İltifât Nedir ve İltifat Söz Sanatı
İltifat Nedir
Birine güler yüz gösterme, tatlı davranma, onunla hal hatır sorarak ilgilenme. Eğilim, ilgi gösterme, beğenme;
Edebiyatta ise: Söz söylerken, daha çok etki sağlamak için beklenmedik bir anda sözü, konu ile çok yakından ilgili birine veya bir şeye yöneltme sanatıdır.
Kökeni Anlamları
Osmanlıca yazılışı: iltifat / iltifât : التفات
İltifat sözcüğü Arapça kökenlidir. Arapçadaki eğmek/bükmek/çevirmek anlamındaki) “leyy” kökünden türemiştir.
Sözlüklerdeki anlamları: birine güler yüz gösterme, tatlı davranma, onunla hal hatır sorarak ilgilenme. Eğilim, ilgi gösterme, beğenme; Güzel sözle samimi olarak okşamak. Yüz göstermek. Teveccüh etmek. İyilik etmek. Lütfetmek.[1] Dönüp bakmak[2] bir şeyi yöneldiği taraftan başka bir tarafa çevirmek[3] şekillerindedir.
Edebiyatta İltifat Sanatı
Edebiyatta ise aynı zamanda bir söz sanatıdır. Söz sanatı olarak iltifat: Söz söylerken, daha çok etki sağlamak için beklenmedik bir anda sözü, konu ile çok yakından ilgili birine veya bir şeye yöneltme sanatıdır. İltifat sanatı hakkında yapılmış çeşitli tanım örnekleri verecek olursak: “Bir mevzu anlatılırken, o anda kalbe doğan bir ilham coşkunluğu ile -mevzu dışına çıkmadan- sözün ve hitabın yönünü değiştirme san'atı.”[4] “ Sözü gaipten muhataba, muhatabdan gaibe, döndürmek sanatı” [5]
Bu söz sanatı anlatılan konuya daha fazla bir etki sağlamak için yapılır. Beklenmedik bir anda, sözü konu ile pek yakından ilgili birine, ani bir heyecan darbesi ile yöneltmek, iltifat sanatını oluşturur. [6]
Pâyına yüz sürdüğünü buldu bu kadri Güneş
Ey Güneş, hoş südde-i ülyaya ettin ittika Şem’i [7]
Kapuna yüz sürdügiyçün buldı bu kadri güneş
Ey güneş hoş südde-i âlîye itdün ilticâ
“Güneş bu değeri senin kapına yüz sürdüğü için buldu. Ey güneş! Hoş, yüce bir eşiğe sığındın.” Şair kasidede memduhundan söz ederken sözü Güneşe çevirmiş ve iltifat sanatına başvurmuştur.
Yar yoluna dökülmedik dilleri neyleyim
Yar, yar!... seni kara saplı bir bıçak gibi
Sineme sapladılar B. R. Eyuboğlu
Şair sevgiliden bahsederken birdenbire sevgiliye hitap ediyor.
Merhaba ey kan-ı irfan merhaba
Merhaba ey sırr-ı Furkan merhaba Mevlid- Suleyman Celebi
Dönmeyen yolculara ağlayan yaslı yollar.
Ey garip çizgilerle dolu han duvarları,
Ey hanların gönlümü sızlatan duvarları!
Şair, “yollar” ile ilgili mevzudan bahsederken, daha sonra sözü “han duvarları”na getirdiği için iltifat sanatına başvurmuştur.
Dönülmez akşamın ufkundayız vakit çok geç
Bu son fasıldır ey ömrüm. Nasıl geçersen geç Y. Kemal
Merhaba ey hazreti sahip kıran-ı ma’nevi
Nazım-ı manzume-i silk –i lal-i mesnevi Nefi
İLGİLİ BAŞLIKLARIMIZ VE LİNKLERİ
Türk Edebiyatı ve Şiirinde Söz Sanatları Yard. Doç. Dr. Nurullah ÇETİN
Divan Şiirinde Yergi Amaçlı Söz Sanatları Prof.Dr. Mine Mengi)
Mecaz ile İlgili Söz Sanatları
MEHMET AVŞAR’IN ŞİİRLERİNDE SÖZ SANATLARI Ömer AYDOĞAN
Telvihât Nedir Telvihât Söz Sanatları
TEVRİYE İLE İLGİLİ SÖZ SANATLARI
Söz Sanatı nedir Tüm Söz Sanatları
KAYNAKÇA
[1] https://www.luggat.com/iltifat/1/1
[2] Tahir’ül Mevlevi, Edebiyat Lüğati, Enderun, , 1973, s.. 63
[3] Mahcûb el-Hasen MUHAMMED, Kur’ân’ı Kerîm’de İltifât Sanatı: Faydaları ve Amaçları, Çev.: Mustafa ŞENTÜRK, Kasım ALTUNTAŞ, file:///C:/Users/USER/Downloads/kur-an-da-iltifat-sanati.pdf
[4] https://www.luggat.com/iltifat/1/1
[5] Tahir’ül Mevlevi, Edebiyat Lüğati, Enderun, , 1973, s.. 63
[6] İskender Pala Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü,
[7] Tahir’ül Mevlevi, Edebiyat Lügati, Enderun, İst. S. 63
