VEDAT TÜRKALİ

 (d. 13 Mayıs 1919 / ö. 29 Ağustos 2016) Yazar, Romancı, Şair, Senarist, Yönetmen

Asıl adı Abdülkadir Pirhasan’dır. Şiir ve yazılarında Abdülkadir Demirkan, Hasan Denizli takma adlarını da kullanmış edebi eserleri ile Vedat Türkali adıyla tanınmıştır.

1919 yılında Samsun’da Kökçüoğlu Mahallesinde doğdu. Yönetmen, çevirmen Barış Pirhasan ile oyuncu Deniz Türkali'nin babasıdır. Babası Ahmet Yesevi tarikatına mensup olan ve AHLAT’a yerleşen Pirhasanoğlu ailesine mensup dindar bir kişi olan Osman Bey annesi ise Melek Hanım'dır.[1] Vedat Türkali, anne tarafının Kerkük’ten geldiğini, bunların da Türkmen ya da İran’dan gelme olduklarını söylemektedir. [2]

Oldukça muhafazakâr bir ailenin çocuğu olan Vedat Türkali çocukluğunu kuran kurslarında ve medreselerde geçirmiştir. Üniversiteye kadar tüm okulları Samsun’da bitirmiş, İki yıl Fazıl Kadı Mahallesindeki ilkokulda daha sonra Bozkurt İlkokulu'na giderek ilkokulu bitirmiş, ortaokul ve liseyi 1937'de Samsun Lisesi'nde tamamlamıştır. [3]

İslami ağırlıklı bir yetişme tazına rağmen lise yıllarında iken bir arkadaşı vasıtasıyla Komünizme ilgi duymaya başlar.  Lise son sınıfta Ayşe Merih Baykal tanışmış ve 1942 yılında onunla evlenmiştir. Bu evlilikten oyuncu ve dizi yapımcısı Deniz Türkali (d. 1944) şair, yazar ve sinema yönetmeni Barış Pirhasan (d. 1951) doğmuştur.

Abdülkadir Demirkan, liseden sonra İstanbul Üniversitesi Türkoloji bölümüne devam etti. Edebiyat tahsili esnasında M. Fuad Köprülü , Ahmet Caferoğlu  , Reşit Rahmeti Arat, Ali Nihat Tarlan, Kilisli Rıfat Bilge ve  Ahmet Hamdi Tanpınar  gibi isimlerden ders almıştı. Okul yıllarındaCahit Külebi, Behçet Necatigil  veYusuf Atılga ile de tanışmıştı. 1942 ‘de İstanbul Üniversitesi Türkoloji bölümünden mezun oldu.

Üniversite eğitimi sonrasında parti faaliyetlerini yürütebilmek adına İstanbul da kalarak kuleli askeri lisesinde Yüzbaşı rütbesi ile edebiyat öğretmenlik yaptı. Bu yıllarda eşi olacak olan Ayşe Merih ise Felsefe bölümünde okuyordu. Mezun olur olmaz da Ayşe Merih Hanım ile evlendi.

Kuleli’de öğretmenlik yaparken Mihri Belli’nin çok yakın arkadaşı olan Vedat Türkali sol çevrelerin etkili isimlerinden biri haline geldi. 1944–1950 yılları arasında el altında dolaştırılan “İstanbul” şiiri ile özellikle sol çevrelerde adını iyice duyurmuştu.

1942'de mezun olduktan sonra “kıt’a stajı” için Ankara'ya gitmişti. Ankara'daki stajından sonra Akşehir, Maltepe ve Kuleli Askeri Lisesi gibi okullarda edebiyat öğretmeni olarak çalıştı. 1943-1951

1951’de siyasal eylemlerde bulunmak ve TKP’ye üye olmakla suçlanarak tutuklandı. Kendi deyimiyle “domuzuna komünist” olan Vedat Türkali, Askeri mahkeme tarafından dokuz yıl hapis cezasına çarptırıldı. Yedi yıl sonra 1958’de koşullu olarak serbest bırakıldı. [4] Hapisten çıktıktan sonra mahkeme kararı ile Demirkan soyadını terk edip Pirhasan olarak değiştirdi. 1956’deki şartlı tahliyeden sonra kendiisni tamamen sanata ve edebiyata sevk etti.

