Mahlasnâme Özellikleri Örnekler

Osmanlıca  yazılışı   :   نامه مخلص

Mahlasnâme,  Arapça kökenli, Mahlas ve Farsça kökenli  nâme kelimeleri ile kurulan bir tamlama ( terkib) tir.

Mahlasın sözlüklerdeki anlamları : : Nâm. Lâkab, isme ilâve edilen başka bir isim. Halâs olacak, kurtulacak yer, name kelimesinin ise sözlüklerdeki anlamı: Mektup. Risale. Kitap şekillerindedir.

Mahlasnâme şiir yazmaya yeni başlayan şairlere hocaları veya ünlü bir şair tarafından mahlas verildiğini ilan etmek amacıyla yazılan mahlası veren şairin mahlas verdiğini ilan ettiği, mahlas verdiği şaire övgüler sunduğu manzumelerdir. “ Üstad tarafından yetişmekte olan genç bir şaire üstad tarafından yazılan ve mahlas verildiğini ilan eden manzume “[1]

Divan şairlerine mahlasları genellikle hocaları, büyükleri, üstatları veya usta bir şair tarafından verilirmiştir.  Eğer üstat bir şair, başka bir şair adayına mahlas verecek olur ise verdiği bu mahlası mahlas-name denilen bir manzume yazarak şaire takdim etmişlerdir.  Mahlas namesini alan şair de o mahlası kullanmaya başlamıştır. ( bkz Mahlas ( Tapşırma) ve Müstear Ad Nedir )

Mahlasnâme, başka bir şaire mahlas veren şairin o şaire mahlas verdiğini ifade eden manzume şeklindeki ilanıdır. Böylece mahlas nameler başka şaire mahlas veren şairin mahlas verme ilanıdır.  

Mahlas nameler gerek içerik, gerekse mahlası verilen şaire yapılan övgü ve medhiye içeren konuları nedeni ile kasidelere benzerler. Fakat amaç açısından kasidelerden ayırılırlar.  Ayrıca mahlasnameler sadece kaside ve gazel nazım şekli kafiye düzenlerinde değil, kıta şekillerinde de yazılarılar. Yani mahlasnamelerin belli bir nazım şekli bulunmaz. Ayrıca mahlasnamelerin  başka amaçlarla da yazıldığına, mahlasnameyi yazan şairin, mahlas verdiği genç şaire övgü dolu sözler de sarfettiğine hatta bu vesile ile başka konulara da girdiklerine şahit olmaktayız.

Şeyh Galib’in hocası olan ve Şeyh Galib’e de mahlasını veren Hoca Neşet’in de yazdığı gibi şekil ve kaside bölümleri itibari ile birebir kasidelere benzeyen mahlasnamler de yazılmıştır.

Örneğin asıl adı Esad olan Şeyh Galib'e "Galib" mahlasını Hoca Neş'et vermiş divanında bu mahlas-nâmeye de yer vermiştir. Bazı divan şairleri mahlaslarını mesleklerine, doğdukları yere, baba adlarına, [2]iş ve mesleklerine;  mensubu oldukları tarikat, sülale, aile adlarına; mizaçların vb ye göre almışlardır. Diğer şairlere verdikleri mahlasları mahlas-nâme yazarak veren şairlerinin bazıları:  Katibî, Şeyhî, Nakşî, Niğarî, Köroğlu, Dadaloğlu, Kadı Burhaneddin, Kemal Paşazade, İbn-i Kemal, Kâtip Çelebi, Taşlıcalı Yahya dır.

Divan şiirinde mahlasın kullanıldığı beyit mahlas beytidir. Mahlas beyti şairin şiirine attığı imza yerine geçer.

Minnet hudâya devlet-i dünya fenâ bulur
Baki kalır sahife-i âlemde adımız                         Baki


Mahlasname Örnekleri

Hoca Neş'et'e (1735-1807) mahlâsını hocası Cûdî vermiştir:

Çünki  ilm ü edebe etdin edeble rağbet
Dâ'imâ sâhib-i irfân ile eyle sohbet
Gayret-i tıyneti sarfet eser-i eslâfa
Mahlâs-ı macrifetin ola cihânda Neş’et[3]

Hoca Neşet ise , Şeyh Galib’e  Es’ad mahlasını  verdiğini ilan ettiği  mahlasnamesinde ez cümle “ Mahlası mârifetin ola cihanda Esâd “ diyerek Şeyh Galib’e  “Esad”  mahlasını vermiş, Şeyh Galib bu mahlasını zaman zaman kullanmıştır.

Nâmık Kemâl'e de mahlâsını Müşir Bursalı Eşref Paşa vermiştir:

Hafîd-i ekremi Abdüllatîf Paşa'nın
Kemâl Bey ki mücessem kemâldir tahkik
Kabul kıldı tevazu'la nutk-ı nâçizim
Edince zâtına Nâmık tehallüsün teşvik  [4]

Hoca Neşet’in Hanif mahlaslı şaire Hanif mahlasını verdiği manzume

Görüp Àyìne—i zâtında üstâd
Cemâl—i hüsn—i tâbcın oldı dil—şâd
Zebânın eyleyüp elmâs—nâme
İder nakş—ı nigìn bu resme nâme
Kılup mahlãs ile  zî—şân şânuñ
Hanìf olsun didi şöhret-nişânuñ[5]

• Matla Beyti ( Redd-i Matla- Hüsn-i matla- Musarra) Nedir Örneklerle Özellikleri
• Beyit Nedir ve Beyit Türleri ( Azade- Müfred - Şah-Matla- Makta- Metali Berceste)
• Beyit Nedir Merhun Tac Mütali Musarra, Matla Makta Beyitleri
• Makta Nedir Makta Beyti Hüsnü Makta
• Mahlasnâme Özellikleri Örnekler
• Kaside Nedir Tüm Özellikleri Konuları Türleri Bölümleri Örnekler
• Kaside Nedir ve Kasidenin Bölümleri
• Gazel Nedir Gazel Türleri Gazellin Tüm Özellikleri ve Örnekleri

 

KAYNAKÇA

 

• [1]Tahir’ül Mevlevi,  Edebiyat Lüğati Enderun, 1972, İst. 1972 , s. 94
• [2] Şahamettin Kuzucular, Mahlas ( Tapşırma) ve Müstear Ad Nedir,
• [3]. Tahir’ül Mevlevi,  Edebiyat Lüğati Enderun, 1972, İst. 1972 , s. 155
• [4] Tahir Olgun, Edebiyat Lûgatı, İstanbul, 1973, s. 154; Cem Dilçin, Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara, 1995, s. 203; İskender Pala, Divan Edebiyatı, İstanbul, 1995, s. 61
• [5] İlhan GENÇ, MAHLÂSNÂME VE KASİDE İLİŞKİSİ ÜZERİNE BİR MUKAYESE, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies, Cilt: VI, Sayı 2, Sayfa: 317-331, İZMİR 2006.