Kategoriler EDEBİYAT Edebiyat Terimleri MazmunlarKukla Nedir Kuklacılık Tarihçesi Türleri

Kukla Nedir Kuklacılık Tarihçesi Türleri

17.06.2018

Kukla Kuklacılık Kukla tarihçesi ve Kukla Türleri

Osmanlıca Yazılışı: قوقله : Kukla

Yazıda kuklanın kelime anlamı, kukla nedir, kuklacılık tarihçemiz, kukla türleri, mecaz anlamları, kuklanın eş anlamlıları, kukla bebek, kukla oyuncaklar, kukla oyunu, kukla tiyatrosu, kuklacı, kukla oyun tekniği, el ile veya ip le oynatılan kuklalar, kukla filmleri vb üzerinde durulacaktır.

Kukla nedir: Türkçe’ de ‘bebek’ olarak bilinen kukla kelimesinin sözlük ve ansiklopedilerdeki anlamı: El veya iple onatılan oyuncak bebek, oyuncak bebeklerle oynatılan oyundur Mecazi anlamı ile de başkaları tarafından yönlendirilen kişiliği zayıf kimse şeklindedir.

Kuklacılığımızın Tarihçesi
Eski Mısırlıların, tiyatroya meraklı Minos, Miken ve Antik Yunanlıların ve özellikle Çinlilerin kukla yaptıkları ve ilkel kukla tiyatroları düzenledikleri sanılmaktadır.

Kukla tiyatrosu büyük ihtimalle Uygur Türklerinden beri bilinen bir tiyatro çeşidimizdir. Kukla yapımı ile kukla tiyatrosu arasında birebir alaka kurulursa kuklacılığın Anadolu’ya Orta Asya’dan geldiği Orta Asya’daki Türklerin el kuklasına “ kol korçak” dedikleri, ipli kuklalara ise çadır hayal dedikleri ve bu tabirlerin bazı Türk boyları tarafından günümüze kadar da taşındıkları bilinmektedir. Hatta 13. Yy da yazılmış olan Sultan Veled’in Divanından da[1] anlaşıldığı gibi Selçuklu Türklerinin kukla ve kukla tiyatrosu hakkında bilgi sahibi oldukları ortaya çıkmaktadır. Eski metinlerde kukla için korkolçak, kavurcak, kaburcuk, kağurcak, kaurcak, kıvırcık, kavur, kurçak, lubet, piyade çadırı, hayal, çadır hayal, çadır cemal gibi adlar verildiği ortaya çıkmaktadır[2].

Kukla kelimesinin 16. 17 yy dan itibaren kullanılmaya başlandığı 52 gün süren 1582 şenliklerinin anlatıldığı Nakkaş Osman’ın minyatürleri ile süslendiği Surname-i Hümayun adlı surnamede [3] kukla gösterisinden söz edildiği görülür. Eski metinlerde kuklanın : “kol korçak, kabarçuk, çadır-hayal” gibi çeşitli adlarda ifade edilen kukla gösterilerinin yapıldığı böylece anlaşılır. Minyatürlerden de anlaşıldığı gibi Osmanlı devrinde dev kuklalar yapıldığı, sokaklarda, meydanlarda, çadırlarda kukla gösterileri düzenlendiği, ortaya çıkmaktadır.

Özellikle Lale Devrinde çeşitli gösterileri anlatan yabancı ve yerli kaynaklardan devasa araba kuklalarının oluşturulduğu bezlere sarılan ve kasnaklar üzerinde arabalara konulan bu dev kuklaların resmigeçit yaptığını da anlatırlar. 1720 yılında yazılmış olan Mehmet Hazin Sur namesinde arabalar üzerine konularak geçit yaptırılan, dev kuklalardan söz edilir. Üzerlerine etek giydirilen bu dev kuklaların araba üzerindeki kasnaklar ile döndüğü, bunların iyi ve kötülüğü temsil eden arkalı önlü iki yüze sahip oldukları, iyi yüze sahip olan tarafın koçbaşına benzetildiğini yazmıştır. Bu dev kuklaların göz alıcı renklerle boyandıkları, su fışkırttıklarını vb de belirtmiştir. [4]

Batılı tarzda ilk kuklanın Yirmisekizinci Mehmet Çelebi tarafından yurda girdiğini Ebuziya Tevfik’in 1884 yılında yazdığı “ kukla “ başlıklı yazıdan anlıyoruz. Sultan III. Ahmet döneminde elçi olarak Paris’e gönderilen Yirmisekiz Mehmet Çelebi’nin mahiyetindeki bir görevli tarafından getirilmiş, batılı tarzdaki ilk kukla oyunu da Damat İbrahim Paşa’nın önünde yapılmıştır. Sonuçta o zamana dek yaygın olan araba kuklaları ve dev kuklaların yerini Batı’da yaygın olan el kuklası, iskemle kuklası ve ipli kuklalar almıştır. [5]

Kukla Türleri

Eski devirlerde olduğu anlaşılan araba, ayak ve yer kukla türlerinin haricinde günümüzde “İp kuklası, el kuklası ve iskemle kuklası” olmak üzere üç türünün hayatta kaldığı anlaşılır.

Kukla Oyunu

Türk kültüründe kuklacılık, ortaoyunu, meddah ve gölge tiyatrosu gibi kesin çizgilerle belirgin bir hale gelememiştir. Kukla tiyatromuz, seyirlik bir oyun haline gelmekte biraz gecikmiş, bu oyunlar içnde İbiş adlı kuka karakteri diğerlerinden biraz daha önem kazanmış ama kukla oyunları genellikle Ortaoyunu ve Karagöz sınırları içinde kalan onları taklit eden bir şekilde oynanmıştır.

Anadolu’da çömçe, hemecik, oyuncak bebek, korçak adı verilen basit bebeklerin ve kuklaların yapıldığı da bilinmektedir. [6]Bu tip kuklaların yağmur yağdırmak, büyü yaptırmak ürünün bereketini arttırmak amaçlı kullanıldığı bu adetlerin de İslamiyet öncesinden beri geldiği de böylece anlaşılmaktadır.