Alegori Nedir

.

ALEGORİ

Yunanca: allēgoría “başka türlü söyleme,”

Fransızca: allégorie: simgesel anlatı

İngilizce: allegory

Bu sözcüğün kökeni Yunancadaki  söylemek ve kast etmek anlamlarına gelen , "allos" ve "agoreuein" sözcüklerine dayanır. Antik Yunancada allēgoría “başka türlü söyleme, başka şey ima etme” [1]anlamındadır.

Alegori Nedir Çeşitli Tanımları

Alegori sözcüğü Fransızcadan dilimize girmiş, bir çeşit temsili istiare olarak anlaşılmıştır. Ancak temsili istiare ile alegoriyi aynı kavramın yabancı ve Türkçe karşılığı olarak anlamak tam manası ile doğru değildir. [2]

Alegori sözcüğü batı edebiyatından dilimize girmiştir. Alegori tabiri bizim ve doğu edebiyatındaki teşhis ve intak ile temsili  istiarenin  kullanım amaçları ve karşılığına benzer bir anlam ve kullanımı ifade etmektedir.

Alegori hakkında farklı tanımlar şöyle sıralanabilir. “  Bir görüntü, bir yaşantı veya bir davranışın daha iyi kavranmasını sağlamak için göz önünde canlandırıp dile getirme sanatı.”[3] “ Bir düşüncenin canlı bir varlık olarak ifade edilmesi.”[4] “sembollerle anlatılan metinler” ( TDK Sözlüğü) “Bir kavram ya da düşüncenin figüratif semboller haline getirilmesi.” “Soyut bir kavramın açıklık kazanması, daha iyi anlaşılması için başka bir varlık ya da nesneyle anlatılması, kişileştirilmesi, bir nesneye, varlığı olan bir şeye dönüştürülmesi. “Bir düşünceyi, duyguyu inandırıcı ve etkili kılmak için, daha çok soyut kavramları somutlaştırarak yani bir bakıma simgeleri kullanarak anlatma yöntemi.” “Bir sanat eserindeki öğelerin gerçek hayattan bir şeyleri temsil etmesi durumu.”” Bir görüntü, bir yaşantı veya bir davranışın daha iyi kavranmasını sağlamak için göz önünde canlandırıp dile getirme, yerine koyma." [5]Soyut bir düşünce veya kavramın somut bir varlık ile sembolize edilerek,(  kişileştirilerek, teşhis ve intakı yapılarak) bir şey söylerken başka bir şeyi kast edecek şekilde anlatmak. “Kastedilenden başka bir şey(ler) söylemek.”.[6] Bir konu veya düşüncenin muhtelif istiareler vasıtasıyla canlandırılarak anlatıldığı parça veya esere alegori denir”[7]

“Alegorinin ayırt edici özelliği, metinsel (textual) olmaktan çok yapısal bir sembolizme dayanmasıdır.” (Boynukara 1997: 8,9)”[8] Örneğin fabllardaki hayvanların, insanların sosyal hayatını izah edecek şekilde kişileştirilmesi  bir çeşit alegoridir.

Alegori bir anlatım şeklidir ve ifadeyi, dolaylı, sezdirici, semboller ve istiareler kullanılarak pratik ve kolayca anlatma tekniğidir. İnsan yaşantısının niteliklerini taşıyan,  yansıtan, dinî, ahlakî, felsefî ve toplumsal bir düşünceyi iletmeye çalışan, hayvan, bitki ve herhangi bir eşyanın simge olarak kullanıldığı masallar ve fabllarda alegorik anlatım tekniği vardır.

George Orwell'ın , 1984 ve Hayvan Çiftliği, Jonathan Swift'in, Gulliver'in Gezileri ve Dante'nin İlahi Komedya ’sı, Samed Behrengi’nin, Küçük Kara Balık, Jonathan Livingston’un Martı , F. Attar’ın Mantık’ut tayr,  İbni Sina’nın Salaman ve Absal, İbn Tufeyl'in Hayy Bin Yakzan ı,  Yusuf Has Hacip’in” Kutad- gu Bilik”, Şeyhî'nin "Harname"si, Ahmed-i Dai’nin  “Cengnamesi” , Şeyh Galip’in “Hüsn-ü Aşk “Kara Fazlî’nın Gül ü Bülbülü,, alegorik eserlere örnektir.

