Şiirimizde Define Hazine Tılsım

Define Hazine Tılsım

 

Tılsım, definleri veya insanı büyülerden, nazarlardan, kötülüklerden,  ele geçirilmesinden, hatta kurşunlardan  vb koruyan  büyülü olduğuna inanılan muska, büyülü nesne veya dua nevinden koruyucu bir  sihirdir.  ( bkz Mâr Nedir ve Mâr ile Sevgili Hazine Tılsım ilişkileri)   Tılsım: “Esrarlı bir kuvvet taşıdığına, tabiatüstü gücü bulunduğuna, birtakım sırlar sakladığına inanılan şeydir. Tılsımın, kişiyi, nazar, iftira ve kötü ruhlardan koruduğuna, definlerin ele geçirilmesine mani olduğuna inanılır. ( bkz  Büyü Ve Büyücülük 1

Tılsım  büyünün etkisini sağlayan araçları ifade eder. Define gibi gizli şeyleri korumak veya tılsımla korunan  yerin tılsımını bozmak; için ehlinin bildiği sözlere veya vasıtalara da tılsım denir. ^“Bulaşıcı hastalıkların tesirini önlemek ve insanlarla hayvanların kötülüklerinden korkmamak için de tılsım yapılır.”[1]

Definelerin  bir kısmının tılsımlı olduğu veya define başkası tarafından ele geçmesin diye tılsımlar yapıldığı da eski devirlerin inançları arasındadır.  ( bkz Kebîkeç Nedir ( Kitap Tılsımı Güve Otu Süryani Meleği )Define ve tılsım hikâyelerinin ne kadar çok olduğu da malumdur.  Nitekim tılsımların süresinin kırk yıl olduğu, bu tip tılsımlı defineleri yılanların beklediği, kırk yıl sonra da bu definelerin yılanlara ait kaldığını vb anlatan çok sayıda efsane vardır. Tılsım hazinelerin definelerin ele geçmemesi için yapılan işlemlerdir. Tılsım genellikle dua, büyü, ve yılanla tamamlanan, defineyi ele geçirmeye kalkışanların başına felaket getirmek üzere hazırlanan tuzak veya büyü içerikli tehlikelerdir. . Boratav, tılsımı; “...define gibi gizli şeyler bulmayı, kapalı yerleri, örneğin saray, mağara kapılarını açmayı sağlayan ve ancak ehlinin bildiği sözleri ya da kullandığı araçları gösterir.” (1973: 148) şeklinde tanımlamaktadır. Şahmaran hikâyesi ve efsanelerinde şahmeran  tılsımlı defineleri bekleyen bir yılan olarak tasavvur edilir. Bu yüzden şahmeran defineleri bekleyen bir yılan olarak düşünülür. ( bkz  Camasbanameler Ve Abdi'nin Camasbanmesi Ile Şahmaran )

Edebiyatımızda define tılsım ve yılan ilişkisi ile oluşan çok sayıda efsane ve hikayenin varlığı ise meraklılarına malumdur. Halk inanışlarına göre yılan definelerin bekçisi sayılmış,  halk efsanelerinde defineleri bekleyen yılan motifli çok sayıda efsane ve masalın varlığı tespit edilmiştir. Define, tılsım, yılan konuları divan ve halk şiirimizin de mevzuları arasındadır (  Bkz Camasbanameler Ve Abdi'nin Camasbanmesi Ile Şahmaran )

Nardır külhanda güya mardır gencinede    La ederi,

Güya hamamın külhanında – atşe yakılan yerinin üstünde bir yılan gibi gözükür ama aslında o define bekleyen bir yılandır.  

N’ola zülf olsa miyânunda miyânun dilde
Genc olur mâra vatan mesken olur gence harâb   Nev’î 

“Nev’î; sevgilinin saçlarını yılana, saçlarının dolandığı belini hazineye, sevgilinin saçlarına meftûn gönlünü de vîrâneye benzeterek hazinelerin vîrânelerde bulunuşunu ve tılsım olarak başında bir yılanın beklemesi inanışına telmihte bulunur. “[2]

Miyânunda degül zerrîn-kemer mâr-ı dü-serdür kim
Tılısm ile o genc-i hüsnün olmışdur nigeh-bânı                       Cinânî

İnce belindeki altın kemer tılsımlı defineni  bekleyen yılan gibi  senin o güzel definenin bekçisi olmuş.

Dedfinlerin yılanlar, şahmaranlar, tılsımlı kılıçlar,  tuzaklar ile korunduğu,  Ali Baba ve Kırk Haramiler hikayesinde  “Açıl susam açıl “ örneğinde olduğu gibi  defineye ancak bu tılsımı bozabilecek  sözleri  , büyüleri , duaları veya anahtar unsurları bilenlerin girebileceği tasavvur edilmiştir.  Eskiler “ism-i a’zam” duasını okuyanların ve bilenlerin her tılsımı bozabileceklerine inanmışlardır. [3]

Tılısm-ı genc için bin ism-i a’zam yâd tuttun tut
Tılısmı sındırıp genci bulup ismi unuttun tut               Fuzûlî

Yukarıdaki beyitte Fuzuli ism-i azam duasını okuyarak hazinelerdeki tılsımın bozulabileceğini ifade eder. Halk inançlarında  tılsımı ancak velilerin, ermişlerin ve evliyaların bozabileceği inancı da vardır.

Nefs ejderi kim genc-i dilün oldı tılısmı
Her kim o tılısmı bozabildiyse velîdür              Rûhi

Ne hikmetdür bu kim ol nev-cuvânun genc-i hüsninde
Sanasın iki şemşîr-i tılısm olmış iki kaşı                              Yahyâ Bey

Ne hikmettirki  bu  civanın  güzel definesini  tılsımlı iki kılıca benzeyen kaşları koruyor.

Üstine dîn düşmanı kâfirlerün odlar saçar
Sanki dîn gencînesi hıfzına ejderdür kılıç                Hayretî

Din düşmanı kafilerin üstüne ateşler saçar . Bu kılıç sanki dinin hazinesini korumak için and içmiştir.

• Gencine-i Raz Mesnevisi Taşlıcalı Yahya
• Genc ve Genc-i Hızır ( Hazine ve Hızır )
• Genc-i Bâd- Âver Husrev-i Perviz ve ve İstanbul
• Define- Genç- Gömü ( Şiirimizde Define ve Genç)
• Şiirimizde Define Hazine Tılsım
• Camasbanameler Ve Abdi’nin Camasbanmesi Ile Şahmaran
•  

KAYNAKÇA

 

• [1] M.Z. Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri Sözlüğü, 111, 494.
• [2] Hakan YEKBAŞ, KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE BAZI HALK İNANIŞLARI, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Cilt: 20, Sayı: 1, Sayfa: 155-184 , ELAZIĞ-2010
• [3] PALA, İskender (2003), Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü, İstanbul: L&M Yay.