Kategoriler EDEBİYAT Edebiyat Terimleri MazmunlarTurna Edebiyatta Türkmen ve Telli Turna

Turna Edebiyatta Türkmen ve Telli Turna

22.03.2025

Turna

Turnalar, uzun boylu, uzun bacaklı, uzun kanatlı, uzun boyunlu göçmen kuşlardır. Yazarı kuzeye, kışları güneye göçen bu kuşlar; bitkisel tohumlar, meyveler ve küçük hayvanlarla beslenir. Gaga, boyun ve kanatları uzun olan bu kuşların kuyrukları kısadır. Sesleri kilometrelerce uzaklardan duyulabilen bu göçmen kuşlar çok yüksekten uçsalar da yuvasını yere yapar.

Telli Turna

Turnaların bir türü olan telli turnaların “gözünün arka tarafından bir tutam tüyün aşağıya doğru sarkar. Bu yüzden telli turna adını alan ve nesilleri tükenmekte olan bu turnalar “ Moğolistan, Kuzey Doğu Çin, Karadeniz ve Orta Avrupa Sibirya'da bulunan turna türüdür. 155–180 cm kanat açıklığı, 85-100 santimetre uzunluğunda, 2–3 kg ağırlığında, bayağı turnadan ufakça daha küçük ama benzer kuş tüyü olan bir turnadır.” Telli turnalar, ilkbahar aylarında kuzey yarım küreye, sonbaharda ise güneye göç ederler.

Türk edebiyatında turna ve telli turna haberci kuşlar grubundadır. Turna ve telli turna türkülerde ve şiirlerimizde adı en çok zikredilen kuşların başında gelir. Çünkü telli turnalarla konargöçer Türkmenlerin huyu, husu ve havası bir birine çok yakındır. Aynı göğü ve toprağı; aynı yaylayı paylaşmış; aynı aylarda mevsimde konargöçer olmuşlardır. Türkmenler de turnalar gibi katar katar göç ederler. Bu yüzden turna, Türkmen’in çok önemli dert ortağı, hal deş, yoldaş, arkadaşı, türküdaşı olmaktadır.

Ayrıca sevgilinin boyu, boynu, endamı turnaya benzetilir. Gelin kızların duvakları, başlıkları, saflıkları; telli turnanın hallerine, duruşuna, tellerine teşbih olur. Türkülerimizde süt sağmaya giden pernekteki kızlar turna katarına benzetileri. Telli turna ve suna gelinlik veya ergen Türkmen kızlarına teşbih edilir.

Turnaların halkımız tarafından bu kadar çok sevilmesinin bir diğer nedeni ise hem güzelliği, hem de canhıraş bir şekilde çıkan ve çok uzaklardan duyulan sesleri olsa gerektir. Turnalar; çok uzaktan duyulan çığlıkları, canhıraş nidalarıyla bozlaklarımız, ağıtlarımız, türkülerimiz gibidir.

Turnalar halkımız, âşıklarımız ve şairlerimizin sılasına gidip gelen, sevgilisine sedasını duyuran, sırlarını, dertlerini, haberlerini götürüp getiren, postacıları, sayrıları, ulakları ve name taşıyanlarıdır.

Turnalar göçmen Türkmen’in yollarda yoldaşı olmuş, sesleri yanık bağırın hazin nidası çıkmıştır. Türkmen, turna gibi göçer; turna gibi yanık söyler.

Lakin tıpkı anonim türkülerimiz gibi turnalar ve telli turnaların nesli tükenmektedir. Turnalara seslenen türküler azaldıkça, Türkiye’ye turnalar gayri uğramaz olmuştur.