Beşir Fuad Hayatı ve Yazarlığı
Beşir Fuad
Beşir Fuad (d. 1852 / ö. 5 Şubat 1887) Asker, tenkitçi, mütercim, monografi yazarı
Beşir Fuad Ahmet Mithat Efendi’nin de kaydettiğine göre [1]1852 veya 1853 yılında İstanbul’da dünyaya gelmiştir. Hayatı hakkında en geniş malumat Ahmet Mithat Efendi’nin “ . Beşir Fuat. Hzl. Bahar Dervişcemaloğlu. İstanbul: Dergâh Yay.) kitabında verilmiştir.
Babası Hurşit Paşa, Maraş ve Adana'da mutasarrıflık yapmış bir devlet Gürcü kökenli bir devlet adamıdır. Annesi ise Giresunlu Memiş Paşa’nın kızı, Habibe Hanım’dır. Beşir Fuad, anne ve baba tarafından da Gürcü asıllıdır. [2] Annesi 1886 Mart'ında sinir krizi ve psikolojik sorunlar geçirerek ölmüş annesin bu şekildeki ölümü Beşir Fuad’ı derinden etkilemiştir.
Maddi açıdan zengin bir ailenin çocuğu olan Beşir Fuat ilköğrenimine Fatih Rüştiyesinde başlamış, babasının görevi nedeni ile ailesinin Halep’e taşınması ile öğrenimini oradaki Cizvit okulunda sürdürmek zorunda kalmıştır. [3] 1867-1870 yılları arasında İstanbul'da Askeri İdadide okur.
1871'de girdiği Mekteb-i Harbiye'yi 1873 yılında bitirince yaver olarak Abdülaziz'in sarayında görev yapmaya başlamıştır. Beşir Fuad bu görevinde üç yıl süre ile kalır.
1875-1876 Sırp savaşlarına katılmış, gönüllü olarak 1877-1878 Rus savaşı ve Girit isyanlarında da görev almıştır. Beş yıl kadar Girit'te kalmış olan Beşir Fuad, bu süre zarfında Girit’te Almanca ve İngilizce öğrenmiştir. Fransızcayı öğrenim sürecinde öğrenmiş olan yazar bu üç dili de çeviri yapabilecek kadar iyi öğrenmiştir. Girit’te beş yıl kaldıktan sonra İstanbul'a döner ve 1881-1884 yılları arasında kolağası olarak çeşitli görevlerle askerlik sahasında çalışmayı sürdürür.[4]
1884 Beşir Fuad'ın yazı hayatında önemli bir tarihtir. Bilinen ilk yazısı 1883 tarihini taşımakla birlikte Beşir Fuad'ın asıl yoğun yazı hayatı 1884'te başlamıştır. Yayın ve yarlık hayatına atılan Beşir Fuad, çeviriler yayımlamaya, çeşitli dergilerde fen konularında yazılar yazmaya başlar. Üstelik bu süreçte iki tane de dergi çıkarır. Bunların ilki karışık bir kadroyla kurulan ve daha dördüncü sayısında yazarlar arasındaki görüş farkları yüzünden kapanan Hâver, diğeri daha uyumlu bir kadro ile fen ağırlıklı olarak yayımlanan Güneş adlı dergilerdir. Güneş dergisi 12. sayısında maddi sorunlar yüzünden kapatılır.[5]
1884'te askerlikten ayrılarak yazın hayatına başlayan Beşir Fuad askerlikte ayrıldıktan sonra bir ara Darüş’şafaka Lisesinde öğretmenlik yapar. Fakat bu görevde de uzun müddet kalmayacaktır. Annesinin bir zihin hastalığı yüzünden ölmesinin yarattığı etkiler onda da baş göstermeye başlamıştır. Veya annesi nin hastalığının kendisinde de nüksetmeye başladığı vehmine kapılmıştır.
Beşir Fuad, 1884 yılında Ceride-i Havadis gazetesinin ıslah edilmesine çalışmış ve bu yüzden bu gazetenin başyazarı olmuştur. [6]Ülkenin ilk özel gazetesi olan bu gazete bir buçuk ay sonra bir ihbar yüzünden kapatılır. Bunun üzerine dönemin önde gelen gazetelerinden Tercüman-ı Hakikat ve Saadet'te yazmayı sürdürür. Fakat annesi gibi bir sinir hastalığı ile öleceği korkusu ile safahat hayatına dalmaya başlamıştır.