Ancak bir eserin alegorik sayılması için baştan sona tek bir vaka zincirine, alegorik anlatıma ve alegorik mantığa uygun olması gerekir. Mesela Mevlana’nın Mesnevisi’nde onlarca birçok farklı farklı alegorik hikâye vardır ve bu hikayeler ile birlikte çıkarılacak dersler vb verilerek alegorik anlatım kesintilere uğrar. Kellile ve Dimne ’nin de örnek verilebileceği bu tip eserler baştan sona aynı vaka üzerinde yazılmış komple bir alegorik eser değildir.

Örneğin Mantıku't Tayr da binlerce kuş Hüdhüd kuşunun önderliğinde Simurg’a ulaşmak için yola çıkar. Kuşların çoğu çekilen zahmete dayanamaz geri döner veya ölür. Ancak sadece 40 kuş bin bir çeşit eziyete, zahmete, çileye dayanıp Simurg’a ulaşır ama bu kuşlar kendilerini Sinurg’ta, Simurg’un ise kendilerinde olduğunu anlarlar.  Bu eserde vahdeti vücut düşüncesi Sımurg’u arayan kuşlar hikâyesi içinde alegorik, temsili istiare mantığıyla ve baştan sona aynı olay örgüsü içinde anlatılmıştır.   

Tevfik Fikret’in “Devenin Başı” manzumesi, “Halûk’un Vedasın”daki Çınar, ’Yahya Kemal’in “Sesiz Gemi” şiirinde geminin tabutu temsil etmesi, Faruk Nafiz’in  “At”  isimli mazumesi alegorik anlatıma uygun eserlerdir.

Divan ve tasavvuf edebiyatı, alegorik anlatım tekniğine çok önem vermiştir. Örneğin Şeyhi’nin Harname adlı mesnevisi alegorik bir eserdir. Bu eserde kaderi yük taşımak olduğu için çok zayıf, aç ve çelimsiz bir eşeğin iyi beslenen ve bakım gören öküzlere özenmesi üzerine başına gelenler anlatılır. Eserdeki çelimsiz eşek alegorik bir şekilde fakir, güçsüz,  ama zengin olmak için akılsızca teşebbüslere başlayan zavallı bir insanı temsil eder.

Alegori  edebiyat dışında da kullanılır. Örneğin resim ve heykel sanatında da alegori vardır.  Bu sanat dallarındaki alegori soyut bir düşüncenin resim veya heykel olarak gösterilmesi şeklindedir. Örneğin batı kültüründe adalet kavramı, gözleri bağlı,  bir elinde terazi, diğer elinde kılıç  tutan  bir kadın  şeklinde gösterilerek alegori yapılmıştır.

KAYNAKÇA 

[1] https://www.etimolojiturkce.com/kelime/alegori

[2] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/istiare-soz-sanati-nedir-turleri-ve-ornekleri/121696

[3]  https://tr.wikipedia.org/wiki/Alegori

[4] Dr Aslan Tekin Edebiyatımızda  Terimler, ANK. 2006, SHF 11

[5] https://turkcenedemek.com/kelime/alegori/

[6] Berat Açıl, Bir Tür mü Tarz mı? Klasik Türk Edebiyatında Alegori, Dîvân, DİSİPLİNLERARASI ÇALIŞMALAR DERGİSİ cilt 19 say› 37 (2014/2), 145-167

[7] Coşkun, Menderes, “Klasik Türk Şiirinde Mürekkep İstiare, Temsilî İstiare ve Alegori”, Bilig 38, (2006): 51-70

[8] Prof.Dr.Turan Karataş / Edebiyat Terimleri Sözlüğü, https://www.samanyoluhaber.com/bilgi/soru