İnşa- yı Talebi ve Temenni
İnşa- yı Talebi ve Temenni
“Türk edebiyatında inşâ kelimesi terim anlamı ile ilk önce resmî yazışmalarda kâtiplerde ve münşilerde olması gereken, yazıcıların uyguladığı düz yazı disiplini olarak anlaşılmış, edebi manada ise güzel yazı yazma kompozisyon tekniği ve sanatı olarak anlaşılmıştır. [1]Bir başka deyişle inşa, anlatılmak isteneni ve meramı en güzel ve doğru şekilde ifade etme sanatı olarak bilinmişti.
Temenni Nedir
Osmanlıca yazılışı temennî : تمنى
Temenni, Arapça kökenlidir: dileme, dilek, dua anlamlarına gelen ( mnw/mny ) kökünden gelir. “Tamannī “ [2] Temanna
Temenni sözcüğünün sözlüklerdeki anlamları: Dilek. İstek. Duâ. Rica etmek. Allahü teâlâdan bir şeyin olmasını dileme. Dileme, arzu etme. Dileme, isteme. İstek, arzu.[3] Şekillerindedir.
Belagat İlmi ve İnşa- yı Talebi’de Temenni
İnşa , eski edebiyatta belagat ilminin bir bölümüdür. İnşa hakkında farklı tanımlar verecek olursak : ““yazıların münşî adıyla anılan usta yazarların beğenecekleri özelliklere sahip olması için bilinmesi gerekenleri öğreten fen” [4] “resmi ve özel yazışmaların belirli bir usule göre yapılmasının inceliklerini ve mektup yazma sanatını ifade eden bir terim”[5] dir.
İnşa- yı Talebi eski edebiyatımızın belagat ilmi olarak adlandırdığı güzel, edebi ve veciz ifade etme sanatının üç ana ilminden meânî ilmi bahsi içinde işlenen konusudur. [6]
İnşa- yı Talebi ‘nin Dalları
İnşa- yı Talebi ‘nin temennî , istifhâm, emir, nehiy ( nehy) ve nidâ gibi alt dalları bulunur.
İnşa- yı Talebi’de Temenni
Temenniyi sözlük anları ile bir şeyi arzu etmek, bir şeyin olması için dua etmek, bir şeyin hâsıl olmasını arzu etmek olduğunu ifade etmiştik. İnşa- yı Talebi’de arzu edilen şeylerin gerçekleşmesinin mümkün olup olmadığı yönünden temenni, “ mütemenna “ ve “ mühal” olarak ikiye ayrılırdı. Mütemenna, gerçekleşmesi mümkün olması ile mümkün olmaması fark etmeden olması arzu edilen veya hâsıl olması mümkün ola temenni demektir. [7]
“Nolaydı da geleydi şu gençliğim “ cümlesinde hâsıl olması mümkün olmayan bir temenni yani “muhal “ bulunmaktadır.
“Nolaydı yâr, nolaydı yâr bade dolduraydı “ dizelerinde ise olması mümkün yani “Mütemenna,” olan bir temenni vardır.
Türkçede temenni, dilek istek kipleri ile yapılır. Ayrıca, keşke, kaşki, ne olaydı, n’olaydı, bari, tek sözcükleri de temenni ifade eder.
Nolaydı olmayaydı beynimizde ülfet evvelden
Zülfün görenlerin hep bahtı siyah olurmuş
Tek zülfün göreydim bahtım siyah olaydı
Can olur ise bari canâne-yi eşk olsa,
Mest olur ise kişi mestane-yi eşk olsa. Kadı Burhaneddin
Ömrüm uzun eyle ey bari hüda
Hamd-ü sena şükür etmek isterim Karacaoğlan
Cenabil Bari'den ihsan olursa
Gönüller gamını almak muradım Keskin Türküleri
Keşkem seni görmeyeydim
İnce de belden sarmayaydım
Keşkem bu ellere gelmez olaydım
Seni bu hallerde görmez olaydım
Kırıla kollarım vurmaz olaydım
Ölene dek Mahmut diyem yar diyem Erzurum Türküsü
İnşa ile ilgili Linklerimiz
İnşa Münşi İnşa- yı talebi İnşa-yı gayr-i talebî
İnşa- yı Talebi ve Emir ile Neyh
İnşa-yı Gayr-i Talebî de Terecci ve Teaccüb
KAYNAKÇA
[1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/insa-munsi-insa-yi-talebi-insa-yi-gayr-i-talebi/112596
[2] https://www.etimolojiturkce.com/kelime/temenni
[3] https://www.luggat.com/temenni/1/1
[4] https://islamansiklopedisi.org.tr/insa--dil-edebiyat#3-turk-edebiyati
[5]Mustafa Kayapınar, BELÂĞATTA TALEBÎ İNŞÂ, SELÇUK ÜNİVERSİTESİ * SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TEMEL İSLAM BİLİMLERİ ARAP DİLİ VE BELAGATI BİLİM DALI, KONYA – DOKTORA TEZİ, 2006
[6] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/insa-munsi-insa-yi-talebi-insa-yi-gayr-i-talebi/112596
[7] Tahir’ül Mevlevi, Edebiyat Lüğati, Enderun, 1973, s. 64
