Ahmet Caferoğlu Hayatı Çalışmaları Eserleri
Ahmet Caferoğlu (17 Nisan 1899, Gence - 6 Ocak 1975, İstanbul),
Türkçenin etimolojisi, Türk lehçeleri ve Anadolu ağızları üzerindeki çalışmalarıyla ünlü dilbilimci ve yazar
Hayatı
1899 yılında Azerbaycan Gence’de doğdu. Babası Genceli Ismail Bey, annesi ise Gevher Hanım’dır.[1]Üç yaşında iken babası İsmâil Bey’i kaybetti. [2]Onu annesi Güher Hanım büyüttü. İlk ve orta öğrenimini Semerkand'da, lise öğrenimini ise Gence'de tamamladı (1916).
Yüksek tahsiline Kiev Yüksek Ticaret Okulu’nda başladı, ancak Rusya’da 1917 Ekim İhtilali olunca üç sömestri devam ettiği Kiev Yüksek Ticaret Okulu'nu bırakıp (1918) Gence'ye dönmek zorunda kaldı. Bir süre Bakü Devlet Üniversitesi’nin Tarih-Edebiyat - Türkoloji Bölümü'ne devam etti. (1919) Rus ordularının Azerbaycan’ı işgali üzerine Azerbaycan'ın ( Azatlık ) bağımsızlık mücadelesini veren ordulara katıldı.
Cephelerde gönüllü olarak savaştı. Azerbaycan'da Sovyet yönetimi kurulması üzerine Nuri (Killigil) Paşa idaresinde Türkiye’den Azerbaycan’a giden İslâm Ordusu’na gönüllü yazıldı. Topçu Onbaşısı rütbesi ile askerî hizmete başladı. 27 Nisan 1920 tarihinde Türkiye’ye gitti.
Türkiye’ye gelince İstanbul’a yerleşti ve İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ne kaydoldu. 1924’te Edebiyat Fakültesi’ni bitirerek İlahiyat Fakültesi’nde kütüphane memuru olarak göreve başladı. Daha sonra Türkiyat Enstitüsüne asistan olarak girdi. 1925 yılında, Alman Dışişleri Bakanlığı'nın verdiği bir bursla doktora yapmak üzere Almanya’ya gitti. Berlin ve Breslau üniversitelerinde okudu. Bir sömestr Berlin Üniversitesi’nde Bang Kaup, von Le Coq, Vasmer ve Westermann’ın öğrencisi oldu. Daha sonra beş sömestr de Breslau Üniversitesi’nde Giese, Brockelmann, Diels, Koschmieder ve Schaeder’den Türkoloji tahsili yaptı. [3]
Breslau Üniversitesi'nde Friedrich Giese'nin yönetiminde hazırladığı “75 Azarbajğanisce Lieder Bajaty in der Mundart von Gandscha nebst einer sprachlichen Erklarung “ [4] Gence Ağzında 75 Azerbaycan Bayatısı Türküsü Bir Dil Açıklaması, adlı tezini vererek doktor oldu.1929
Almanya’da doktorasını verdikten sonra Türkiye’ye döndü. İstanbul Darülfünunu Edebiyat Fakültesi Türk Dili Tarihi Kürsüsü'ne müderris muavini (doçent) olarak atandı. Emekli oluncaya değin bu görevinde kaldı.
Rusça, Fransızca ve Almancayı çok iyi bilmesi, Azerbaycan ve Türkmenistan lehçelerine de hâkim olması, konuyla ilgili konulara vakıf olması dolayısıyla, Fuat Köprülü ona Türk Dili Tarihi derslerinin sorumluluğunu verdi. 1938'de profesör oldu. M. Fuad Köprülü’nün siyasete atılarak 1946 yılında üniversiteden ayrılması üzerine kürsü başkanı oldu. 1973'te İstanbul Edebiyat Fakültesindeki görevinden emekliye ayrıldı.
