Define Gömü Şiirlerde Genc Hazine ve Tılsım

Define- Genç- Gömü

Osmanlıca yazılışı: Defîne :  دفينه 

Define: Para, altın, gümüş ve kıymetli eşyaların  toprak altına veya gizli bir yere saklanmasıdır. Define Arapça defn  ( gömmek ) sözcüğünden türemiş bir kelimedir.  Türkçe karşılığı gömü veya gömülmüş anlamına gelir.  Farsça karşılığı ise “genç” kelimesidir.  “Genç  ise yer altına gömülmüş  para “ anlamına gelir. Hazine kelimesi ile olan ilişkisi ise gömülmüş hazinelerin de define olmasındandır.  

Bankaların ve emniyet sandıklarının olmadığı dönemlerde tüccarların ve esnafların  fazla ve biriktirilmiş paralarla, altınlarını Arasta, bedesten ve hanların  idaresinde saklandığı, hanların kethüdası veya ahi babalarının keselerinde veya sandıklarında saklandığı bilinmektedir. Bunun dışında köylerde, han, arasta ve bedestenlerin olmadığı yerlerde ve zamanlarda insanların değerli eşyalarını hırsızlık veya talandan korumak için  küp, çömlek  veya tencere gibi bir eşya içinde sakladıkları, gizli bir yere gömdükleri sırları ile öldüklerinde de bu definelerin başkalarının eline geçtiği bilinmektedir. Definelerin bina yıkıntıları ve yerleşim yerlerinin yakanlarından çıkma ihtimalinin yüksek olması malumdur. Nitekim define nev’ini teşkil edecek  kalıntı, buluntu ve gömülerin  ören yerlerinde bulunduğu da bilinen gerçeklerdir

Guyiya zevk-i sefa dahmesinde kaldı tılısım
Şah – maranı acep ol cisiri nurani                         Nedim

Sihr-i reyinle  edip tığ-ı mutalsam ejder
Sakla devlette define gibi  sulh u heme hal         Şinasi[1]

Kimin mimar- ı kudret halin abada etmek isterse
Felek viran ederken  hanesin kan bulduğun gördük            Raşid [2]

Define manasına gelen  Farsça genç kelimesi ile Türkçede “ yaşlı olmayan delikanlı “ manasına gelen genç kelimeleri üzerinde şairlerimiz, tevriyeli, cinaslı kinayeli manalar ve  çeşitli anlam oyunları yapmışlardır.  Kimi divan şairleri doğal olarak gençliği en büyük define görmüşler, kimileri de defineyi, ve tılsımı gençlikle birlikte düşünmüştür. Genç kelimesini kullanan divan şairleri, gençlik güzellik ve define ilişkisini her iki anlamları ile kullandıkları veya hem gençlik, güzellik, hem de define anlamına gelecek şekilde kullanmaya çalıştıkları dikkatlerden kaçmaz.

Gencsin ey pîr olası yık cefâ bünyâdını
Gönline gir ‘âşıkun gencün yiri vîrânedür       Zâtî (Tarlan 1967: 383)

Bulunmaz bu ma’mûrede bir harâbe
Defin olmağa genc-i dînâr ü dirhem            Fuzûlî (Akyüz vd. 2000: 94)

“Fuzûlî de hazinelerin harâbe yerlere gömülmesi inanışına şiirlerinde yer vermiştir. Fuzûlî, hazinesini gömecek bir harâbe yer bulamamaktan şikâyetçi olmaktadır:”[3]

Gönlümi yıkma hayâlün tahtıdur cânâ didüm
Didi olur meskeni gencînenün vîrâneler            Zâtî (Tarlan 1967: 138)

Var yüri ey ‘ışk-ı hâlis isteyen kalbünde bul
Gel gel ey genc-i firâvân arayan vîrâna sor         Hayretî

“Nasılki hazineler vîrânelerde bulunur, sen de gerçek aşkı istiyorsan bir vîrâneye benzeyen kalbine bak”[4]

Bende-i ‘ışk oldugumçün hâtırum yıksan n’ola
Pâdişâhum gizlü genc oldugı yir vîrân olur              Yahyâ Bey[5]

Derûnumda karâr itdi hayâl-i zülf-i dil-berler
Tutupdur gûyiyâ vîrânumı bir nice ejderler      Bursalı Rahmi [6]

Divan şiirinde define mecaz anlamları ile pek çok manada kullanılır. Mecaz manası ile en çok, inanç, ilahi aşk,  ilahi cezbe, düşünce,  tasavvufi düşünce,  şeyhlerde ve dervişlerde bulunan  tefekkür vb kast edilmiştir.  İlahi aşk, ilahi cezbeye kapılmak, dünyanın sırrına ermek vb  genc ve defineye en çok benzetilen   unsurlar arasındadır.

Hâh-ı istiInâ-yı aşkız nîstî milkindeyiz
Gevher-i fakr-ile mâl-a-maldır gencînemiz   Şeyh Galip 

Edvâr-ı nevâ-yı gam pervânede kalmıştır
Mansûr o peşrevde ser-hânede kalmıştır     Şeyh Galip Şiirleri

Genc-i vaslın o peri ellere ikrâr eyler
Bu acebdir bana ikrârını inkâr eyler

O perri, vuslatının hazinelerini başkalarına açar. Açıklar;
Şaşılacak şeylerdir ki sonra bune benden inkâr eder.   Veysî Şiirleri

Çünki kondun bu harâb-âbâda gencin bulagör
Böyle bahr-i şûra daldın deste dürrin alagör        Şemseddîn Ahmed Sivâsî, Kara Şems Şiirleri

Aşık gezüp cihânı dimen genc ü mâl arar
Bir tâze genc dil-ber-i sâhib-cemâl arar          Şeyhülislam Yahya Şiirleri

Sîne bir vîrânedür genc-i nihânîdür gönül
Gevher-i aşk isteyen bilsün ki kânîdür gönül        Şeyhülislam Yahya Şiirleri

Gencine-i Raz Mesnevisi Taşlıcalı Yahya

Define Gömü Şiirlerde Genc Hazine ve Tılsım

Genc ve Genc-i Hızır - Hazine ve Hızır

Define Gömü Şiirlerde Genc Hazine ve Tılsım

Şiirimizde Define Hazine Tılsım

Mağribi Mağribli Mağrib Efsuncu Defineci

Câmasbnâmeler Abdî 'nin Camasbanme ve Şahmaran Eserleri 

KAYNAKÇA

[1] A. Talat Onay, Edebiyatımızda Mazmunlar, MEB , Ank. 1996  Shf 182

[2] A. Talat Onay, Edebiyatımızda Mazmunlar, MEB , Ank. 1996  Shf 182

[3] Hakan YEKBAŞ, KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE BAZI HALK İNANIŞLARI, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Cilt: 20, Sayı: 1, Sayfa: 155-184 , ELAZIĞ-2010

[4] Hakan YEKBAŞ, KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE BAZI HALK İNANIŞLARI, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Cilt: 20, Sayı: 1, Sayfa: 155-184 , ELAZIĞ-2010

[5] Hakan YEKBAŞ, KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE BAZI HALK İNANIŞLARI, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Cilt: 20, Sayı: 1, Sayfa: 155-184 , ELAZIĞ-2010