1958 yılında cezaevinden çıktıktan sonra sinema alanında çalışmaya başlamıştı bu yıllarda. 40'ın üzerinde senaryo yazmış ve üç filmin de yönetmenliğini yapmıştı.  Senaryolarını Vedat Türkali takma adı ile yazdığı için bu adıyla tanınmış oldu. [5]

1958 yılında cezaevinden çıktıktan sonra sinema alanında çalıştı. 40'ın üzerinde senaryo yazdı ve üç filmin yönetmenliğini yaptı. Senaryolarını Vedat Türkali takma adı ile yazıyordu. Film alanındaki emekleri günümüz Türk Sineması’nda seçkin bir yer tutar. Geniş izleyici yığınlarını da saran bu çalışmalarının genç Türk Sineması’nın oluşum ve gelişiminde etkin bir yeri olduğu bilinen bir gerçektir. [6]Toplumsal sorunlara Kominst bir nakış açısıyla değinen birçok senaryo yazdı. Bu senaryolarının  bir bölümünü daha sonra kitap haline getirdi.

Vedat Türkali, Türkiye Yazarlar Sendikası ve Barış Derneği yöneticilik ve üyeliklerinde bulundu. Rıfat Ilgaz ve Suavi ile Gar Yayınlarını kurdu. Aydınlar Dilekçesi ve Barış Derneği davalarından yeniden yargılandı.

İlk romanı Bir Gün Tek Başına 1974 yılında yayınlandı. Asıl ününü de   Bir Gün Tek Başına adlı romanıyla duyurdu. Bu romanı sinema tekniklerinin uygulandığı bir eser olarak kabul edildi. Bir Gün Tek Başına' adlı romanında 27 Mayıs Askeri Darbesi öncesindeki Türkiye aydınlarının çıkmazlarını   küçük burjuva aydının yaşamı içinde çelişkileri ve ruhsal durumu ile yansıtacak şekilde başarı ile aktardı. [7]

İkinci romanı Mavi Karanlık 1983'te yayınlandı. Üçüncü romanı Yeşilçam Dedikleri Türkiye yi de yayımladı. "Yeşilçam Dedikleri Türkiye" adlı romanında Türkiye ile sinemamızın merkezi olan Yeşilçam arasında bağlantı kurarak aydınların toplumsal sorunlarını inceledi. Bu Gemi Nereye (1985) adlı kitabında senarist ve yönetmen olarak uzun yıllar emek verdiği Türk Sinemasının sorunlarını dile getirdi. Türk Sineması'nın yapısı ile ilgili önemli açıklamaları içeren Üç Film Birden-1979 (Bedrana, Kara Çarşaflı Gelin, Analık Davası) 2. Eski Filmler- 1984 (Otobüs Yolcuları, Karanlıkta Uyananlar, Güneşli Bataklık, Umutsuz Şafaklar) adlı çalışmalarını gerçekleştirdi.

1990'da Tek Kişilik Ölüm adlı romanını yayımladı. Daha sonra ki on yıl boyunca Türkiye Komünist Partisi’nin tarihi niteliğindeki bir eser olan Güven adlı iki ciltlik romanını yazmaya karar verdi. Bu romanı rahatça yazmak için 1988-1999 yılları arasında 10 yıl Londra’da kalmıştı. [8]  Eşi Merih Hanım, 1993'te sıla hasretine dayanamadığı için yurda dönmek istemiş romanının bitirmek isteyen Vedat Türkali bu nedenle eşinden de boşanmıştı.

