Mevlit Nazım Şekli ve Mevlid Okutma Kültürü

Mevlid Nazım Şekli

Divan Edebiyatında kullanılmış bir nazım türüdür. Bu nazım türü şekil olarak değil içerik olarak özelleşmiş, içeriği bakımından ayrı bir nazım şekli olarak kabul edilmiştir. Mevlit ‘e nazım şekli olarak baktığımızda kafiye düzeni bakımından mesnevi nazım şeklindedir. Yani aruzun kısa kalıpları ile ve her beyit kendi arasında kafiyeli olacak şekildedir. Üstelik Mesnevi gibi uzun bir şiir şeklidir.

Mevlid kelimesinin kökeni  Arapçadır.  Kelime vld sözcüğünden gelir, veled, valide, valid, mevlid kelimeleri aynı kökten türemiştir. Bu kelimelerin kökeni olan vld sözcüğü doğum, doğurmak, doğmak anlamlarına gelmektedir.

Kelime zamanla, Hz Muhammet’in doğduğu yer ( Mekke), Hz Muhammet’in doğumunu anlatan bayram veya kutlama anlamlarında da kullanılır hale gelmiştir. Halk arasında mevlit, mevlüd, mevlüt olarak değişik şekillerde de söylenmektedir. Mevlûd şeklinde de telaffuz edilebilmektedir. Fakat Mevlûd kelimesi doğmuş çocuk anlamına gelir.

Mevlid ilk önce Arap Edebiyatında siyer türü bir nazım şekli olarak ortaya çıkmıştır. Hz Muhammet’in doğumunu, çocukluğunu peygamber oluşunu, ahlakını, hayatını ve gazalarını anlatan bir şiir olarak şekillenir. Bu nazım şekli Hz Muhammet’in doğumunun bir bayram olarak kutlanmaya başlaması ile önem kazanmaya başlar. Hz Muhammet’in doğumunun bir bayram olarak kutlanmaya başlaması ise 13. yy dan  itibaren Arap Kültüründe oluşmaya başlamıştır. Bu devrin en önemli Mevlidi Kitab’ul Tenvir fi Mevlid’is Sirac’ul Münir adlı eserdir. [1]Muhiddin’ül Arabî, Hasan El Bekri, El Cezeri, Arap Edebiyatının önemli mevlid yazarları olmuşlardır.

Mevlid nazım şekli edebiyatımızda 14. Yy dan  itibaren gözükmeye başlar.  Ahmedi ‘nin  1407 yılında yazmış olduğu 625 beyitten oluşan Mevlidi edebiyatımızda yazılmış olan ilk mevlittir. [2]   Ahmedi ’den sonra mevlit yazma geleneğini pek çok şair sürdürmüştür. Üstelik Hz Muhammet’in doğumunu kutlamak Türklerde de bir bayram olarak kutlanmaya başlar. Üstelik bizim kültürümüzde mevlid okuma geleneği daha da yaygınlaşarak düğünlerde bayramlarda ölenlerin ölümlerinin kırkıncı günlerinde yapılan kutlamalar halinde genişler. Bu gelmeklerin ortaya çıkması ile mevlid okuma, mevlit okuyanlar ve mevlid besteleyenler olmak üzere gittikçe genişleyen bir yelpazeye kavuşur.

“Musikî terimi olarak “mevlîd”, cami ve tekke musikisinin bir türünü ifade eder. İslâm musikisinde “Mevlîd” okuyanlar, Farsçadan türetilmiş "mevlithan" tâbiri ile nitelendirilir. Günümüzde icrâ edilmekte olan mevlid bestesini, 17. yüzyılda Bursalı Sekbân adlı bir musikişinas tarafından bestelendiği sanılmaktadır.” [3] Mevlid okuma ve okutturma geleneği Türkçede olduğu gibi Arapça, Kürtçe, Arnavutça gibi birçok dilde de mevcut olmuştur.

Mevlit okuma Türk kültüründe yaygınlık kazanmış özel günlerde, sünnet töreni, hac dönüşü, asker uğurlama, bir ölümün 40. Gününde mevlid okutma, toplantılarda ve dini törenlerde, kutsal gecelerde, makama göre ve ezgi ile söylenen manzumeler haline gelmişlerdir.

Türk edebiyatında toplam 63 şair mevlit yazmıştır. [4] [5] İlk Mevlid yazarı ise  Ahmedi ’dir ( Germiyan Sahası, 14. Yy )   Ahmedi ’ nin ilk mevlidi 625 beyitten oluşur.  Fakat Erzurumlu Mustafa Darîr  ’in manzum Siyer-i Nebisi, ( 1388) ilk örnek olarak da gösterilebilir. Erzurumlu Mustafa Darir'in "Tercümetü'd Darir" adlı eseri, İbn-i İshak'ın "Siret'ün Nebi" eserinden çeviri olmakla birlikte bazı manzum parçalr özgün nitelikler taşır.   Buna rağmen Ahmedi’nin yazdığı mevlitten bir yıl sonra yazılan 1408 veya 1409  Süleyman Çelebi  ( 14. yy ) ve Vesilet'ün Necat[6] “ adlı eseri hem ilk yazılan mevlitlerden birisi olmuş hem de Anadolu halkı tarafından en çok sevilmiş ve hala da her mevlit törenlerinde söylenmeye devam eden mevlidi olmuştur. ( bkzSüleyman Çelebi Hayatı Vesilet'ün Necat )

Daha sonra yazılmış olan mevlitlerin hemen hepsi Süleyman Çelebi'nin mevlidine nazire şeklinde yazılmış mevlitler intibasını vermektedir.  Bu mevlitler içinde Hamdullah Hamdi   ve Şemseddin Sivasi Efendi'nin yazdığı mevlitler,  Süleyman Çelebi’nin yazdığı mevlidine nazire olarak yazılmayan özgün ve başarılı eserlerdir.

