Ercişli Emrah

Ercişli Emrah,  Erzurumlu Emrah 'la karıştırılmıştır. 17 Yüzyılın ilk yarısında yaşadığı sanılan Ercişli Emrah, Erciş kalesine bağlı bir Karakoyunlu köyü olan Egans'ta doğmuştur. [1]Kimi kaynaklara göre babası Erciş kalesinin dizdarı Miroğlu'nun sazcısı Âşık Ahmet'tir. [2] Fakat pek çok kaynağa göre Erçişli Emrah’ın Erçişli olduğu bile henüz netlik kazanmamıştır. [3] Hatta kimi araştırmacılara göre yaşamış olduğu dahi bir netlik kazanmamıştır.

Hayatı hakkında edinilmiş bilgiler genellikle Ercişli Emrah İle Selvihan Hikayesi’nden çıkarılmış bilgiler olmaktadır. Bu bilgilerin doğruluğu ve güvenilirliği elbette çok kuşkuludur. Hikâyesindeki ayrıntılar onun 17. Yy a yaşamış olabileceğini gösterir. Babasının adının Ahmet olmuş olması da ihtimaller içindedir.

Yaşadığına dair tek güçlü kanıt hayatı ile ilgili tek belge olan bir cönkten ve kendisine ait bir şiirinden anlaşılır. Bu şiire göre babası Ahmet ile kendisi Karakoyunlu âşıklardandır. [4]

Man Emrah diyeler Karakoyunnu
Namertler içinde yiğit oyunnu
Kaz kimi pısmanıh erkek boyunnu
Biz Türkük Türklükten dermanımız var

Karakoyunlu Türkmenlerinden olduğunu  Merhamet kıl Şah'ım öldürme bizi başlıklı  şiirinde de ifade eder. 

Bize Emrah derler Karakoyunlu
Hem Karakoyunlu yiğit oyunlu
Arap at üstünde sergen boyunlu
Küroğlu'ndan açık fermanımız var    

Mehmet Fuat Köprülü’nün “ Erzurumlu Emrah   ” adlı eserinde Ercişli Emrah’ın şiirleri, kendisinden sonraki saz şairleri tarafından taklide çalışılmış olduğu ifade edilir. [5]

Ercişli Emrah’ın şiirleri halk şiiri, dili, muhayyilesi ve zevki ile yazılmış olmasına rağmen divan şiirinden ve şairlerinden etkiler taşır.  Bu duruma göre Ercişli Emrah’ın tıpkı Erzurumlu Emrah gibi divan şiirinin zevkine sanat anlayışına yakın bir duruşu vardır. Onun divan şiirine yakın duruşundan yola çıkarak bir hayli eğitimli bir şair olabileceği izlenimi doğar. Nitekim birçok araştırmacı onun bu yönüne değinmişte.  Erçişi Emrah’ın şiirleri ile divan şiir arasındaki alakalar konusunda bir yazı hazırlayan Dr. Özlem DÜZLÜ bu durumu şu şekilde belirtir. “Söz gelimi Ercişli Emrah’ın şiirleri kelime kadrosu ile teşbih ve mecaz unsurları açısından incelendiğinde klasik edebiyata ait birtakım hususiyetlerin varlığı göze çarpmaktadır. Esasında bir bütün olan edebiyatımızın, biri merkez diğeri taşra odaklı iki kolunu oluşturan klasik edebiyat ve halk edebiyatına ait şiirlerde belirli ölçüde benzerliklerden söz etmek mümkündür” [6]

Cönklerde de Ercişli Emrah ile Erzurumlu Emrah’ın şiirleri birbirine karıştırılmıştır. Dr. Muhan Bali’nin “Ercişli Emrah İle Selvihan Hikayesi, Varyantların Tesbiti ve Halk Hikâyeciliği Bakımından Önemi (Ankara 1973) “ adlı eserinde hikâye ile varyantları üzerinde incelemelerde bulunmuş âşığın hayat hikâyesine de ışık tutmaya çalışmıştır.  Araştırmacılar  Ercişli Emrah'ın şiirlerini Erzurumlu Emrah ' ın şiirlerinden ayırmak için hayli zorlanmışlardır. Erzurumlu Emrah  ile Ercişli Emrah'tan hangisine ait olduğu kestirilemeyen birçok şiiri bulunmaktadır. Buna mukabil. Ercişli Emrah, Erzurumlu Emrah'tan farklı olarak bazı şiirlerinde  "Sefil Emrah " mahlasını kullanır. Dolayısı ile "Sefil Emrah "  mahlaslı şiirlerin kesinkes Ercişli Emrah'a ait olduğu söylenebilmektedir. 

