19.05.2012
Rabgûzî, Kısasu'l Enbiya
Rabguzi nin asıl adı Burhânüddînoğlu Nâsırüddîn’dir. “Ribât-ı Oğuz” adı verilen ve nerede olduğu kesinlik kazanmayan bir yerden olduğu ve burada kadılıkta bulunduğu için Rabgûzî mahlasını almıştır. [1] . “Ribât-ı Oğuz” adlı yerleşim yerinin neresi olduğu tam tespit edilememiş ancak Faruk Sümer ve bazı Rus araştırmacılarının kayıtlarına göre Ceyhun kıyılarında Cend yakınlarında “ Sağ Dere ve Ribâtât” adlı şehirlerin olduğu belirtilmiştir. [2]
Ancak eserinin girişinde yaptığı açıklamalardan anlaşıldığına göre “arayanların kendisini kolayca bulması, işitenlerin de çabuk tanıması için” bu mahlası kullanmıştır.[3] Rabgûzî’nin peygamberlerin hayat hikâyeleri ile menkıbelerini anlatan Kısâsu’l-enbiyâ isimli mensur eseri 14 yy da yazılmış Türkçe eserler arasında “ hususi bir yer tutmaktadır.” [4] (Rabguzi Kıssasu’ul Enbiya ve Hakkında )
Yazar, eserini aslen Moğol olduğu hâlde Müslümanlığı kabul edip onun gereklerini elinden geldiği kadar yerine getirmeye çalışan Emîrü’l-eccel Nâsırüddîn Tok Buğa’nın emriyle ve onun sipariş vermesi ile 710/1311 tarihinde yazmıştır. [5] Yazılış yılı yapıtta " Yiti yüz on erdi yılga kim bitildi bu kitab" tümcesinde gösterilmiştir. Kısâsı’l-enbiyâ’yı yazmak için aynı isimli ve konulu daha önce yazılmış eserlerden istifâde eden Rabgûzî’nin çok iyi Arapça bildiği, Kur’an, tefsir, hadis gibi İslâmî ilimlere vakıf olduğu anlaşılmaktadır. [6] Farsça bir çeviriden Türkçeye uyarlanan bir siyer-i nebi derlemesi olan Rabgûzî’nin Kısasu’l-Enbiyâ adlı eseri Harezm Türkçesi ilk mensur eserlerindendir. Bu bakımdan Türk dili tarihi için önemli bir kaynaktır.[7] ( bkz Harezm Sahası Edebiyatı ve Eserleri)
Eserde İslâmiyet’i kabul eden halkın dinî ihtiyaçlarını karşılamak için Türkçe bilgi verme amaç edinildiğinden, başta Hz. Peygamber olmak üzere Kur’an-ı Kerimde geçen peygamberlere ait menkıbeler anlatılmıştır. Bunun yanında Dört Halife’nin, Hz Hasan ve Hz. Hüseyin ‘in ünlü menkıbeleri ile Harut ve Marut, Ashâb-ı Kehf gibi tanınmış kıssalara da yer verilmiştir. ( bkz Harut ve Marut Nedir Beyitlerde Hikaye ve Efsaneleri) Eser dönemine göre oldukça sanatkârane bir üslupla kaleme alınmıştır. Yazar, bu durumu eserinde yer yer aruz vezniyle yazılmış Türkçe-Arapça manzumelere yer verip ona bir renk ve ahenk kazandırarak başarmıştır.
Rabgûzî, Tok Buğa Beg’in ağzından tedavülde birçok peygamber kıssaları bulunduğunu, ama bunların çeşitli sebeplerle kusurlu, eksik olduğunu nakleder (2b1–8). Muhtemelen bunların arasında, Arapça ve Farsça dışında, Türkçe eserler de vardı. Nitekim Türk dili ile kaleme alınmış bu tür ilk manzum eser Ali’nin Kıssa-i Yusuf’udur.[8]
Kutadgu Bilig’de olduğu gibi bu eserde de Türk şiirinin karakteristik nazım birimi olan dörtlüklerin yer aldığı görülmektedir. Müellif, Yusuf Has Hâcib ’in te’sirinde kalmıştır. Eserin nesirle yazılı sayfaları arasına katılan bâzı manzum parçalarda bu te’sir daha açıktır. Bu manzumelerin bir kısmı gazel tarzında söylenmiş, bir kısmı da yine aruzla fakat Türk nazmının karakteristik dörtlükleriyle tertiplenmiştir. Dörtlüklerin mühim bir kısmı Kutadgu Bilig veznindedir. Daha çok dil tarihi açısından önemli olan eser, nesir üslûbu, umûmî dil örgüsü, cümle yapısı ve ifade birliği bakımından folklorik üslûba daha yakındır. Eser, dil itibariyle İslâmî Türk edebiyatının ilk eserlerini veren Kaşgar-Hakaniyye şîvesine yakın ve onun devamıdır. [9] Kısasu'l Enbiya dini nitelikte bir yapıt olduğu için yalın ve anlaşılır bir dille yazılmıştır. Yapıt düzyazı olmakla birlikte, az çok bir sanat amacı gözetilerek yazıldığı için içinde gazeller, Arapça ve Türkçe dizelerinden her biri başka dille yazılmış şiirler yer almaktadır. Nasıruddin bin Burhaneddin er Rabguzi 'nin Arap ve Fars yazınlarını da bildiğini gösteren bu yapıttaki şiirler, genellikle kuru ve kişisel duyguların ilham yolu ile coşkulu ve etkili anlatımından uzak olmakla birlikte güzel mısralarda vardır.