Emekli olduktan iki yıl sonra 6 Ocak 1975 te 76 yaşında iken İstanbul’da vefat etti. Zincirlikuyu Mezarlığı’na defnedildi
ÇALIŞMALARI
Ahmet Caferoğlu’nun yirmi beş kitabı, 380’den fazla araştırması vardır. Çalışımları genel olarak Türk teamül hukuku, Göktürk ve Uygur dilleri ve kelimeleri, Moğolca, gramer araştırmaları, gizli dil, ad bilimi (onomastik), insan adları bilimi (antroponomi), tür adı bilimi (eponomi), yer adları bilimi (toponimi), kavim adları bilimi (etnonim), üslûp araştırmaları vb. üzerlerinde yoğunlaştı. Türk adbilimi, Azerbaycan dili ve edebiyatı, Uygur Türkçesi, Türk kavimlerinde eski ve yeni Türk ağızları çalışma konuları arasında en önemli alanlar oldu.[5]
Yardımcı doçent olarak göreve başlamasından emekli olana kadar basın ve yayın organları ile sıkı ilişkiler kurdu. 1940 yılında “Türk Dili Tarihi” kitabını ayayınladı bu eserini 1943’de iki fasikül olarak ve genişleterek tekrar yayınladı 1946'da İstanbul Darülfünunu Edebiyat Fakültesinde Türk Dili Tarihi Kürsüsü başkanlığına getirildi.
Ebu Hayyan'ın ( Kitâbü'l _idrâk li-Lisâni' l Etrâk Ebu Hayyam, 1931), adlı Kıpçakça eserini Türkçeye çevirdi. Atatürk’ün emri ile yazmaya başladığı “ Eski Uygur Türkçesi Sözlüğünün ön çalışmalarını 1934’de bastırmış bu çalışmasını 1968’de genişletilmiş olarak yeniden yayımlamıştır. Uygur Edebiyatı ve ski Türkçe için son derece önemli olan bu eserinde 7500 kelime ve deyim bulunmaktadır. 1970’de Kaşgarlı Mahmut adlı çalışması İstanbul’da “1000 Temel Eser” serisinde yayınlandı.
Azerbaycan Yurt Bilgisi (1932-1934), Türk Amacı (1942-1943) gibi dergilerin sorumlu müdürlüğün yaptı. Yazılarının bir kısmı bu dergilerde yayımlandı. Dil Tarihi, Dialektoloji ve Onomastik gibi bilim dallarında önde gelen bilim adamlarımızdan birisi oldu. Prof. Dr. Ahmet Caferoğlu Türkiye’deki onomastik çalışmalarının temelini attı. 1949’da Uluslararası Onomastik Komitesi’nin Üyesi; Türkiye temsilcisi oldu.[6]
Türk Dili Tarihi, eski Türk ağızları, Türk ad bilimi ( onomastiği) Azerbaycan Türkçesi ve diyalektiği, Anadolu ağızları, Türk kavimleri hakkında çalışmalar yaptı. Türk Dili Tarihi ile ilgili abidelerin araştırılması, eski Türkçeye ait metinlerin tenkitli metinlerinin yapılması ile ilgili pek çok makale yazdı.
Türkiyat Enstitüsü müdürü oldu ve bu görevini 1965-1973 yılları arasında sürdürdü. Türkiyat Enstitüsü Müdürü olarak pek çok bilim adamının yetişmesinde büyük katkıları oldu. 1946'dan itibaren İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi onun yönetiminde yayın hayatına devam etti. Azerbaycan Yurt Bilgisi (İstanbul, 1932-34, 36 sayı) adlı dergi [7]ile “Türk Amacı “ [8]adlı (temmuz-II. Teşrin 1942 arasında İstanbul’da 5 sayı ) [9]dergileri çıkarttı.
