Sümer ve Mezopotmaya Uygarlıkları ve Tarihçesi

Mezopotamya Kelimesi Antik Yunan dilinde iki ırmak arasındaki ülke veya bölge anlamına gelmektedir. Kastedilen iki nehir ise Fırat ile Dicle'dir,   Bu kelime bu günkü anlamında, Doğu Suriye, Güneydoğu Anadolu (Türkiye) ve Kuzey Irak'ı kapsayan coğrafi bölgeyi tarif eder.[1] Bu bölge Fırat ve Dicle ırmaklarının Güneydoğu Anadolu’dan başlayarak Ortadoğu ve Basra Körfezine kadar uzandığı coğrafik bölge için kullanılmıştır. Fırat ve Dicle, Bağdat yakınlarında birbirlerine çok yaklaşır ve Kurna şehrinde birleştikten sonra Şattü'l Arap ismini alarak Basra Körfezi'nden denize dökülür.  Dicle ve Fırat'ın getirdiği topraklar Mezopotamya'nın güneyinin çok verimli olmasına sebebiyet verir.

Bölgenin Suriye ve Güneydoğu Anadolu bölgesine Yukarı Mezopotamya  Güney’de kalan kesimine ise Aşağı  Mezopotamya adı verilir. Dicle ve Fırat nehirlerinin vadileri ile bu iki nehrin arasında kalan ve Mezopotamya diye anılan bu topraklar, güneyde Basra Körfezi, kuzeyde Güneydoğu ile  Toros Dağları, doğuda Zağros Dağları, batıda Suriye  ve Arabistan Çölleri ile çevrilidir

 Dicle ve Fırat nehirleri arasında kalan bölge günümüzde Irak, kuzeydoğu Suriye,  Güneydoğu Anadolu  ve Güneybatı İran topraklarından oluşmaktadır. Büyük bölümü bugünkü Irak'ın sınırları içinde kalan bölge, Tarih Öncesi Çağlar’da  medeniyetin beşiği olan, ilk uygarlıkların ortaya çıktığı yerdir.   Yeryüzünün  ilk uygarlıkları olan, Sümer, Asur Babil , Akat, Elam, Mitanni, Kalde uygarlıkları bu bölgede ortaya çıkmıştır.[2]

Mezopotamya farklı kavimlerin bir arada yaşadığı bir bölgeydi.   Bölge iklim koşullarının uygunluğu yüzünden sürekli göç alıyordu. M.Ö. 4000 ve 3000 yıllarında Sümerler, Akatlar , Babiller , Elamlar, Ur-Uruk , Lagaş ve Ninovalılar  avcılık ve toplayıcılık kültüründen yerleşik hayata ve tarım ve madenciliğe geçmişlerdi. Sümerler, Akadlar, Persler, Babilliler, Aramiler ve Asur,Babilliler, gibi. Bunların dışında daha birçok halk ve kavim Mezopotamya'da kök salmıştı.

Mezopotamya, birçok farklı kültür ve halkın karıştığı bir bölge haline geliyor göçler sonucu oluşan kültür alışverişleri uygarlıklarının gelişimine de katkı sağlıyordu. Güneydoğu Anadolu'da Çayönü (Diyarbakır ) , Göbeklitepe Urfa  gibi yerleşim yerleri Neolitik dönemde Yukarı Mezopotamya'daki göze çarpan yerleşim bölgeleri olmuşlardı.

Aşağı Mezopotamya tarımın gelişmeye başlaması ve ilk köylerin oluşumlarının başlaması ve yazının ortaya çıkışına kadarki dönemin ünlü yerleşim bölgelerine örnek olarak Samarra, Tell Halaf ve Hasuna [3]verilebilir.  5500-MÖ 5000 dolaylarında Aşağı Mezopotamya'da öne çıkan iki kültür kuzeyde Halaf ve güneyde Ubaid (Obeyd) kültürleridir.[4]

 

Sümer Uygarlığı ve Tarihçesi

Orta Asya`dan gelerek aşağı Mezopotamya’ya yerleşen Sümerler yerli kavimlere hakimiyet kurarak kendi kültürlerini bölgede geliştirmeye başladılar. Tarım hayatına geçerek buğday ekip biçmeye başlayan Sümer halkı ilk tarım şehirlerini de kurmaya başlamıştı. Bu şehirlerin ilki Ur kenti olmuştu. Sümerler şehirlerinin  etrafını surlarla çevrilip, içlerine tanrılar için tapınak, krallar için Saraylar ve evler yapmaya başlamıştı. Neolotik çağda ortaya çıkan bu uygarlıklar zamanında höyükler oluşmaya başlamış, Tapınaklar ve kültler oluşmuş, ev ve Tapınaklara duvar süsleri yapılmaya başlanmıştı[5]. Heykeller, pişmiş topraktan Seramik kaplar, eşyalar yapılmaya başlanmıştı. Ana erkil bir düzen oluşmuş, tapınma ve ayinler ortaya çıkmıştı. Çıplak ana tanrıça,  çocuk ve diğer türden heykelcikler yapılmaya başlanmıştı.  Duvar resimlerinde  yaşam, ölüm, mücadele gibi temalar belirmiş, insan, hayvan figürleri, ölü gömme ve av törenlerinin resimleri yapılmıştı. [6]