Eser, Türk edebiyatının ilk ve en kapsamlı peygamber hikâyeleridir. Bu eser için söylenecek başka bir sıfat da dilin bütün imkânlarının kullanılmış olduğudur. Nesirdeki güzelliği nazımdaki güzellik ve çeşitlilik takip etmektedir. Manzum parçalar sadece dinî içerikle sınırlı değil. Konuya göre en az iki dizelik Türkçe ve Arapça şiir söyleyiveren Rabgûzî’nin eserinde her kıssanın girişinde yazdığı kasidelerin yanı sıra aşk, tabiat, burçlarla ilgili şiirler de bulunur. Kıssaların içerisinde en çok anlattığı peygamber doğal olarak Hz. Muhammed’dir. En fazla kaside yazdığı da odur. Bu şiirler incelendiğinde bunların, Süleyman Çelebi ’ye Vesilet'ün Necat adlı mevlidi yazarken ne derece kaynaklık ettiği daha iyi anlaşılacaktır.[10]
Ahmet Caferoğlu eseri, “XIV. yüzyıl başlangıcı Batı Türkistan mahsullerinden olup, Müşterek Orta Asya Türkçesinin Kaşgar şivesinin en karakteristik örneklerinden” biri olarak kabul etmektedir. Fuad Köprülü ise; Harezm sahası mahsullerinden sayılması gerektiğini söylemektedir. Eser, ilk olarak Rus araştırmacı N. I. İlminsky tarafından 1859 yılında, Petersburg ve Kazan nüshaları ile bazı kişilerin elinde bulunan nüshaların karşılaştırılmasıyla yayımlanmıştır. Alman Grönbech ise 1948 yılında eserin Londra nüshasını tekrar tıpkıbasım olarak neşretmiştir. [11]
Rabguzî’nin Kısasü’l Enbiya adlı eseri Harezm Türkçesinin önemli eserlerinden biridir. Türklük dünyası tarafından büyük bir ilgi görmüş olan eserin, günümüzde birçok nüshası mevcuttur. Rabguzî’nin Kısasü’l Enbiya’sının günümüze değin dokuz nüshası tespit edilmiştir.[12]
Rabguzî’nin Kısasü’l Enbiya’sının günümüze değin dokuz nüshası tespit edilmiştir. Bu nüshalara Tahran Üniversitesi Kütüphanesindeki yeni bir nüshayı da eklemek gerekir. Yazılış yılı en eski nüsha İngiltere'nin başkenti Londra da British Museum 'da bulunmaktadır. Bu nüsha diğer yazmalara göre çok daha iyi durumdadır. K. Grönbech tarafından tıpkıbasım olarak 1948 yılında Danimarkanın başkenti Kopenhagda yayınlanmıştır.[13]
Bu nüshaların dışında bugün elimizde yeni bir nüsha daha bulunmaktadır. Bu nüsha, İran'nın Tahran Üniversitesi Merkez Kütüphanesi’nde 2132 numarada kayıtlıdır. [14]
RABGUZİ VE KISSASU'L ENBİYA İÇİN KAYNAKÇA
· ATA, Aysu, Kısasü’l-Enbiya I (Giriş-Metin-Tıpkıbasım); Kısasü’lEnbiya II Dizin, TDK Yayınları, Ankara 1997.
· Aysu ATA Rabgûzî'nin Kısasü'l-Enbiyâ'sında Nazmın Gücü, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi (2008), 5/2:117-125
· HACIYEVA, Naile, Rabguzi'nin Kısasü?l Enbiya Eserinin Bakü Yazması, Türk Dili, S.514, Ekim 1994, s.292-296.
