıt bulunmaz. Fakat Özellikle Âşık Ömer’den etkilenmiş olması şiirlerinde ve Genç Osman Destanında “bencileyin, sencileyin" [6]gibi kelimeleri kullanmış olması onun Aydın ve Nazilli taraflarında yetişmiş bir şair olduğu görüşlerine bir destek olmaktadır. Şiirlerinde geçen “ bencileyin- sencileyin “ sözcüklerinin Aydın ve Nazilli ağzında hala kullanılıyor olması, Genç Osman Türküsü ‘nün Osman Şevki Uludağ tarafından Aydın çevresinde derlenmiş olması, Kayıkçı’nın Aydın ve Denizli yöresinden olduğu yolundaki tahminlere kuvvet kazandırmaktadır. [7]
Şiirlerinden anlaşıldığı kadarı ile Kayıkçı Kul Mustafa, Cezayir'den Bağdat'a kadar çeşitli beldeleri dolaşmış, savaşmış, savaşlara destanlar, yenilgilere, şehitlere ağıtlar düzmüş bir yeniçeridir. Fakat önceden de ifade ettiğimiz gibi edebiyatımızda Kul Mustafa adlı en az üç tane şairin daha olduğunu bu şairlerin hayatlarının ve şiirlerinin birbirlerine karıştığını da unutmamak gerekir. Bu Mustafalar dan birisinin nefesler söyleyen Bektaşi Kul Mustafa, diğerinin Levent Kul Mustafa, birisinin de Genç Osman Destanın söyleyen Kayıkçı Kul Mustafa olabileceği ihtimali vardır.
“Kul Mustafa mahlasını kullanan üç ayrı ozan vardır. Bunlardan biri, Yeniçeri âşıklarından olan Kul Mustafa, ikincisi Teslim Abdal’ın müridi olan Kul Mustafa, üçüncüsü ise 20. yüzyılda yaşayan Çukurova Bölgesinin Türkmen ozanlarından ve Dadaloğlu’nun torunlarından olan Kul Mustafa’dır.”[8]
Ölümünün, Abaza Hasan Paşa'nın ayaklanmasını dile getiren Destandan, 1659'dan sonra olduğu sanılmaktadır. Böylece Kayıkçı Kul Mustafa'nın 17. yüzyılın ilk yarısında yaşadığı ileri sürülmüş olur.
"Kayıkçı" Kul Mustada; II. Osman'ın şehit edilişini (1622), [9]IV. Murat'ın Bağdat kuşatmasını (1630), Halep Valisi Abaza Hasan Paşa'nın isyanını [10](1658), şiirlerinde konu edinmiştir. [11]Buna göre de doğum ve ölüm tarihleri bilinemese de aşağı yukarı hayat süreci ortaya çıkmaktadır. Ölüm tarihinin en azından Abaza Hasan Paşa'nın isyanından sonra olması gerektiği II. Osman şehit edildiğinde en az 20 yaşlarında bir asker olması gerektiği ortaya çıkmaktadır. Böylece 1610 yılları civarında doğduğu 1660 tan sonraki bir tarihte de ölmüş olması gerektiği ortaya çıkmaktadır.
EDEBİ KİŞİLİĞİ
Kayıkçı Kul Mustafa tarihi konulara değinen şiirleri ile ün kazanmış olmasına rağmen aslında bu tip şiirlerinde çok da başarılı sayılmaz. Bu tarz şiirlerinde vezin kafiye zorlamaları ile ifade kusurları da gözükmektedir. Fakat o lirik ve aşk şiirlerinde oldukça başarılı bir şairdir. Aruz’a ve divan şairlerinin diline özenmeden oldukça sade, hece ölçülü duraklı ahenkli lirik ve güzel benzetmeler olan şiirler yazmıştır.
Kayıkçı Kul MUSTAFA’YA ait olduğu düşünülen Bektaşi ozanlar geleneklerine mahsus nefes türünde şiirler de vardır. Bu şiirleri üzerinde durduğumuz Kayıkçı Kul Mustafa’nın söylemiş olma ihtimali vardır. Çünkü Yeniçerilerin Bektaşi Tarikatına mensup oldukları, Hacı Bektaşi Veli’yi pirleri olarak kabul ettikleri bilinen bir gerçektir.
