Didaktik Nedir Anlamı Kökeni Didaktik Eserler

DİDAKTİK KELİME KÖKENİ

Didaktik sözcüğünün kökeni antik Yunancadaki “ didak ve tikós “ sözcüklerine dayanır. Antik Yunancada “Didak”  öğretmek ikos  ise düşündürmek anlamlarına gelir. [1]Şu halde didaktik sözcüğünün kökeni “ didak  “sözcüğü ile ve “tikós “ ekinden oluşur.   Didaktik sözcüğü “ Eski Yunanca didáskō, didak-  -  "öğretmek" fiilinden +ikos  ( ik ) sonekiyle türetilmiştir. Yunanca fiil Hint -Avrupa Anadilinde yazılı örneği bulunmayan *didnsko- "düşündürmek" biçiminden evrilmiştir”[2]

Didaktik sözcüğü dilimize Fransızcadan girmiştir. “ Didactique”  sözcüğü Fransızcada” öğretici, eğitici” anlamlarına gelir.  Didaktik sözcüğünün dilimizdeki ilk kullanımı(1935 yılında Cumhuriyet gazetesinde olmuştur. [3]

Didaktik sözcüğü Türkçede “öğretici, eğitici, ders veren, bilgi vermek amaçlı “ yazı konuşma anlamlarında kullanılır. Didaktik şiir, didaktik eser, didaktik yazı gibi. Yani didaktik sözcüğü  öğretici amaçlı yazı türünü ifade eden terim bir anlamdadır. Didaktik eser denildiğinde öğretmek ve bilgi vermek amaçlı yazılmış bir edebi eser anlamında olduğuna göre didaktik şiir de aynı manaya gelir.

Didaktik şiir öğretici, bilgi vermek ders çıkarmak amaçlı yazılmış şiirleri ifade eder. Bu nedenle manzum fabllar, dini, ahlaki dersler vermek ve tasavvufi öğretmek maksatlı yazılmış manzumeler didaktik şiir türü içine girer.

Başka bir deyişle didaktik şiir her hangi bir konuyu öğretmek maksatlı yazılmış şiirlerdir.  Bir konudan çıkarılacak dersi şiirin ana hedefi haline getiren şiirlere de didaktik şiir denilebilir.  Didaktik şiirler genellikle toplumu eğitmek topluma ders vermek amaçlı yazılmış şiirlerdir. Bu tip şiirlerde duygu, hayal,  estetik kaygı, ritim, uyum, müzikalite, ahenk vb kaygıları öne çıkmaz.  Temel amaç şiirsel bir dil ile belli bir ana fikri okura iletmek olur. Bu nedenle didaktik şiirler nesir anlatıma ve fikir yazılarının amaçlarına uygun gerekçelere uyumlu yazılırlar.

Didaktik şiirler öğretmek, bilgi vermek, sosyal fayda sağlamak gibi eğitici ve öğretici amaçları öne çıkaran şiirlerdir.  Bu şiirlerde bilgi iletmek amaç olduğu içim lirizm, ahenk, melodik kaygı düşer. Bu tip şiirlerde hayal , duygu, melodik yapı esas amaç olmaktan uzaklaşır.

Didaktik konuların şiir yapısından iletilmesinin nedeni ise kafiye, ölçü, durak, mısra ve dörtlük yapısından istifade ederek iletinin akılda kolay kalmasını sağlamaktır. Didaktik nesre nazaran şiir şeklinde yazılmış konular kolayca akılda kalır.

Dünya edebiyatında ilk didaktik şiirler Antik Yunanlı Hesiodos’a  (MÖ 8. yüzyıl) dayanır.  Hesiodos düşüncelerini, kolayca akılda kalması amacıyla şiir biçiminde yazmıştır. Türk edebiyatında ilk didaktik şiirler İlk İslami eserlerde gözükmüştür. İlk İslami eserlerde temel amaç İslami kuralları, akideleri,  düşünceleri öğretmek olmuştur.  Bu nedenle Yusuf Has Hâcib‘inKutadgu Bilig ,  Edip Ahmet Yükneki’nin Atabetü'l-Hakayık adlı eserlerindeki şiirler didaktik amaçlıdır.  Şiirselliği ve lirizmi de öne çıkaran şiirlere de rastlanılmasına rağmen Yesevi’ninDivan-ı Hikmet   adlı eserindeki şiirleri de didaktik şiir olarak nitelemek lazımdır. Divan edebiyatında  Aşık Paşa ’nın Garipname , Şeyhi’nin Harname , Kul Mesud ,Kelile ve Dimne  çevirisi, Nâbî’nin Hayriye ve Hayrâbâd ;  Sünbülzade Vehbi’nin oğlu için yazdığı “Lüfiyye “ adlı eserlerindeki şiirler de didaktik nitelikli şiirlere örnektir.

Tanzimat’tan sonraki Türk Edebiyatında bir çok şair, şiiri şiirsellikten ödün vermeden halkı eğitmek için bir vasıta olarak kullanamaya başlamışlardır. Bu nedenle Ziya Paşa’nın Terkib-i Bend ; Tevfik Fikret’in Haluk'un Defteri ve Şermin; Ziya Gökalp’ın bir çok şiiri  Mehmet Akif’in Süleymaniye Kürsüsünde, Asım şiirleri ile Safahat  adlı  eserindeki şiirler didaktik şiirde başarılı örneklerdir. Recaizade Mahmut Ekrem ’in La Fontaine’den yaptığı fabl çevirileri, Orhan Veli’nin fabl örneği şiirleri ve çevirirleri

Didaktik eserler din, ahlak, bilim sanat,  teknik, meslek,  gibi  konularda öğretmek amaçlı  yazılmışlardır.  ( bkzDidaktik Eser Nedir )

KAYNAKÇA 

[1]https://www.etimolojiturkce.com/kelime/didaktik

[2]https://www.etimolojiturkce.com/kelime/didaktik

[3]https://www.nisanyansozluk.com/kelime/didaktik