Londra dönüşünden sonra üç roman daha yazdı. Komünist (2001) adlı bir anı kitabında çocukluğundan, tutuklanma sürecine kadar ki yaşamından kesitler halinde anlattı. Türkali’nin bu kitabını yıllarca çalıştığı yayınevi 'tehlikeli' bir kitap olarak değerlendirmiş ve basmak istememiştir. Gendaş Yayınevi ile anlaşan Türkali'nin kitabı çıkar çıkmaz farklı kesimlerden sesler yükselmiştir. [9]

Son romanı Kayıp Romanlar (2004) da yayınlandı. Vedat Türkali, senaryoları, oyunları ve romanları ile ulusal ve uluslararası alanda birçok ödüller almıştır. Bir Gün Tek Başına adlı romanı ile 1974 Milliyet Roman ödülü ve 1976 Orhan Kemal Roman ödülü; Çekoslovakya’da Carlovy Vary Film Festivali’nde Bedrana filmiyle, 1982 Cidale, Güneşli Bataklık ile 1982 sendika ödüllerinden başka Dallar Yeşil Olmalı oyunu ile de 1970 TRT Sanat ödüllerini almıştır. [10]

29 Ağustos 2016 ‘da Yalova'da hayatını kaybetti. Teşvikiye Camii’nde kılınan cenaze namazının ardından Zincirlikuyu Mezarlığı'na defnedildi. Mezarı 2013’te vefat eden eşi Ayşe Merih Pirhasan’ın yanındadır.

ROMAN:

Bir Gün Tek Başına (1975-1980)
Mavi Karanlık (1983-1985)
Yeşilçam Dedikleri Türkiye (1986)
Güven (2 cilt )
Tek Kişilik Ölüm

SENARYO:

Dolandırıcılar Şahı (1960)
Üç Tekerlekli Bisiklet (1965-1984)
Otobüs Yolcuları (1965-1984)
Şehirdeki Yabancı (1965)
Karanlıkta Uyananlar (1965)
Bedrana (1974)
Güneşli Bataklık (1977)
Kara Çarşaflı Gelin (1977)
Kızgın Delikanlı ve Erkek Ali

ŞİİR:

Eski Şiirler Yeni Türküler (1979)

OYUN:

141.                       Basamak (1971)
Bu Ölü Kalkacak (1976)
Dallar Yeşil Olmalı (1985)

ANI:

Savunmalar (1989)
 

ÖDÜLLERİ

1965 Altın Portakal Film Şenliği en iyi senaryo ödülü Karanlıkta Uyananlar ile
1971 TRT Sanat Ödülleri Yarışması Başarı Ödülü, Dallar Yeşil Olmalı ile
1974 Milliyet Yayınları Roman Yarışması birinciliği, Bir Gün Tek Başına ile
1974 Çekoslovakya Karlovy Vary Şenliği Ödülü, Bedrana ile
1976 Orhan Kemal Roman Armağanı, Bir Gün Tek Başına ile
1977 Altın Portakal Film Şenliği en iyi senaryo ödülü, Kara Çarşaflı Gelin ile
 

KAYNAKÇA 

[1] Purçak, Mehmet Emin (2018). Vedat Türkali'nin Hayatı, Eserleri ve Sanatı. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi.

[2] Karaca, Emin (2006). Vedat Türkali Ansiklopedisi. İstanbul: İnkılap Yayınları.

[3] İSA KOYUNCU, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/vedat-turkali

[4] ://www.google.com.tr/#psj=1&q=Vedat+T%C3%BCrkali

[5] SERVER TANİLLİ / Vedat Türkali,  Cumhuriyet Gazetesi / 15.10.2004 tarihli yazısından

[6] SERVER TANİLLİ / Vedat Türkali,  Cumhuriyet Gazetesi / 15.10.2004 tarihli yazısından

[7]   https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/bir-gun-tek-basina-roman-inceleme-ve-ozeti-vedat/80159

[8] SERVER TANİLLİ / Vedat Türkali,  Cumhuriyet Gazetesi / 15.10.2004 tarihli yazısından

[9] https://vedat-turkali-kimdir.cix1.net/

[10] SERVER TANİLLİ / Vedat Türkali,  Cumhuriyet Gazetesi / 15.10.2004 tarihli yazısından

Edebiyat Dil bilim, Kültür, Folklor, Geleneksel ve Güzel Sanatlarla ilgili, Tez, yazı, İnceleme, ve Araştırmalarınız bize başvurarak bu sitede Paylaşabilirsiniz.