Tüm bu faaliyetler uygarlığı başlatan çok önemli gelişmeleri içeriyordu. Hazar Gölü’nün doğusundan gelen Sümerler bölgede ilk siyasi birliği kurmuş, şehir devletlerini bir idare altında birleştirmeyi başarmıştır. Ur, Uruk, Lagaş, Nippur ve Eridu gibi site devletleri oluşmaya başlamıştı.[7]

Eski Sümerler M.Ö. M.Ö. 5000-2400; Yeni Sümerler: M.Ö. 2150-1950 Akatlar, BABİLller, Elamlar, Ur-Uruk, Lagaş ve Ninovalılar burada büyük şehirler kurmuşlardı.

Halaf ve güneyde Ubaid (Obeyd) kültürlerinden sonra bölgenin bir sonraki evresi olan Uruk dönemini oluşturanlar ilk Sümerli kavimlerdi. (MÖ 4000-MÖ 3100).

Sulu tarımın geliştiği bu dönemde, madencilik ve sanat dallarında da ortaya çıkan gelişmeler kentlerin gelişimine yol açıyordu. Uruk kentinin ünlü Mezopotamya kahramanı Gılgamış'ın evi olduğu da söylencelerde yer almaya başlayınca bu köylerin içinde Uruk Kenti bir kent devleti olarak belirmeye başlamıştı.

Gelişmeye başlayan ticaret yukarı Mezopotamya ile Anadolu halklarının kültürünü de Mezopotamya’ya, taşımıştı.  Bu dönemin sonlarında yazı geliştirilmiş ve kayıt tutumu da başlamıştı.  Böylece ilk uygarlıklar şekillenmeye ve ilk site devletleri oluşmaya başladı.

Sümerler M.Ö. 3000 başında Fırat ve Dicle Nehirlerinin mecralarına Şattül Arap ve Aşağı Mezopotamya denilen bölgeye  yerleştiler.[8]

Mezopotamya'daki kavimlerden ilk öne çıkan medeniyetin temelini atan Sümerler,  yazı, dil, tıp, astronomi, matematik, mimari, Sanat ,  din, fal, büyü  ve Mitoloji gibi alanlarda ilk örnekleri verdiler.  "Yaratılış" ve "Tufan"a ilk kez Sümerlerde ortaya çıktı.

Sümer kültürü üst tabaka ve alt tabaka  eserleri olarak iki türlüydü. Üst tabaka , mimari, resim  , rölyef ve heykel sanatında ilerlemişti. Yerli kültüründe soyut – dekoratif anlamda bir sanat  , üst tabaka Sümer yönetiminde ise doğa gözlemine dayalı heykel  ve rölyef sanatı gelişmişti. [9]

Sümer döneminde Mezopotamya'da 18'i büyük olan yaklaşık 35 şehir ve kasaba vardı. Bunlardan bazıları Kiş, Nippur, Zabalam, Umma, Lagaş, Eridu, Uruk ve Ur kentleriydi.

İlk anıtsal yapıları inşa eden Sümer sanatında mimariye dayalı olarak diğer sanatlar da gelişmeye başladı. Duvarlar ve filpayeler, geometrik  süsleme,  süslerin üzerleri çubuklar ve boncuk kakmalarla, geometrik kesinlikteki kübik bir sisteme dayanan sütunlarla süslenmişti. [10]

 

KAYNAKÇA

• [1] .edebiyadvesanatakademisi.com/sanat/130-mezopotamya_uygarliklarinda_heykel_sanati_sumer_
• [2] https://tr.wikipedia.org/wiki/Mezopotamya
• [3] https://tr.wikipedia.org/wiki/Mezopotamya
• [4] https://tr.wikipedia.org/wiki/Mezopotamya
• [5] edebiyadvesanatakademisi.com/sanat/341-asurlularda_heykel_mimari_ve_diger_sanat_ 
• [6] edebiyadvesanatakademisi.com/sanat/341-asurlularda_heykel_mimari_ve_diger_sanat_  
• [7] https://www.edebiyadvesanatakademisi.com/sanat/319-sumer_sanati_ve_uygarligi.html
• [8] edebiyadvesanatakademisi.com/sanatlar/16-heykel%20%20sanat%20%20uygarliklar.html
• [9] https://www.edebiyadvesanatakademisi.com/sanat/319-sumer_sanati_ve_uygarligi.html
• [10] Şahamettin Kuzucular, Harran'da Tarih Kültür Mimari ve İlk Üniversite, edebiyadvesanatakademisi.com/

 

Not: Geleneksel ve Güzel Sanatlarla ilgili, Tez, yazı, İnceleme, Resim,Tablo, kaligrafi, ebru, Fotoğraf, minyatür, hat, sedef, el işi, oya, bezeme, Telkari, kazaziye  benzeri çalışma  ve araştırmalarınızı, sitemize üye olarak ,  bize başvurarak ESA'da paylaşarak kültürümüze katkıda bulunabilir, kendinizi ve ürünlerinizi tanıtabilirisiniz.

 BAŞVURU İÇİN : ESA, İLETİŞİM  veya [email protected]