Söz Sanatı nedir Tüm Söz Sanatları

24.01.2025

SÖZ SANATI NEDİR

Söz sanatları, edebi, uygun, tertipli, kusursuz, etkili ve yerinde söz söyleme işi olan edebi cümleler ve mısralar yazmak için ifade de ortaya çıkan ifade yöntemleridir. Edebi kelamların hedeflediği etkiyi sağlamak için, dilin ve kelimelerin gerçek, sembolik, mecaz, deyim benzetme, imgesel anlamlarını ortaya çıkarmak veya dizelerde veya cümlelerde sözü birkaç anlama gelecek şekilde kullanabilmek, az sözle çok şey ifade etmek, anlam alakaları kurmak gerekmiştir.

Söz sanatları Edebi Kelam’ı ortaya çıkaran ifade olanakları ve süsleridir. Söz sanatları duyguların inceliğini, ifadenin birden çok anlama gelebilecek şekilde oluşmasını, ifadeyi kaba ve sıradan olmaktan çıkarmayı, az sözle çok mana çağrıştırmayı, farklı imgelerin düşünülmesini, estetik duyarlılık oluşturmayı sağlayan anlam, ses, sözcük ve mecaz oyunlarıdır. Söz sanatları sözcüklere, mecazlar, imgeler, anlam oyunları ifade zenginliği, sağlar. Deyimler, benzetmeler, sözcüklerin uzak, yakın, teşbih, mecaz ve deyim anlamlarını ifade edebilecek olanaklar sağlar.

Söz sanatları eskilerin sanay-i bedai adını verdikleri bedi _ güzel – sanatlardan sayılır. Söz sanatları edebiyatta bir bilim olarak kabul edilmiş bu sanata ilmi bedii denmiştir. İlmi Bedi, edebi eserlerde oluşan söz ve anlamla ilgili hünerleri derleyip, toparlamış; kural ve yöntemlerini tespit etmiş bir edebi kelam ilmidir. İlmi Bedi her türlü söz ve anlam sanatının tarifini, yol, yöntem ve sınırlarını belirlemiş, aralarındaki ayrımları ve bezerlikleri de belirleyerek öğreti ve tanımlarını ortaya koymuştur.

İlmi bedi’nin anlamına giren söz sanatları nesirden ziyade şiirde karşımıza çıkar. Estetik değerlerin, sözde incelik kurma çabasının, az sözle çok şey ifade etme zorunluluğu söz sanatlarının şiirde daha çok kullanılmasına zemin hazırlamıştır.

Edebî sanatların oluşumunda dil-imge- mecaz ve anlam oyunları ilişkisinin önemli bir rolü olmuştur. Yeri vardır. Edebi sanatların oluşmasında soyut kavramları somut hale getirerek anlaşılır kılma çabası, benzetmeler yoluyla anlamı kuvvetlendirmek gayeleri, sözcüklere farklı anlamlar yüklemek, ifadeyi ilgi çekici hale getirmek çabası, sözcüklerin ilgili anlamlarını bir arada kullanmak isteği, az sözle çok hayal, çok çağrışım, çok şey ifade etmek çabası vb oluşturmuştur. Tüm bu gerekçelerin şiir için daha gerekli olması söz sanatlarının şiirlerde daha çok kullanılmasına yol açmaktadır. Şiir kısa olması gereken yönü ile çok şeyi az sözle ifade etme amacına da yönelmiştir. O yüzden edebi sanatların oluşmasında özellikle, imgelerin, mecazların ve benzetmelerin önemli bir rolü vardır. “Edebî sanatların önemi, öncelikle sözde tasarruf sağlamalarına, sözü güzelleştirip ilgi çekici hâle getirmelerine; dolayısıyla da muhatabın duygularına hitap edilmesine, etkilenmesine ve ikna edilmesini sağlamalarına dayanmaktadır” (MERMER Ahmet-vd. (2006). Eski Türk Edebiyatı’na Giriş, Ankara: Akçağ Yayınları)

Söz sanatları Arap ve İran edebiyatları yoluyla edebiyatımıza girmiş, belagat, beyan, meani fesahat ve bedi sanatlarının konusu olmuştur.

Söz sanatları başlıca iki kola ayrılır Bu kollar a) sözle ilgili olanlar b) manayla ilgili olanlar dır. Fakat Anlamla ilgili olanları Mecaza dayalı olanlar diyerek bir alt dala sözcükle ilgili olanları da harfler ve şekilleri ile ilgili olanlar diye de bir alt gruba ayırmak daha doğru olacaktır.

1. A) MECAZA DAYALI SÖZ SANATLARI

· Mecaz (Değişmece)

· Mecaz-ı Mürsel (Ad Aktarması, Düz Değişmece)

· Teşbih (Benzetme)

· İstiare (Eğretileme / Deyim Aktarmaları)

· İrsâl-i Mesel

· Kinaye (Değinmece)

· Tariz (Dokundurma, İğneleme)

1. B) ANLAMA DAYALI SÖZ SANATLARI

· Tezat (Karşıtlık)

· Mugâleta-i Maneviyye

· Tevriye