Ebrehe Kimdir

 

Hz Muhammed doğmadan evvel Yemen Valisi Ebrehe, Hristiyan Habeş Krallığının ( Aksum Krallığı)  müstakil bir valisi olmuştu.   Koyu bir Hristiyan olan Ebrehe, Bâbülmendep’e hâkim olmuş Hint deniz ticaret yollarını eline geçirmişti.  Ebrehe bu sayede zenginleşip güçlenmiş, başkenti Sana’yı Arap yarımadasının dini ticari, siyasi merkezi haline getirmeye kara vermişti. Mekke’ye ve Arap yarımadasına hâkim olma, Hristiyanlığı Arap yarımadasına yayma,  Sasanilere karşı Bizanslılara yardımcı olma düşlerini de kuruyordu.

 

Yemen Başkent Sana ve Ebrehe’nin Katedrali

 

Mekke’nin bölgedeki yaygın şöhretini yok etmek için Valisi olduğu Yemen de Kâbe’yi gölgede bırakacak büyük bir dini yaptı inşa ettirmeye karar verdi.  Bu nedenle Sana’da büyük bir kilise (Grekçe ekklessia, katedral ) inşa ettirip, katedralin tezyinatı için Bizans’tan mermer ve mozaik ustaları getirtmişti. [1] Bu katedralin adını ise Kuleys koymuştu. Ebrehe , bu katedralin  Kabe, yerine geçmesi, hac mekanının ise bu katedral olmasını istemişti. Bu niyetini bağlı olduğu Habeş kralına da bildirmiş, ondan da izin ve destek almıştı.

 

Bizans imparatoru Sana’ya ustaları yollarken İtalyan kökenli bir papaz da göndermiş bu papaz yirmi üç maddeden oluşan bir kanun tasarlayarak Ebrehe’ye uygulatmaya başlamıştı. Hristiyan kaynaklarına göre Ebrehe’nin yaptırdığı bu bina, sonradan camiye çevrilen Ebrehe’nin Yemen halkının  “Küçük Kâbe” adıyla andığı Sana’ kent merkezindeki çifte minareli San‘a Ulucamii’siydi.[2]

 

 

Kuleys adı verilen [3]bu mabet inşa edildikten sonra Ebrehe, civardaki ahaliye dini yönlerden baskı yapmaya başlamıştı. Ebrehe'nin haccı engellemek, Kuleys’i, Kâbe yerine hac mekânı haline getirmek, Lat, Uzza ve Menat gibi putları yıkarak ahaliye Hristiyanlığı aşılamak gibi niyetleri Arapları öfkelendirdi.

 

Arap kökenli Kinani aşireti de bu mabede tavaf etmeye karşı gelmiş, Arapların sembolü olan kutsal bir mabet olarak gördükleri Kâbe’den daha gösterişli bir bina yapılmasını hazmedememişlerdi. Bu nedenle Ebrehe’ye karşı çıkmışlar, bir rivayete göre Ebrehe’nin katedrale biat etmeleri için gönderdiği elçilerini katletmişler, bir rivayete göre Ebrehe’nin katedrali içine pislemişler,[4] diğer bir rivayete göre gençlerin yaktığı bir ateş Ebrehe’nin katedraline zarar vermişti.   

 

Hıristiyanlığı yaymak isteyen Ebrehe, Kabe’in bu arzusuna engel teşkil eden dini bir sembol olduğunu kavramıştı. Ayrıca ekonomik etki alanını genişletmek ve Yemen deki başkenti Sana’yı dini, siyasi ve ticari bir merkez haline getirmek için Arapların ve Mekke’nin bertaraf etmesi gerekliydi. Ayrıca Mekke’yi ele geçirip, Suriye’ye ulaşmak ve Sasaniler elinden bizar olan Bizanslılara yardımcı olmak amacındaydı. Bunun üzerine en önde Mahmûd adlı bir filin bulunduğu büyük bir ordu ile Mekke üzerine yürümüştü.

 

Arap kavimleri için Mekke, İslamiyet’ten önce de çok önemli ve kutsal gördükleri bir mabetti. Çünkü taptıkları Lat ve Uza gibi putlar Kâbe’nin içindeydi.  Ebrehe’nin Kâbe’yi yıkma amacını haber alan Arap kabileleri Ebrehe’ye engel olmak istemiş ama Mekke yollarında ona mağlup olmuşlardı. Ebrehe, en sonunda Mekke’ye ulaşmış ve şehrin dışında Hz Muhammedin dedesi Abdülmüttalip’in iki yüz devesine de el koymuş, Kureyş kabilesinin reisi Abdülmmüttalip’i de huzuruna çağırmıştı. Ebrehe, Abdülmmüttalip’e develerini geri vermiş Mekke halkına zarar vermek istemediğini tek derdinin Kâbe’yi yıkmak olduğunu söylemişti. Abdülmmüttalip,  Lat ve Uza kendi evlerini kendileri kurtarsın diye düşünerek Kâbe’yi Ebrehe’nin insafına bırakıp Mekke halkına evlerini terk edip dağlara, vadilere mağaralara çekilme emrini verdi.

