Dübâlâ İki Kat ve Ebced Hesabında Dü Tâ İki Misli Nedir

Dübâlâ İki Kat ve Ebced Hesabında Dü Tâ İki Misli Nedir

Osmanlıca yazılışı: dü-bâlâ  :  بالا  دو

Osmanlıca yazılışı : dü-tâ  :  دوتا

Kamus-i Osmani sözlüğüne göre kelime anlamı iki kat tır.  “Dü “ kelimesi Farsça’da  iki , “bâlâ “ sözcüğü ise kat anlamına gelir.  Bu  terkibin eş anlamlısı ise “ Dü Tâ “ dır. Dü- Tâ nın sözlüklerdeki anlamları:  “ İki kat, bükülmüş, eğrilmiş, kamburu çıkmış” anlamlarına gelir.

Dü tâ  kelimesi ise Osmanlıca Lüğatlerde  (f. b. s.) : iki kat, bükülmüş, eğrilmiş, kamburu çıkmış,  ihtiyar vücut,  iki kat anlamına gelmektedir.

Kad-ı dü-tâ: İki büklüm olmuş boy anlamında Farsça kökenli bir bileşik isimdir. dü-bâlâ  ve dü-tâ  sözcükleri de Farsça bileşik sözcüklerdir. bU sözcükler Osmanlıcaya da Farsçadan girmişlerdir.

Dü bâlâdur mey-i sâf ile ‘ayş-i yek-dem-i ‘âlem
Olur âyîne-i sâgarda dîger ‘âlem-i ‘âlem               ARPAEMÎNİ-ZÂDE MUSTAFA 

EBCED HESABI VE DÜ- BÂLÂ İLE DÜ KÂD 

“ Dü bâlâ “ kelimesi  ebced hesabı ile yapılan tarih düşürmelerinde kullanılan bir terim olarak karşımıza çıkar.  Tarih düşürmek istenilen sene,  ay veya günün iki katını göstermeye “Dü bâlâ “ denir.   Tahir Ül Mevlevi,  bu terkib şu şekilde ifade eder. “ Matlup olan seneyi  katmerli gösteren  tarih”    [1]

Tahir Ül Mevlevi  “ Dü bâlâ için şu örneği de vermiştir.  Sultan III. Osman’ın  cülusu için  Sururi’nin tazmin ettiği

“Bir cuma gün şevket ile Sultan Osman oldu şah”

Dizesi   harflerinin hesabı ile ebced hesabına göre 2336 sayısını göstermektedir.  Bu sayı ise Sultan III. Osman’ın culus yılı olan  1168 yılının iki katı olmaktadır.

Târîh-i Dü-tâ: Tarih dizesindeki harflerin sayı değerleri  ebced hesabı ile  söylenmek istenen tarihin iki katını veriyorsa buna Dü tâ tarih düşürme denir. Bu uygulamaya  dü-bâlâ, muzaâf da denir.


Tarihin üç katını veren tarihlere  ise se-tâ denir. Se kelimsesi Farsça’da üç anlamına gelir.

Kaçdı kâfirler de Mısır’a vardı erbâb-ı gazâ       (Sürurî)

Bu mısradaki harflerin sayı değerleri toplamı 1214 tarihinin iki katını verir.



Du- ta tarih düşürmenin diğer modeli


Bir beyitin her iki mısraını da aynı tarihi düşürecek şekilde yazmaktır. Yani  bir beytin her iki dizesi de ebced hesabına göre  harflerinin rakamsal değerlerien göre aynı tarihi ve rakamları vermektedir.  Böylece şair yanı tarihi iki dizede farklı farklı şekilde tarih düşürmüş olur.

 Örneğin

  Ben de Nevres söyledim sal-i zafer tarihini
  Kal'a-i Sivastopol alındı seyf-i harb ile

Burada 'tarih-i tam' usulu kullanılarak birinci mısradaki harf değerleri 1271 tarihini verir ve yine ayni usulle ikinci mısra da  harflerin rakamsal değeri 1271 tarihini gösterir.

İLGİLİ LİNKLERİMİZ

 Ebced Hesabı Nedir Nasıl Yapılır ve Hesaplanır

Ebced ile Tarih Düşürme Geleneği İzah ve Örnekleri

Ebced Han Ebced Okuyan

Ebced Nedir Ebced Hesabı Nasıl Yapılır Hesabı Cümel

Ebcedin Sırrı

Cevher Nedir Ebced Hesabında Cevher ve Cevherin  

Ta'miye Nedir Ebced Hesabı İle Muammalı Tarih Düşürme

DÜBÂL  DÜ -T  NEDİR.

[1] Tahir Ül Mevlevi, Edebiyat Lüğati, Enderun  Yayınları, 1970, s. 36