Süleyman Çelebi ( 14. yy ) ve Vesilet'ün Necat

Süleyman Çelebi Hayatı Vesilet'ün Necat adlı   Mevlit   kitabı 1409'ta yazılmıştır "Vesîletü'n Necât" ın anlamı (Kurtuluş Vesilesi)'tır. Eser 16 kısım ve 770 beyitten oluşur. Kaside şeklinde yazılan eserin içinde gazel formunda yazılan bölümler de vardır. Aruzun "failatun failatun failun" vezni kullanılmıştır; sadece "velâdet” bölümünün sonundaki on beyit “ mef’ ulü-fâilâtü-mefâilü- fâilün” kalıbı ile yazılmıştır. Eser Arapça bir takdim yazısı ile başlar, eserin içinde iki kaside ve bir de naat bulunmaktadır. Ölçüye ve kuralarla pek fazla önem verilmeyen şiirlerde zihaflara ve imalelere sık sık rastlanılmaktadır. [7] Mevlidde daha ziyade ahlkın anlamasına önem verilmiş, açık sade bir dil kullanılmış söz sanatlarından cinasa sık sık başvurulmuştur. Eserde sanattan ziyade samimiyet, akıcılık ve anlaşılır olmaya özen gösterildiği açıktır.(

Süleyman Çelebi, eserini yazarken, , Âşık Paşa’ nın “Garibnâme” si, Erzurumlu Darîr in “Siyerü’ n- Nebî” si, Eb’ul Hasan Bekrî’ nin “Siyer” i ve Muhiddîn-i Arabî’ nin “Füsûs-u Hîkem“ adlı eserlerden oldukça faydalanmıştır. [8] Eserin içinde Arapça şiirler de vardır.  Arapça şiirler Süleyman Çelebi’ye ait değil diğerleri tamamen Süleyman Çelebi’ye ait olan şiirlerdir.

Mevlidin Bestesi

Mevlidler bir beste içinde okunur. Bu besteleri Bursalı Sekban isimli bir müzisyenin 17. yüzyılda bestelediği sanılmaktadır. [9] Buna rağmen mevlidin bu ezgisinin beste olmaktan ziyade, bölümlerinin hangi makamda nasıl seslendirileceği konusunda rehber niteliğinde olduğu anlaşılmaktadır. Hâfız Sadettin Kaynak ve Hâfız Kemal Batanay gibi bazı  bestekârlar  mevlid bestelemişler ancak bu besteler halka mal olmamıştır.  

2010 yılında i Cumhurbaşkanlığı tarafından finanse edilen bir proje ile Selman Ada tarafından, evrensel müzik standartlarına uygun şekilde "kantat" formunda bestelenmiş ve seslendirilmiştir.

Kültürümüzde Mevlid Okuma Geleneği

Mevlid Hz Muhammed'in doğum günü 12 Rebiülevvel'i kutlamak için oluşan bir gelenektir. 13 yy da Arap Kültüründe başlayan bu gelnek İslam Dünyasının pek çok kültürüne de girmiştir. . İslam dünyası her yıl bu günü Mevlid Kandili olarak kutlar. Mevlid günlerinde oruç tutulması, geceleri ilâhiler, kasîdeler ve Mevlîd-i Şerif okunması, dua ve sohbet edilmesi, Kur’an-ı Kerîm okunması gibi ibadetler yaygındır. Mevlid okuma aşağı yukarı bir ibadet biçimi şekline dönüşmüştür

Mevlid kutlanması, Osmanlı'da 1588'de, resmi bir devlet protokolü haline getirilmiş önceleri Ayasofya Camisi'nde, daha sonra Sultanahmet Camisi'nde devletin ileri gelenlerinin katıldığı bir tören haline çevrilmişti.  Mevlid törenleri Sultan Abdülaziz döneminde Ortaköy, I. Abdülhamid devrinde Yıldız Camii'nde düzenlenmeye başlamıştı.

Mevlit okuma geleneği Türk Kültüründe Kandil olarak nitelendirilen önemli dinî gün ve gecelerin dışında, çocukların 40'ı çıkınca,  sünnet düğünlerinde, bir Müslüman’ın vefatının haftasında ve 40’ıncı gününde ve senesinde, adak ve nikâh törenlerinde, hacıların dönüşünde,  asker uğurlamalarında mevlit okunması özellikle Anadolu’da gelenekselleşmiştir.

Türk kültüründe mevlit okuma pek çok vesile ile yapılan bir gelenek olmuştur. Mevlid okutulma yeri, camiler, evler, meydanlar ve  cenaze evleri açık alanlar vb olabilmektedir. Mevlit okutulmasına müteakiben, lokum dağıtma, şekerleme verme, helva yapma ve dağıtma, bisküvi ve lokum verme, yemek verme  bu geleneğin bir parçası olmaktadır.

KAYNAKÇA

·        

·         [1]  Dr Aslan Tekin Edebiyatımızda Terimler, Elips Yayınları, Ankara, 2006, shf, 224

·         [2] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/ahmedi-hayati-edebi-kisiligi/75886

·         [3] wikipedia.org/wiki/Mevlid

·         [4] wikipedia.org/wiki/Mevlid

·         [5] Dr Aslan Tekin Edebiyatımızda Terimler, Elips Yayınları, Ankara, 2006, shf, 224

·         [6] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/suleyman-celebi-hayati-vesilet-un-necat/74299

·         [7] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/suleyman-celebi-hayati-vesilet-un-necat/74299

·         [8] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/vesilet-un-necat-suleyman-celebi-mevlit/76288

·         [9] .wikipedia.org/wiki/Mevlid