 

Fil Vakası

 

Ebrehe’nin, Kâbe’yi ve içindeki putları kırmak için Mekke’yi işgal planı tarihte ve Kuran’da fil vakası olarak anılmıştır. Fil vakasının Hz Muhammed’în doğumundan evvel ve dedesi Abdülmüttalip zamanında olduğu bilinmekle beraber kesin olarak hangi tarihte olduğu hakkında değişik bilgiler vardır. Kısaca Fil Vakası olarak anılan Mekke’nin Ebrehe tarafından işgal girişiminin net bir tarihi yoktur. Kimi kaynaklar bu olayın Hz Muhammed’in doğumundan bir yıl önce yani 570 yılında olduğunu belirtmektedir. ( bkz SEMÛD KAVMI YERI KÖKENI YOK OLUŞU  ) Kimi kaynaklara göre ise Hz Muhammed’in doğumundan on üç ile kırk yıl,  kimi kaynaklara göre Muhammed'in doğumundan elli, elli beş gün veya üç ay önce, Muharrem ayı­nın çıkmasına on üç gün kala bir pazar günü

İçinde vuku bulduğunu belirtirler. Kureyş tarihi için çok büyük bir hadise ve atlatılan büyük bir felaket olarak anlatılan bu vaka Kuran’ı Kerim’in 105. Sûresi “ashâbü’l-fîl” ayetinde de geçer.

 

Ebrehe'nin Kâbe’ye hücum etmesini ve ebabil kışları ile bundan men edilmesini konu edinen Kâfirûn sûresinden sonra Mekke'de inmiş olan Fil Suresinin 105. Ayetinin Diyanete ait meali şu şekildedir

“Rahmân ve Rahîm (olan) Allah'ın adıyla. Rabbin fil sahiplerine neler etti, görmedin mi?2. Onların kötü planlarını boşa çıkarmadı mı?3. Onların üstüne ebâbil kuşlarını gönderdi.4. O kuşlar, onların üzerlerine pişkin tuğladan yapılmış taşlar atıyordu.5. Böylece Allah onları yenilip çiğnenmiş ekine çevirdi.”^[5]

 

 

Ebrehe, ertesi gün Mekke’ye girecek ve Kâbe’yi yıkacaktı. Ancak Ebrehe’nin bu planı gerçekleşmez. Ebrehe’nin Kâbe’yi yıkmak amacına ulaşamamış olması birkaç türlü rivayete dayandırılır. Kimi Arap kaynaklarına göre Ebrehe’nin ordusunun önündeki en büyük fil olan Mahmud yerinden kalkmamış, diğer filler de ayakları üstüne çökmüş,  ebabil kuşları da Ebrehe’nin ordusunun başına siccil taşlarını [6] yağdırmıştır. Siccil taşı sert taş demektir. Bu taşlar Ebrehe’nin askerlerinin vücutlarını yaprak gibi delik deşik etmiş, derin yaralar açmıştır.  Üstelik fil sürücülerinin gözlerinin ebabil kuşlarının attığı taşlar ile kör olduğuna şahit olduğunu ifade eden bazı Müslümanlar da vardır. [7]

 

 

Ebrehe bu nedenle amacına ulaşamayıp geri dönmüştür..  Bu rivayet putperest Araplar açısından Lat, Menat ve Uzza’nın evlerini korudukları anlamına geliyordu. ( bkz LAT MENAT HUBEL VE UZZA ( CAHILIYE DEVRI KÂBE PUTLARI ) )  İslamiyet’ten sonra ise Hz İbrahim’in yeniden inşa ettirdiği Allah’ın evinin Allah tarafından korunduğu anlamına gelecekti. ( bkz HZ. İBRAHIM VE KISSALARI EDEBIYATIMIZDAKI İZLERI )

 

Ancak kimi din ve tarih âlimlerine göre Ebrfehe’nin Mekke’yi işgal ve Kâbe’nin yıkımı amacına ulaşamamasının nedeni Ebrehe’nin ordusunu çiçek hastalığı veya veba salgını yüzünden geri çekmiş olmasıdır.  [8]

 

 

KAYNAKÇA 

 

[1] MUSTAFA FAYDA, FİL VAK‘ASI, https://islamansiklopedisi.org.tr/fil-vakasi

[2] MUSTAFA FAYDA, FİL VAK‘ASI, https://islamansiklopedisi.org.tr/fil-vakasi

[3] https://tr.wikipedia.org/wiki/Fil_Y%C4%B1l%C4%B1#cite_note-6

[4] Mutlu BİNİCİ ,  Siyer-i Nebi Dersleri-3: Fil Vakası https://www.siyerinebi.com/tr/siyerinebidersleri3/filvakas%C4%B1

[5] http://www.enfal.de/mdiyanet/fil.htm

[6] Yaşar Nuri Öztürk, Hakikat Dergisi https://web.archive.org/web/20130713110119/http://www.hakikat.com/dergi/108/bsyz10802.html

[7] MUSTAFA FAYDA, FİL VAK‘ASI, https://islamansiklopedisi.org.tr/fil-vakasi

[8] Yaşar Nuri Öztürk, Hakikat Dergisi https://web.archive.org/web/20130713110119/http://www.hakikat.com/dergi/108/bsyz10802.html