Nil Nehri Beyitlerle Nil

Nil

Osmanlıca yazılışı Nîl :  نيل

Nil nehri, Mısır  ’ın, Afrika’nın hatta Dünyanın en önemli ve en uzun akarsularından biridir.  Hatta Missisipi ve Amazon nehirleri ile birlikte hem en uzun hem de Amazon nehrinden sonra Dünya'daki en çok su taşıyan nehri olmaktadır. Toplam 6650 km.lik uzunluğa sahip olan Nil nehri Sudan, Etiyopya ve Burundi’den gelen kollarıyla Mısır’a kadar ulaşıp, İskenderiye ve Dimyat’ta ’de Akdeniz’e dökülür.

Mısır'ın pek çok anlamda kalbi olan Nil nehri, Mısır’ın en güneyinden başlayıp en kuzeyine kadar Mısır’ın hem taşımacılık, hem, tarım, hem sulama, hem de yaşam pınarını oluşturur. Bu yönü ile İslam dünyasının en önemli coğrafyalarından biri olan  Mısır ve Nil nehri eski edebiyatta çok sık anılmıştır.

Nil nehri eski metinlerde ve Antik Mısır medeniyetinde de çok önemli bir nehirdir. Antik Mısır medeniyeti âdeta Nil nehrine paralel bir şekilde kurulmuştur. Nil nehrinin taşkınlar ve seller ile de anıldığı Eski Mısırlıların nehir taşmasın diye her yıl Nil nehrine genç bir kız attıkları ve Hz. Ömer, zamanına kadar da bu âdetin devam ettiği bilinmektedir.

Nil ve Mısır Hz. Ömer zamanında ve Amr ibnü’l Âs’ komutanlığında İslam topraklarına katılmış, Memluklar idaresinde Türklerin eline geçen Mısır ve Nil, Yavuz zamanında Osmanlı topraklarına dahil olmuştur.

Antik çağlardan Amr ibnü’l Âs’ın, Mısır’ın fethine kadar Nil’in taşkınlarının verdiği zarara engel olmak için her yıl bakire bir kızın Nil’e atıldığı bilinmektedir.

Amr ibnü’l Âs’ Mısır’ı fethedince bu âdete son vermiş durumu Halife Hz Ömer’e de yazılı olarak bildirmiştir. Bunun üzerine Hz Ömer, komutanı  Amr ibnü’l Âs’ a “bu âdeti yasakladığı için doğru bir şey yaptığını” ifade ederek Nil’e atılmak üzere bir pusula gönderir. Rivayetlere göre pusulada şunlar yazmaktadır. “Ey Nil! Eğer sen kendi kudretinle taşıyorsan taşma, bizim sana ihtiyacımız yoktur. Eğer Allah’ın kudretiyle taşıyorsan hemen taş” ( ESMA ŞAHİN, “Klâsik Türk Edebiyatı Metinlerinde Nil Nehri”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 19, İstanbul 2017, 275-312.) 

Nil nehri eski edebiyatta genellikle Mısır  ile birlikte anılır. Mısır eski edebiyatta Mısır'ın başkenti olan Kahire;  Nil nehri,  Mısır’dan gelen Kand ( Nedir Şeker Şükker Sevgilinin Dudağı)  [1] Yusuf ile Züleyha , Yusuf-u Kenan kıssaları, Yusuf’un içine atıldığı kuyu ile anılır.  Mısır’dan söz edilmesini sağlayan diğer bir büyük neden ise Haman  Firavun ve  Hz. Musa  üçlemesi ile alakalı olarak telmih edilen kıssalardır.[2]

Nil nehri, eski edebiyata bolluğun ve bereketin timsali olarak görülmüş,  içinde yüzen timsahları suyunun ve bereketinin bolluğu mavi rengi ile anılmıştır. ( bkz. Mısır Divan Şiirinde Mısır Ülkesi) Nil nehri çöle hayat vermesi, çölde bereket saçması ile anılır. Sularının bol olması nedeni ile aşığın gözyaşları ile mukayese edilen bir nehirdir.  Pek çok şiirde aşığın kanlı gözyaşına benzetilir.

Gel ey dil tahtuñı Yûsuf gibi Nîl üzre kurduñ tut
Süleymânveş habâb-ı haymeñi göge uçurduñ tut  Vizeli Behişti Ramazan 

Dönüp kavm-i Fir‘avn’a cünd-i adû
Hudâ gark-ı Nîl etti bî güft ü gû            Cinani

Eylegil tâbût-ı cismin garka-i Nîl-i fenâ
Tâ bula Mûsî-i cân Fir’avn-ı nefsinden mefer          Nev

Misal-i name-i Farak ayn-ı rahmet olup
Akıttı Mısr-ı siphr üzre Kehkeşandan Nil   Sabit

Hayal-i turrası ceşmimde raks urur sanasın
Ki baş götürüben oynaya Nil icinde neheng  Ahmed Paşa

Gözünün kanlı yaşı benzeyen Nil var ise
Yar ile Aşki'nin olmaz ise feryad-resi   Aşkî[3]

Adl ü dadı nitekim Nil ü Fırat
Kainata gün gibi verir hayat   Taşhcalı Yahyâ


KAYNAKÇA

[1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/kand-nedir-seker-sukker-sevgilinin-dudagi/126944
[2] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/misir-divan-siirinde-misir-ulkesi/107158
[3] İskender Pala, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Nil maddesi, s. 373