Sefil Emrah perde perde
Kendi elinle düştün derde
Bülbülün uçtuğu yerde
Öten diller sende mi var  ercisli-emrah-siirleri/sen-de-mi-var-20694.aspx ) 

Bahçenin kapısı güldür 
Yanında öten bülbüldür 
Sefil Emrah sana kuldur 
Bağışla geç günahından ( Siirler/Detay/ben-bir-guzel-gordum-11944.aspx ) 

Hikâyesine ve varyantlarına bakılırsa Genç yaşta Miroğlu'nun kızı Selvihan’a âşık olmuş,  Osmanlı-liran savaşları sırasında Van’ı kuşatan Şah Abbas’ın askerleri Emrah’ın sevgilisi Sehvi Han’ı da esir edip İsfahan’a götürmüşler, Ercişli Emrah’ta Isfahan yollarına düşmüş, sevgilisinin izini bulup ve ona kavuşmuştur.  Hikâyelere bakılırsa Sevgilisinin ardından İran ve Azerbaycan’ın batı kesimlerini gezmiş olmaktadır.

Hikâyede sözü edilen Osmanlı İran Savaşları pek çok hikâyemize kaynaklık etmiştir. İran Şahı Şah Abbas pek çok halk hikâyemizde de geçmektedir. Tarihteki bu savaş 1605'te çıkmış ve Kuyucu Murat Paşa'nın sadrazam olduğu 1610 tarihine kadar sürmüştür. Ercişli Emrah'ın o yıllarda aşka tutulduğu ve aşağı-yukarı 18–20 yaşlarında olduğu düşünülürse, doğum tarihinin 1585 olduğu söylenebilir. [7]

Fakat hikâyesine dayalı olarak Ercişli Emrah'ın hayatı hakkında bilgiler üretmeye çalışmak bizi kesin ve doğru neticelere ulaştırmayacaktır.

Tüm bunlara rağmen Erçişli Emrah'ın Erciş ilçesinde doğduğu ve  17. Yüzyıl  da yaşadığı söylenebilir Arı bir Türkçe kullanan ozanın şiirlerinde divan edebiyatından etkiler de bulunmaktadır. Şiirlerinde halk şiirimizin geleneksel konuları ile yurt sevgisi, aşk, doğa, özlem gibi konular işlemiştir. [8]

Ercişli Emrah İle Selvihan Hikayesi Doğu ve Güney Anadolu 'da birbirinden farklı beş ağızda ve varyant ile söylenmiş ve derlenmiştir. Bu ağızları karşılaştıran Ali Saraçoğlu aşağıdaki belirlemeleri yapmaktadır: Ercişli Emrah İle Selvihan Hikâyesinin Erzurum ağzı yedi, Erciş ağzı Ercişli Emrah İle Selvihan Hikâyesi ise başlıca on parçaya bölünebilir. [9]

Ercişli Emrah İle Selvihan Hikayesinin   Erciş ve Erzurum varyantlarında bir  Nevruz sabahı başlar. Emrah, Çelebi bağı (Ercişin 5 kilometre batısında, Van gölü sahiline kurulmuş tarihi bir köy) yöresinde Şeker bulağının üstünde, uyurken pir elinden pir dolusu bade içerek Selvihan’a âşık olur.

Erzurum anlatışında sevenler Emrah, Şah Abbas, Tiflis hâkimi Kuğu Han'ın oğlu Mirze Ali, Sevilen: Selvi, Aldatıcı Kuğuhan ve Selvi'nin kardeşleri, Yardımcı: Yağıp Han, Selvi'nin tayası Nazlı, Emrah'ın babası Âşık Ahmet'tir. [10]

Erciş anlatışında "Selvi" adı "Selbihan" olarak geçer. Erciş ve Erzurum anlatışlarının birleşik motifi önceleri Selbihan-Selvihan'ın âşık olan Şah Abbas'ın, sonradan Emrah'ın ve sevgilisinin koruyucu ve kurtarıcıları oluşudur. 

