Ferman ve Menşur

Ferman Örneği 

 MENŞUR KELİMESİNİN KÖKENİ SÖZLÜK ANLAMLARI 

Osmanlıca yazılışı ferman :  فرمان

Osmanlıca yazılışı berât :  برات

Osmanlıca yazılışı menşûr :  منشور

Ferman sözcüğünün Osmanlıca lügatlerdeki anlamları : “ Kesin emir, hüküm, bildiri, buyruk, padişah tarafından verilen yazılı emir”[1] ; berat – برات-  sözcüğünün anlamı ise “vergi, resim, icâre gibi hazîneye yahut vakfa âit paraları toplamak yetkisini veren vesîka”  [2]; menşûr :  منشور  ise menâşîr;  neşrolunmuş, dağıtılmış, yayılmış; “pâdişâhın verdiği vezirlik, müşürlük veya kazilkuzatlık rütbelerinin tevcihini hâvi ferman.”  [3] Anlamlarına gelmektedir

Ferman Farsça kökenli bir kelimedir ve buyurmak anlamına gelen farmân kelimesinden  dilimize girmiş, hükümdarın tuğrasını taşıyan yazılı emirlere, berat ve menşurlara da ferman denmiştir.  ( bkz Ferman Nedir )

Kelime kökeni olarak Arapça ( menşu:ru) kelimesi neşredilmiş, yazılmış, yayılmış, dağıtılmış anlamlarındadır ve  sözcüğün çoğulu ise menaşirdir.

İSLAM DEVLETLERİNDE MENŞUR VERME 

Menşur kelimesi Fatımiler zamanında  tayin yazılarına verilen ad olmuş, Memluklar ise önemli devlet hizmetlerinde yapılan görevlendirmeler için verilen özel belge anlamına gelecek  şekilde kullanmışlar, Osmanlılara da bu hali ile girmiştir.

Menşûr, Osmanlı Devleti'nde padişah tarafından vezir-i azamlık, serdarlık, Kırım hanlığı, kazaskerlik, Eflâk ve Buğdan voyvodalığı ve valilik gibi yüksek  görevlere yapılan atamalarda atanmış kişilere verilen resmi vesika yani  berat ve fermanlara menşur denmiştir.  

Menşur verme âdeti ilk önce Abbasi Halifeliği döneminde başlamış,  halifeler hükümdarlık verdikleri  veya  hükümdarlıkları  kabul ettikleri hünkârların meşruluğunu tanıdıklarını  göstermek adına elçiler aracılığı ile  menşurlar yollamışlar, hatta   resmi yazı ile birlikte menşur alametleri olarak davul, kös, sancak vb gibi menşur verme alametleri olan hediyeler de yollamışlardır.  Bu menşuru alan hükümdar hilat giyer, kılıç kuşanır ve bu fermanı teslim alırdı. Abbasi Halifesi  Sultan Alp Aslan’a 1064 yılında  menşur göndermiş Osman Bey ‘de 1299 yılında Selçuklu sultanından böyle bir menşur alarak Osmanlı Beyliğini kurmuştur.

Edebiyatta ve Şiirlerde Menşur

Menşur  kelimesi divan  ve halk şiirimizde yukarıdaki anlamları ile kullanılır.  Menşurların diğer beratlara ve  fermanlara kıyasla daha değerli kâğıtlara yazılması, altın suyuna batırılmış kalemlerle yazılması, menşur beratlarının  özenle tezhip edilmesi ve süslenmesi, üzerine çekilen divani hattın normal beratlara göre daha da bir özenle yazılması, tuğralı olmaları vb   şairlerimizin  bu konularda çeşitli benzetmeler ve anlam oyunları yapmalarına vesile olmuştur. Şiir dünyamızda menşur verme  işine Allah, Peygamber ve sevgili de dahil edilmiştir.   Peygamberin, sırtında bulunan beni  veya bir cilt lekesi  Allah’ın Resulu olduğuna dair bir menşur nişanesi olarak kabul edilir.    Menşurlarda kullanılan özel divani hat  üzerine  hat çekmek , hat-ı menşur  kelimelerinden hareketle çeşitli anlam oyunları yapılmıştır.  Sevgilin yanağındaki tüyler bu özel yazılara, tuğraya vb benzetilmiştir.

Kaldı ardınca gözü  halkın değil  zahrında nur
Bende-i âsîye Hak’tan afv için menşursun             Ahmet Daniş

Hat-ı menşûr-ı devletdür benefşe rind-i mey-hvâra.
Çemende şâh-ı sünbül ana bir tuğrâ-yı garrâdur              Baki

Rakk-ı menşûr-ı Hudâ-yı pür-kemâl
Defteri-i mülk-i vücûd-ı enveri Nâzır-ı ...            Nesimi 

Ferman ve Berat

Ferman ve Menşur

Ferman Tevki Tugra

Tuğralar ve Osmanlı Padişah Tuğraları- Yazar: Dr. Ercan Mensiz,

Tuğra Öyküsü Konusu Metni ve Ömer Seyfettin

Tüm Yönleriyle Tuğra Yazımı Yapımı Bölümü Türleri

KAYNAKÇA 

[1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/ferman-nedir-ve-siirimizde-ferman/100645

[2] https://www.osmanice.com/osmanlica-3006-nedir-ne-demek.html#:~:text=ber%C3%A2t%20~%20%D8%A8%D8%B1%D8%A7

[3] https://www.osmanice.com/osmanlica-18628-nedir-ne-demek.html#:~:text=men%C5%9F