Nevâ Nedir Divan Şiirinde Nevâ

Nevâ Nedir Divan Şiirinde Nevâ

Osmanlıca yazılışı: nevâ :  نوا

Nevâ, Farsça kökenli bir sözcüktür. Dilimize de oradan girmiştir.

Çağdaş sözlüklerdeki tanımı: Ses, sadâ, âhenk,  alaturka müzikte bir makam adı. Alaturka müzikte yegâhtan bir oktav tiz olan re perdesi.[1]

Osmanlıca sözlüklerdeki anlamları ise: Bir yerden bir yere nakletmek. Hıfzetmek, korumak. Sohbet etmek.  Ahenk, ses, güzel sadâ, nağme, avaz. (Farsça) İntizamlı hâl. (Farsça)  Azık, zahire, rızık. (Farsça) Ses, sadâ, makam, âhenk. Refah ,levazım, kuvvet, zenginlik.  Nasip [2] Şekillerindedir.

Nevâ makamı Türk Sanat Müziğinde uşşâk ile râst karışımı bir makamdır. Bu makamın ne zaman oluştuğu bilinmemekte ama Türk müziğinin en eski makamlarından birisi olduğu da kabul edilmektedir. “Dügâh perdesinde karar veren bir makam olduğundan bu perde üzerinde kurulu olan dizisi, yerinde bir uşşak dörtlüsüne nevâ perdesinde bir rast beşlisinin eklenmesiyle meydana gelmiştir… uşşak dörtlüsü ile rast beşlisinin ek yerindeki nevâ perdesi olup bu perde üzerinde karakteristik yarım karar yapılır.”[3]

Edebiyatta Nevâ makamı ile ilgili tarihi bir bilgi de bulunmaktadır. Bu bilgilere göre Nevâ makamının veya Nevâ makamının türevleri olan  “ Nevâ-yı Hüsrevânî “  veya Hüsrevani makamını İran tarihinin ve destanlarının önemli bir şahsiyeti olan Hüsrev zamanında yaşadığı düşünülen Barbed ve Nikisa’nın  icat ettiğini belirtmektedirler. Hüsrev-i Perviz ( 590–628 ) yılları arasındaki hükümdarlık yapan bir Sasani Hükümdarıdır.[4] ( Hüsrev; 590 yılında meşhur İranlı komutan Behram Çupin, İran’a ilerleyen Göktürk ordusunu durdurmuş ve elde ettiği nüfuz sayesinde Sasani Hükümdarı Ormuzd’u tahttan indirip yerine tahta oturtmuş olan Behram Çupi’in ülkeden kaçması ile hükümdarlığını daha da perçinleştirmişti) [5]

 İran esatirleri ve eski kaynaklara göre Barbed İle Nikisa   Sasani impartorluğununj sınırlarını İstanbul- Üsküdar’a kadar genişletmeyi başaran Husrev-i Perviz  ’in sarayının baş müzisyenleri idi. Barbed İle Nikisa    ’nın otuz türlü makam icat etmiş,[6] Nevâ-yı Hüsrevânî “  veya Hüsrevani makamı da [7]Barbed ve Nikisa’nın  icat ettiği 30 makamdan birisi olmuştur. (Nikisa veya Nigisa Kimdir Müzisyenlerin Piri)

Neva makamı : “ Barbed'in Hüsrev-i Pervîz meclisinde okuduğu bir şarkı adı olduğunu” [8]belirtenler de“Nevâ sözcüğü Divân şiirinde diğer musikî terimleri içinde, tevriye ve tenasüp yoluyla kullanılır.” [9]

Nevâ sözcüğü divan şairleri tarafından makam adı olarak da kullanıldığı gibi Ses, sadâ, âhenk,  nağme, avaz gibi sözlük anlamları ile de kullanılmıştır. Neva sözcüğü ses, ahenk, nağme manaları ile alakadar olan,musiki ile alakalı aletler, makamlar,  rüzgar, konuşma, sabah yeli, bülbül gibi unsurlarla tenasüplü olarak kullanılır.

Neva sözcüğü 15 yy da yaşamış olan meşhur şairimiz Ali Şir Nevai   ’nin de adı olmuştur.

Ben ki uşşakım nevasını nuhiifte kıluram
Bu sipahan perdesinde ne revadır calalar  Kadı Burhaneddîn

Bezm-i cânânda dilâ sâz ü nevâ eksik degil
Kâ’inât-ı pür-hikemden hîç sadâ eksik degil    MEHMED SIDKÎ ( 19. Y.y)

Bu gülşende hezâr-ı bî-nevâyım yâ Resûlallah!
Velî âsurde-i cefâyım yâ Resûlallah!                Nahifi

Eyler nevâ hezâr nesîm-i bahâr eser
 Hoşdur hevâ-yı bâg güzel rûzgâr eser   Şeyhülislam Yahya

Nevâ-yı nâlem ile kim sabâ varmış Nişâbûra
İşitdüm nagmesin ‘uşşâk itmiş beste mâhûra   BESNİLİ NEHCÎ DEDE (1616-1680?

KAYNAKÇA

[1] TDK

[2] https://www.luggat.com/neva/1/1

[3] İSMAİL HAKKI ÖZKAN, https://islamansiklopedisi.org.tr/neva

[4] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/genc-i-bed-aver-husrev-i-perviz-ve-ve-istanbul/100823

[5] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/husrev-i-perviz-kendi-gelen-hazine-genc-i-bad-aver/97693

[6] A. Talat Onay, Eski Edebiyatta Mazmunlar, MEB Yayınları,  İst. 1996, shf 131

[7] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/barbed-ile-nikisa-acem-muziginin-pirleri/85099   

[8] İskender Pala, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, s. 370

[9] İskender Pala, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, s. 370