Yazılarında A. Caferoğlu, Ahmet Oran, Dr Cafer Ahmedoğlu, Dr Ahmet Muhtar, Dr Ahmet Salmaslı adlarını kullandı. [10]
Ölümünden sonra Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 10. sayısı Ahmet Caferoğlu’na armağan özel sayısı olarak çıkarıldı. (1979)
ESERLERİ
Anadolu'nun çeşitli yörelerinden yaptığı dil derlemelerini de 9 cilt olarak yayımladı. Anadolu Dialektolojisi Üzerine Malzeme, 1940-41, 2 cilt; 1942; Anadolu Ağızlarından Toplamalar, 1944; Güneydoğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar, 1945; Kuzeydoğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar, 1946; Orta Anadolu Ağızlarından Derlemeler, 1948; Anadolu İlleri Ağızlarından Derlemeler, 1951). [11]Philologiae Turcicae Fundamenta 'da "Anadolu ve Rumeli Ağızları","Azerbaycan Dili" (G.Doerfer ile birlikte) ve "Azerbaycan Edebiyatı" Anadolu ağızlarında metatez gelişmesi (TDAY 1954, s. 1-7); Anadolu ağızlarında içses ünsüz benzeşmesi (TDAY 1958, s. 1-2); Anadolu ağızlarında konson değişmeleri (TDAY 1963, s. 1- 32); Anadolu ve Rumeli ağızlarında ünlü değişmeleri (TDAY 1954, s. 1-33); Azerbaycan ve Anadolu ağızlarında Moğolca unsurlar. (TDAY, 1954, s. 1-10) vb. Türk kavimlerine ilişkin notları ölümünden sonra kitap haline getirildi. (Türk Kavimleri, 1983).
ÖNEMLİ TÜRKOLOGLAR VE LİNKLERİ
· Saadet Çağatay Hayatı ve Eserleri
· Pertev Naili Boratav Kimdir Hayatı Hizmetleri
· Zeki Velidi Togan Hayatı ve Hizmetleri
· Reha Oğuz Türkkan Hayatı ve Hizmetleri
· Remzi Oğuz Arık Hayatı ve Hizmetleri
· Abdülkadir İnan Hayatı ve Eserleri
· Mehmet Kaplan Hayatı Çalışmaları Eserleri
· Hasibe MAZIOĞLU Hayatı ve Çalışmaları
· Mehmet Necati Lugal Hayatı Çalışmaları Eserleri
· Pertev Naili Boratav Kimdir Hayatı Hizmetleri
· Saadet Çağatay Hayatı ve Eserleri
· Zeynep Korkmaz Biyografisi Çalışmaları Eserleri
· Muharrem Ergin Hayatı Hizmetleri Eserleri
KAYNAKÇA
[1] Anonim , “Ahmet Caferoğlu”, https://www.genelturktarihi.net/ahmet-caferoglu
[2] Osman Fikri Sertkaya , “Ahmet Caferoğlu “, TDV, Diyanet İslam Ansiklopedisi, 1993, Cilt 7
[3] Osman Fikri Sertkaya , “Ahmet Caferoğlu “, TDV, Diyanet İslam Ansiklopedisi, 1993, Cilt 7
[4] https://tr.wikipedia.org/wiki/Ahmet_Cafero%C4%9Flu
[5] Osman Fikri Sertkaya , “Ahmet Caferoğlu “, TDV, Diyanet İslam Ansiklopedisi, 1993, Cilt 7
[6] Anonim , “Ahmet Caferoğlu”, https://www.genelturktarihi.net/ahmet-caferoglu
[7] Şükran KURDAKUL, Çağdaş Türk Edebiyatı 4, Cumhuriyet Dönemi, Evrensel Basım Yayın. 1994
[8] DrAslan Tekin Edebiyatımızda iismler, Elips Yayınları, Ank. 2006, shf 132
[9] Anonim, “Ahmet Caferoğlu Türk Amacı “ https://www.biyografi.net/kisiayrinti.asp?kisiid=4903,
[10] Dr. Aslan Tekin Edebiyatımızda iismler, Elips Yayınları, Ank. 2006, shf 132
[11] Şükran KURDAKUL, Çağdaş Türk Edebiyatı 4, Cumhuriyet Dönemi, Evrensel Basım Yayın. 1994