Beşir Fuad'ın 1883-1884 yılları arasında birçok çeviri yazmıştır. İlk yazıları çeviri ağırlıklı olmakla beraber daha sonra telif yazıları da çıkmaya başlamıştır. Telif yazıları felsefe, fen, fizyoloji ve askerlik, dil, yabancı dillerin öğretimi ve önemi konularında yazılmıştır. Bu yazılarında Osmanlı gençlerinin müspet bilimlere ve yabancı dil eğitimine önem vermeleri gerektiği fikirlerini savunmuştur.[7]
Beşir Fuad Osmanlı şairlerini eleştirerek, onların hayalperestliğe olan düşkünlüklerini müspet gelişmelerden uzak kalışlarını ve bu çağın kapandığını savunan eleştiri yazıları yazmaya başlar. Viktor Hügo (İstanbul 1302) adlı kitabı dolayısıyla başlayan "hayâliyyûn-hakîkiyyûn"[8] tartışmasında Menemenlizade Mehmed Tahiile epey bir müddet kalem savaşına girmiştir. [9] Bu tartışmalarda “Müspet bilimlere ters düşen yazıların ve şiirleri yazma döneminin kapandığını savunmuş” ve bu fikre karşı çıkan başta Menemenlizade Mehmed Tahiolmak üzere devrin diğer önemli kalemşorları ile şiddetli bir tartışma sürdürmüştür. Namık Kemal H ’i de tenkit eden ve onu hafife alan yazılarının çıkması üzerine basın hayatında ona karşı önemli bir cephe doğmuş, Namık Kemal ile de polemiklere girmiştir. Ahmet Mithat Efendi ’ın ona destek sağlamasına rağmen bu durum basın hayatının ona karşı bir tavır almasına engel olamamıştır. 1885'te Victor Hugo'nun yayımlanmasıyla girdiği kalem kavgası dönemin çeşitli edebiyat meselelerini, iki yıl sonra çıkan Voltaire biyografisinde ise daha ziyade dinî ve felsefî konuları tartışmaya açmıştır. Bu tartışmalar sonrasında pozitivizmi savunan Beşir Fuad, dine karşı olduğu intibaını uyandırmış ve üzerindeki baskılar artmıştır.
Annesi gibi sinir hastalığı sonucu ölmek istemediği için 6 Şubat 1887 ‘de bileklerini keserek intihar etmiştir. “5 Şubat 1887 tarihindeki intiharından önce annesinin tutulduğu zihni bir hastalığa yakalanma korkusuyla daldığı sefahat âleminden ötürü ailesinin geçimini temin konusunda daha fazla zorluğa düşmemek için intihar ettiğini söyleyen bir mektup bırakmıştır.”[10] Ölümü sırasında hissettiklerini bilimsel bir gözlem olarak kaydetmeyi de amaçlamış, arkasında birkaç satırlık bir tasvir de bırakmıştır. Bu metin ve intiharıyla ilgili mektupları Ahmet Mithat Efendi ,Beşir Fuad isimli eserinde yayınlamıştır. Cesedini kadavra olarak Tıbbiye ‘ye bağışladıysa da bu isteği yerine getirilmemiştir.
İntihar etmesi konusunda çeşitli görüşler vardır. Varlıklı olduğu halde geçinme sıkıntısını ileri sürmesi şaşırtıcı olarak karşılanmış, olsa da intiharından iki yıl öncesinde oğlunu da kaybetmiş olması da intihar etmesine neden olabilecek olaylardan biridir. Ayrıca materyalist olması, hayata olan bağlılığını yitirmesi, dinsiz olması nedeni ile bedbinliğe kapılması intihar nedenleri olarak sıralanır.
Mezar yerinin Eyüp’te olduğuna dair kayıtlar varsa da Beşir Fuad’ın mezar yeri kaybolmuştur.
Prof. Dr.Orhan Okay Beşir Fuad hakkında bir inceleme yapmış ve bu incelemesini “Beşir Fuat, “ adı ile bastırtmıştır ( Hareket Yayınları )
EDEBİ KİŞİLİĞİ FİKİRLERİ
Mükemmel derecede İngilizce, Fransızca ve Almanca bilen yazar askerlik, felsefe, bilim ve edebiyat konulu, telif ve çeviri 16 kitabı ve 200’den fazla makalesi vardır. Müspet görüşleri, müspet ilimlere olan alakası ve bu konulara vakıf olabilmesi sayesinde pek çok batılı yazar, şair ve filozofların adı onun yazıları sayesinde kamuoyu tarafından bilinir ve tanınır hale gelir.
Hugo, hakkında ilk monografiyi yazmış bu vesile romantizm, natüralizm ve pozitivizm konularında fikirlerini paylaşmış, divan şairlerini de romantik olarak nitelendirmiştir. [11]
Edebiyata karşı, müspet ilimlere taraftar düşünceler içinde olan Beşir Fuad, Natüralizm (doğalcılık) ve Pozitivist görüşlerin ülkemizdeki savunucusu haline gelmiş, materyalist ve rasyonalist bir tutum içine girmiştir. “Edebiyat müspet ilimlere katkısı olduğu zaman makbuldür “ fikri ile hareket eden Beşir Fuat bu fikirlerine rağmen tiyatroyu çok seven bir fikir adamıdır.