· ENVER, Seyyid Abdullah, Fihrist-i Nash Hattî, Kitabhane-i Millî İran, Tahran 1379.
· AYDIN, Şadi, İran Kütüphaneleri Türkçe Yazmalar Kataloğu,Timaş Yayınları, İstanbul 2008.
· Ali CİN, RABGUZİ’NİN KISASÜ’L ENBİYASININ TAHRAN NÜSHASI,https://www.turkishstudies.net/Makaleler/221183704_12cinali2.pdf
· Dr. Mine Mengi Eski Türk Edebiyatı Tarihi, Akçağ, Yayın. Ankara. 1997, shf, 69-70
· Doç.Dr. Naile Hacızade, Kısasü'l-Enbiyâ - Türkiyat Araştırmaları Enstitüsüwww.turkiyat.selcuk.edu.tr/pdfdergi/s1/5.pdf -
· GÖZÜTOK, Avni ,Rabguzi,Kısasü'l-Enbiyâ:XIX. Yüzyıla Ait Bir Kazan Yazması,Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, C:15,S.:3, 2008
· Doç. Dr., Melike GÖKCAN TÜRKDOĞAN, KLÂSİK TÜRK EDEBİYATINDA KUR’AN KISSALARINI KONU ALAN MESNEVİLER,Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi,https://www.sosyalarastirmalar.com/cilt3/sayi15pdf/gokcanturkdogan_melike.pdf
· AR Iskhakova,"Kysas el-anbiya bi" Nasreddina Rabguzi, Kazan, 2005
KAYNAKÇA
[1] https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/
[2] Faruk Sümer, Eski Türklerde Şehircilik, Ankara 1994, s. 87-88;
[3] Doc. Dr Naile Hacızade,N. Rabguzi’nin Kıssas’ul Enbiya Adlı Eseri ve Azerbaycan Türkçesi ile Münasebeti,.turkiyat.selcuk.edu.tr/pdfdergi/s1/5.pdf
[4] Doc. Dr Naile Hacızade,N. Rabguzi’nin Kıssas’ul Enbiya Adlı Eseri ve Azerbaycan Türkçesi ile Münasebeti,.turkiyat.selcuk.edu.tr/pdfdergi/s1/5.pdf
[5] Prof. Dr. Mine Mengi Eski Türk Edebiyatı Tarihi, Akçağ, Yayın. Ankara. 1997, shf, 69-70
[6] Doc. Dr Naile Hacızade,N. Rabguzi’nin Kıssas’ul Enbiya Adlı Eseri ve Azerbaycan Türkçesi ile Münasebeti,.turkiyat.selcuk.edu.tr/pdfdergi/s1/5.pdf
[7] Yrd. Doç. Dr, Ali CİN*, RABGUZİ’NİN KISASÜ’L ENBİYASININ TAHRAN NÜSHASI,https://www.turkishstudies.net/Makaleler/221183704_12cinali2.pdf
[8] Avni GÖZÜTOK, XIX. YÜZYILA AİT BİR KAZAN YAZMASI, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi Sayı 37 Erzurum 2008
[9] Aysu ATA, Prof.Dr,Rabgûzî'nin Kısasü'l-Enbiyâ'sında Nazmın Gücü,Modern Türklük Araştırmaları Dergisi (2008), 5/2:117-12
[10] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/vesilet-un-necat-suleyman-celebi-mevlit/76288
[11] Tahsin Yazıcı, Ahmet Eflaki, İslam Ansiklopedisi, C.I , shf. 62
[12] Ali CİN, RABGUZİ’NİN KISASÜ’L ENBİYASININ TAHRAN NÜSHASI,https://www.turkishstudies.net/Makaleler/221183704_12cinali2.pdf
[13] Ali CİN, RABGUZİ’NİN KISASÜ’L ENBİYASININ TAHRAN NÜSHASI,https://www.turkishstudies.net/Makaleler/221183704_12cinali2.pdf
[14] Ali CİN, RABGUZİ’NİN KISASÜ’L ENBİYASININ TAHRAN NÜSHASI,https://www.turkishstudies.net/Makaleler/221183704_12cinali2.pdf
Edebiyat Dil bilim, Kültür, Folklor, Geleneksel ve Güzel Sanatlarla ilgili, Tez, yazı, İnceleme, ve Araştırmalarınız bize başvurarak bu sitede Paylaşabilirsiniz.
BAŞVURU İÇİN : ESA, İLETİŞİM veya [email protected]
Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın