Gömlek Pirahen Yakmak Nedir Divan Şiirinde Raks Edip Soyunmak

Gömlek Pirahen  Yakmak ( Raks Edip Soyunmak )

Gömlek yakmak veya gömlek çıkarmak soymak  klasik şiir dünyamızın içinde yer alan eski devre ait âdetlerden biridir.

Şiirlerden  anladığımız kadarı ile  eski devrilerde rakkasların ve rakkaselerin bir mecliste içki içenleri eğlendirirlerken  soyunmaya başladıkları, buna da gömlek yakmak veya gömlek soymak dedikleri anlaşılmaktadır.  A. Talat Onay, Şarih Şudi’nin ( iranlı Müellif ) Hafız Şerhinden  yaptığı bir alıntıya göre, eski İranlılardaki bir âdetten daha söz eder”  Acem  şarapçılarında bir âdetidir ki,  iki dost arasında bir kırgınlık olursa, kırgınlığı gidermek isteyen  yani barışmak isteyen,  gömleğini çıkarıp yakar” [1]

Şiirlerden anlaşıldığına göre  eski devrilerde mecliste içki içenlerden bazılarının - özellikle külhanbeyleri arasında yaygın olduğu anlaşılmaktadır- iyice sarhoş olduktan sonra  donlarına kadar soyundukları, diğerlerinin de bunu seyrettikleri  ve nümayişlerde bulundukları anlaşılmaktadır.   Nitekim Ahmet Talat Onay’da bu konuya şöyle bir açıklık getirmiştir.  “ Saltanat devirlerinde  Kâğıthane âlemlerinde – biraz hayâsı olanların seyretmekten kaçındıkları -    oynanan oyunlardandır. İçki içilirken birisi  oyuna çıkar etrafındakiler  el vurarak “ dellal, dellal ya dellal “ diyerek el çırpar, külhanbeyi önce ceketini  atar sonra sıra ile yelek gömlek, pantolon en sonunda da donunu atarak çırıl çıplak kalırdı. Sarhoş olduktan sonra soyuna soyuna çırıl çıplak kalmak işine de eski devrilerde gölek yakmak veya pirahen yakmak denirdi. "Gömlek yakmak eski devrilerin işret meclislerinde  bir nevi bir kopuk oyunuydu. ” [2]

Yakdı gül pîrâheni bir sâgar-ı zer şevkine
Oldı dil-keş nagmeler gülşende güller şevkine      Nevizade Atai - Atayi- 

Yakasın çâk çâk itmiş yürür mestâne mestâne
Bu gün ol şûh-ı bî-pervâ yigitdür lâ-ubâlîdür     [3]         Bursalı Rahmi i

Yakamı çâk édüp ğamdan hayâl olsam ‘aceb midür
Şunuñ gibi béli ince lebi ğoncamdan ayrıldum       Ahi Benli Hasan, 

Yandırır pervane perri  şem’e hiç pervâ  yemez
Germ olur  mey meclisinde  sanki pirahen yakar.    Hayreti

Pervaneler  mumun etrafında döne döne  kanatlarını yaktırır.  Sanki iyice sarhoş olup  mecliste gömlek yakıyor.

Eski dilde pirahen gömlek demektir.  O yüzden de bu hadise  pirahen yakmak veya pirahen soymak olarak ifade edilmektedir.  Divan şairleri bu tabiri, birçok farklı olay için de kullanmışlar,  genelde  raks, rakkase,  oynamak,  vb kelimeleri ile birlikte kullanmışlardır. Divan şairlerinin  “Gömlek yakmak “ tabirini  farklı benzetmeler  yapmak için de kullandıkları görülmektedir.   Özellikle pervanelerin ışık   etrafında oynayıp, döne döne yanmaları  da  gömlek yakmaya benzetilen hususlardan biridir.

Dilerem cân oynayup  ışkunda cânâ ten yakam
Raksa girem germ olup meclisde pîrahen yakam   Hayreti

Ey Sevgili! Senin aşkında canımla oynayıp vücudumu yakayım isterim. Raks edeyim, aşka gelip mecliste gömlek yakayım.

Bâl ü per yirine bî-pervâ dil ü cân yandurup
İsterem kim   ışk adın pervâneden rûşen yakam      Hayreti

Kol kanat yerine pervasızca can ve gönül yakarak, aşk ateşini pervaneden daha parlak yakayım isterim.

Matla‘ından subh-dem gün togdı sanurlar kaçan
Âfitâb-ı hüsne pirâhen yakasın şark ide                     Baki 

(Gömlek, ne zaman yakasını güzellik güneine dou yaparsa, sabah vakti dou yönünden gün dodu sanırlar.)

Gül ü lalaye zeyn olmuş çemenler
Oyuna girdi göynekçek semenler           Hayali Bey

Diğer çiçekler güller ile lalelere zeyn olmuşlar süs olmuşlar,  peygamber çiçekleri( semenler)  de bir gömlekle  oyuna girdiler.

Soyar pîrâhen-i mazlûmu pür-hûn.
Eder bâlîn-i bânû içre   medfûn  .       Şemseddin Sivasi  ( İbretnuma)

Goncalar kesb-i heva  etmekle çözmüş düğmesin
Oynamağa bağda gömlekcek olmuş yasemen           Necati Bey

Gömlekçek sözcüğü belki de gömlek- çak  gömlek yırtmak manasına gelecek şekilde de kullanılmış olabilir.

KAYNAKÇA

• [1] A.T. Onay, Eski Edebiyatta Mazmunlar, MEB, 1996- S. 240
• [2] A.T. Onay, Eski Edebiyatta Mazmunlar, MEB, 1996- S. 240
• [3] edebiyatvesanatakademisi.com/Siirler/Detay/vuc-dum-d-g-i-h-n-numle-g-y-gul-nih-lidur-18623.aspx