Hikâyesinin Erciş Varyantı  ve Epizotları

·         1- Emrah'ın çocukluğu,

·         2-Babası ile Miroğlu'nun divanında meydanlaşması,

·         3- Şah Abbas'ın veziri Şah Budak'ın Van kalesini muhasarası,

·         4- Şah Budak'ın adamlarının Erciş'te, Hayvan bahçesinde Selbihan'ı kaçırarak İran'a götürmeleri,

·         5- Emrah'ın Selbihan'ı aramaya çıkması ve Şah Abbas'ın yanında bulması,

·         6- Emrah'ın Şah Abbas'ın âşıkları ile meydanlaşması,

·         7- Erciş'e dönüş,

·         8- Kuğuhan'ın oğlunun Selbihan'ı kaçırması,

·         9. Emrah, Kuğuhan'ın yüzünde ve işkencede,

·         10- Yağıp Han'ın yardımı ile Emrah'ın zindandan kurtuluşu, ikinci dönüş ve son parçalarına bölünmüştür.

Önemli Halk Ozanlarımız ( İlgilendiğiniz isme tıklayınız )

Kayıkçı Kul Mustafa ,  Katib , Erzurumlu Emrah ,  Erzurumlu Aşık Sümmani  ,  Divriğili Deli Derviş Feryadi ,  Aşık Yemini Derviş Muhammet ( Malatya- Arguvan) ,  Aşık Ferrahi ,  Kağızmanlı Hıfzı  ,  Musa Merdanoğlu  ,  Posoflu Aşık Müdami ,  Deliktaşlı Ruhsati , Âşık Zülali,  Âşık Şenlik,  Ercişli Emrah  ,  Âşık Ardanuçlu Efkari, Şarkışlalı Âşık  Şarkışlalı Talibi Çoşkun ,  Kaygusuz Abdal  ,  Kul Himmet Üstadım , Arapgirli Aşık Fehmi Gür

ŞİİRLERİ İÇİN TIKLAYINIZ

·         GURBETTEN GELDİM

·         BİR YİĞİT GURBETE GİTSE

·         Baktım Selvi Bağı Susmuş

·         Katar Katar Olmuş Giden Turnalar

·         Yüz Bin Mihnet

·         SEHERDE UĞRADIM BEN BİR GÜZELE

·         Tutam yar elinden tutam

·         UCA DAŞLARIN BAŞINDAN

·         Bad-ı Saba, Yarim Hey Mevla'yı seversen

·         Ben Bir Güzel Gördüm

·         Yar Senin Elinden Hastayım

KAYNAKÇA 

[1] Anonim Erçisli Emrah,://www.turkuler.com/ozan/ercisliemrah.asp, son erişim, 11-10-1012http

[2]  Selçuk PEKER,17. YÜZYIL ANADOLU SAHASI TÜRK SAZ ŞAİRLERİNİN ŞİİRLERİNDE HİKÂYE KAHRAMANLARI, DR,  Aksaray Üniversitesi Mühendislik Fakültesi

[3] Dr Aslan Tekin Edebiyatımızda İsimiler, Elips Yayınları, Ank. 2005, shf191

[4] SAKAOĞLU Saim, Ercişli Emrah, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 1987, Saim Sakaoğlu (Sakaoğlu 1987, 19 -25) ve Ali Saraçoğlu (Saraçoğlu 1999, 73), Kasım adlı bir zatın düzenlemiş olduğu bu 18. yüzyıl yazmasından söz etmekle birlikte belgenin kayıp olduğunu da belirtmişlerdir.)

[5] Özlem DÜZLÜ, Ercişli Emrah’ın Şiirlerinde Sevgilinin Güzellik Unsurları Bakımından Klasik Edebiyat Hususiyetleri, AKADEMİK BAKIŞ DERGİSİ, Sayı: 26 Eylül – Ekim 2011

[6] Özlem DÜZLÜ, Ercişli Emrah’ın Şiirlerinde Sevgilinin Güzellik Unsurları Bakımından Klasik Edebiyat Hususiyetleri, AKADEMİK BAKIŞ DERGİSİ, Sayı: 26 Eylül – Ekim 2011

[7] Yrd. Doç. Dr, A. Berat Alptekin, Halk Hikâyelerinin Motif Yapısı, Ankara.1997: 226–231.)

[8]  Şahamettin Kuzucular, https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/ercisli-emrah-ile-selvihan-hikayesi-ve-ozeti/74109

[9] Anonim Erçisli Emrah,://www.tp, son erişim, 11-10-1012http

[10] Anonim Erçisli Emrah,:, son erişim, 11-10-1012http