Telif, tercüme ve gazete yazılarında edebiyatta hakikat, edebiyatın müspet olması gerektiği konusundaki düşünceleri dönem için yeni ve önemli işaretler olmaktadır. Onun natüralist, pozitivist ve rasyonellik ile ilgili düşünceleri devrinin birçok aydını tarafından karşı çıkılan düşünceler olsa da birçok taraftar da bulmuştur. “Ona göre şiirin değeri hakikati ifade etmesiyle doğru orantılıdır. [12]Hayalci şairlerin hakikatin hayalle süslenmesi lüzumunu dile getirdikleri fikirlerinin karşısında edebiyatın mutlaka hakikati ifade etmesi gerektiğini savunmuştur.” [13] Şiirde teşbih, mecaz ve mübalağa gibi şiirin hayal unsurlarını hakikate muhalif olarak değerlendiren Beşir Fuad’ın düşünceleri Ahmet Mithat Efendi, Muallim Nac, Halit Ziya Uşaklıgil Nabizade Nazım, , Hüseyin Cahit Yalçın gibi devrin önemli isimleri tarafından benimsenmiş fikirler olmaktadır.
Bu bakımdan çok sevdiği tiyatro üzerine değerlendirme yazıları da kaleme almıştır. Birçok tiyatro eserini yabancı dillerden dilimize çevirmiştir. İki Bebek1884; Birinci Kat (James Cobb), Binbaşıyı Davet (K. F. Mor) Bedreka-i Fransevî, Emile Otto'dan çeviri) 1884; gibi tiyatro çevirilerinden başka, W. Hugo ve Emle Zola’dan da roman çevirileri yapmıştır.
ESERLERİ
· iki Bebek (Victor Bernard-Eugène Granger'den çeviri, bir perdelik komedi) 1884; Binbaşıyı Davet (K. F. Mor'dan çeviri, bir perdelik komedi) 1884;
· Birinci Kat (James Cobb'dan çeviri, iki perdelik komedi) 1884;
· Bedreka-i Fransevî (sarf kısmı, Emile Otto'dan çeviri) 1884;
· Bedreka-i Fransevî (nahiv kısmı, Emile Otto'dan çeviri) 1884;
· Miftah-ı Bedreka-i Lisan-i Fransevî 1885;
· Cinayetin Tesiri (Emile Zola'dan çeviri, roman) 1885;
· Victor Hugo 1885; Almanca Muallimi (Emil Otto'dan çeviri) 1886;
· İngilizce Muallimi (Emile Otto'dan çeviri) 1886; Usûl-i Talim (Emile Otto'dan çeviri) 1886; Beşer 1. Kısım 1886; Voltaire 1887; İ
· İntikad (Muallim Naci ile) 1887;
· Mektûbât (Fazlı Necib ile) 1889;
· Miftah-ı Usûl-i Talim, 1304.[14]
KAYNAKÇA
[1] Ahmet Mithat Efendi (2014). Beşir Fuat. Hzl. Bahar Dervişcemaloğlu. İstanbul: Dergâh Yay. S.24 “Ahiren vuku-ı intiharında sinnini otuziki tahmin ettiler. Otuz diyenler dahi oldu. Fakat bencesi otuzdörtlük otuzbeşlikti”
[2] Orhan Okay, Beşir Fuad Maddesi, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 6, shf, 5
[3] Ahmet Mithat Efendi (2014). Beşir Fuat. Hzl. Bahar Dervişcemaloğlu. İstanbul: Dergâh Yay
[4] Prof. Dr. Orhan Okay, İlk Türk Pozitivist ve Natüralisti Beşir Fuad, İstanbul 1969). Bütün yazıları YKY
[5] https://www.kimkimdir.gen.tr/kimkimdir.php?id=1697
[6] Orhan Okay, Beşir Fuad Maddesi, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 6, shf, 5
[7] Orhan Okay, Beşir Fuad Maddesi, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 6, shf, 5
[8] Menemenlizade Mehmed Tahir (1301). “Garip Bir Terakki”. Gayret. S. 3. İstanbul: 11-12.
[9] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/menemenlizade-mehmed-tahir-tanzimat-ara-nesil/75726
[10] DR. HALEF NAS, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/besir-fuat
[11] DR. HALEF NAS, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/besir-fuat
[12] Beşir Fuad (1999). Şiir ve Hakikat. Hzl. Handan İnci. İstanbul: YKY.
[13] DR. HALEF NAS, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/besir-fuat
[14] Prof. Dr. Orhan Okay, İlk Türk Pozitivist ve Natüralisti Beşir Fuad, İstanbul 1969). Bütün yazıları YKY