Kayıkçı Kul Mustafa; Divan Şiirinin etkisinden uzak, Âşık Edebiyatı zevkine bağlı, doğal bir söyleyişle, 17 Yüzyıl ilk yarısında geniş bir üne kavuşur. Bağdat kuşatmasında, kaleden atılan oklarla yaralanıp Dicle'ye düşerek boğulan Genç Osman Adlı şiiri nedeni IV. Murat'ın hayranlığını kazanmıştır. Bu nedenle Genç Osman için yazdığı destan, şiirlerinin en tanınmışıdır.
"Genç Osman" destanı kısa sürede bütün Anadolu'ya yayılmış, büyük ün kazanmıştır. Bugün bile "Genç Osman Destanı’nın etkisinin tümüyle silindiği söylenemez. Kul Mustafa'nın yeniçeri âşıklarından oluşu, şiirlerinin özellikle askerler arasında, sınır boylarında sevilip tanınmasını kolaylaştırmıştır. Kahramanca söyleyişi, nazım kusurlarını kapatır. Şiirlerinde kimi söylemelerinde zorlamalar görülüyorsa da, döneminde halk beğenilerini zorlamayan, yalınlığı, içtenliğiyle geniş etki bırakmış, ozanları da bir ölçüde bu etki altına alabilmiştir.
Kayıkçı Kul Mustafa'nın bazı şiirlerini Prof. Dr. Mehmet Fuat Köprülü derleyerek ” Kayıkçı Kul Mustafa ve Genç Osman Hikâyesi” adıyla 1930 lu yıllarda kitap olarak yayımlamıştır.
Önemli Halk Ozanlarımız ( İlgilendiğiniz isme tıklayınız )
Kayıkçı Kul Mustafa , Katib , Erzurumlu Emrah , Erzurumlu Aşık Sümmani , Divriğili Deli Derviş Feryadi , Aşık Yemini Derviş Muhammet ( Malatya- Arguvan) , Aşık Ferrahi , Kağızmanlı Hıfzı , Musa Merdanoğlu , Posoflu Aşık Müdami , Deliktaşlı Ruhsati , Âşık Zülali, Âşık Şenlik, Ercişli Emrah , Âşık Ardanuçlu Efkari, Şarkışlalı Âşık Şarkışlalı Talibi Çoşkun , Kaygusuz Abdal , Kul Himmet Üstadım , Arapgirli Aşık Fehmi Gür
ŞİİRLERİ İÇİN TIKLAYINIZ
· Gitsin
· Arzıhâl Eylesem Ettiğin Cevri
· Çünkü Dilber Bana Meylin Yoğ İdi
· Gece Gündüz Uyku Girmez Gözüme
· Gele Dilber Gel Alllahı Seversen
· İptida Bağdad'a Sefer Olanda
· İptida Bağdad'a Sefer Olanda
· Seni terk eylesem kaşları keman
· Sabâ Selâm Eyle Gül Yüzlü Yâre
· Yücesi Dumanlı Boranlı Dağlar
KAYNAKÇA
[1] Sabri Koz T.Dili ve Edeby. Ansklop., 5.Cilt, Kayıkçı Kul Mustafa Maddesi, İst. 1982
[2] Bekir Karadeniz, “Kayıkçı Kul Mustafa". ozanlar.biz/mustafa-k.htmErişim tarihi: 2011-9-5.
[3] TDV İslam Ansiklopedisi. (2005). Kayıkçı Kul Mustafa ve Genç Osman Hikayesi, C.30, s.78, TDV: Ankara
[4] Anonim, Kayıkçı Kul Mustafa". edebiyol.com. Erişim tarihi: 2011-9-5.
[5] TDV İslam Ansiklopedisi. (2005). Kayıkçı Kul Mustafa ve Genç Osman Hikayesi, C.30, s.78, TDV: Ankara
[6] Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nde Söz Arama: Bencileyin". TDK. Erişim tarihi: 2011-8-24.
[7] https://tr.wikipedia.org/wiki/Kay%C4%B1k%C3%A7%C4%B1_Kul_Mustafa
[8] hsan Öztürk, "Kayıkçı Kul MUSTAFA". ww.ihsanozturk.com/halk-muzi, Erişim tarihi: 2011-8-6.
[9] Prof. Dr. Mehmet Fuat Köprülü, Türk Saz Şairleri, I- V. Güven Basımevi, İst. 1962, shf. 125
[10] Prof. Dr. Mehmet Fuat Köprülü, Türk Saz Şairleri, I- V. Güven Basımevi, İst. 1962, shf. 125
[11] hsan Öztürk, "Kayıkçı Kul MUSTAFA". ww.ihsanozturk.com/halk-muzi, Erişim tarihi: 2011-8-6
Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın