Kâse Kûze Kâse-i fağfur Nedir ve Çanak.

23.11.2017

Kâse Kûze Kâse-i fağfur ve Çanak

Osmanlıca yazılışı; kâse : كاسه

Osmanlıca yazılışı; kûze : كوزه

Osmanlıca yazılışı; Fagfûr فغفور

Osmanlıca yazılışı; فغفور كاسه

Kâse, كاسه Farsça kökenli ve Farsçadan dilimize girmiş bir kelimedir. Sözlük anlamları: Cam, çini, toprak veya bakır, altın gümüş veya diğer madenlerden de yapılmış sulu yiyeceklerin konulduğu derin çanak şeklindeki bir ev ya da mutfak eşyasıdır. Çorba benzeri sıvı içeceklerin konması için yapılmış olanlar ada kâse denmesine rağmen daha çok su ve içki gibi sıvı maddelerin konulması için yapılmış olanlarına da kâse denmektedir.

Kâse, daha çok içki içilmek için yapılmış bir malzeme olarak karşımıza çıkmaktadır. Kûze de kâse gibi aynı amaçlar için üretilmiş bir eşyadır.

Farsça kökenli bir kelime olan kûze كوزه, daha çok su koymaya yarayan topraktan yapılmış su kaplarına su testisine denmiştir. Kâse gerçek anlamı ile daha çok kadeh ve sagar ile eş anlamlı görülmüştür. Kûze كوزه, esasında su testisi manasına gelmekle birlikte şarap da içilen bir eşyadır.

Fagfur فغفور, eski Çin hükümdarlarına verilen bir unvandır. Kâse-i fağfur فغفور كاسه ise sözlük anlamları ile Çin porseleni, Çin porseleninden yapılan kâse anlamlarındadır. Lakin bu tip kâselerin Çin hükümdarlarına layık porselenlerden yapılan kâseler olması gerektiği de akıldan çıkmamalıdır. Kâse-i fağfur “ iyi cins porselenden yapılmış, Çin işi kâse, tabak, kadeh, sürahi vb olmaktadır.

Neş'e tahsil etdiğin sâgar da senden gamlıdır
Bir dokun bin âh dinle kâse-i fağfurdan Şair Ali Efendi.

Kâse ve Kûze Divan Şiirinde gerçek anlamları ile de sık sık kullanıldığı gibi şekli itibari ile birçok şeye de benzetilen bir eşyadır. Divan şairleri kâse ve kûzeyi aşığın gönlüne benzettikleri gibi şekil itibari ve gördüğü işleri açısından aşığın gözüne benzetmişlerdir. Çünkü aşığın gözü hem şeklen hem de içinin sıvı, su, yaş, kan, şarap ve kan renkli sıvılarla dolu olması nedeni ile kâseye benzemektedir.

Kâse daha çok içine şarap konulan bir nesne olduğu için rengi nedeni ve yuvarlak oluşu ile Güneş’e de benzetilir. Kâseler aynı zamanda zer nakkaşların altın ezdiği bir çanak olmasından dolayı da Güneş’e benzetilir. Çünkü Güneş rengi ve şekli itibari ile içi altın dolu bir kâseye benzetilir. Başka bir deyişle güneş ve göz dendiğinde mecazi olarak kâse de anlaşılabilir.

Bir lâciverdî kâsede her subh mihr altun ezer
Vasf-ı cemâlün yazmaga cânâ gerekdür hall-i zer Şeyhülislam Yahya Şiirler

"Kâse-i Fağfûr”, ince ve çok narin porselenden yapılmış Çin kâsesidir. Bu şeffaf yapılı ve yüksek kaliteli Çin işi porselenlerin çiçek ve ince işçiliğe sahip olanlarına “Hatayi  ”, daha basitlerine de “kaşi” denilmiştir. ( BKZHatayi Kumaş ve Desen Üslubu ) Çin'i Fağfur Kase-i Fağfur da denilen bu zarif porselenler aşığın gönlü gibi darbelere çok hassastır ve [1]bu yapısı nedeni ile gönle benzetilmiştir. Fağfur kelimesi Çin Kayserlerini ve ve Çin’de yapılmış porselen eşyaları hatırlatan anlamları ile divan şiirimizde karşımıza bol bol çıkar.[2]

Bâde-i vuslat içilsin kâse-i fağfurdan
Bir ilahi neş'e doğsun nağme-i tanburdan    Tanburi Faize Ergin Hanım

Gedâ-yı kûyun olup dergehünde kâse-lîs olmak
Diyâr-ı Çînde fağfûr u hâkân olmadan yegdür             Azmî

Ne kadar olsa da pür kâse-i jengâr-ı felek
Neş'e vermez bana peymâne-i ser-şâr-ı felek Meşhuri Ahmet (d. Selânik 1783-

Gelse yaz Ahmed eline kâsesin alsa kaçan
Şâh-i gülde gül tıbak olmuş sanur anı gören Şeyhülislam Yahya Şiirleri

Kâselerin içine sıvı konulduğu gibi zehir de konulmaktadır. Bu bakımdan içi zehir dolu ve kâse-i zehr olarak da karşımıza çıkmaktadır.

Kâse-i zehr-i felâket başuma efser yeter
Egnüme zillet libâsı câme-i zîver yeter       Benli Hasan- Ahi -Dilsiz Danişment

Dest-bûsı arzusuyla ger ölsem dostlar
Kûze eylen toprağım sunun anınla yâre su Fuzuli

Kırklar kâsesinden bade nuş ettim
Gönül mesken tuttu meyhanelerde
Dünyanın varını feramuş ettim
Sureta gezeriz gamhanelerde   Seyrani ( Everekli ) Şiirl