On Sekiz Bin Âlem Nedir Şiirlerde Âlem

On Sekiz Bin Âlem 

On sekiz bin âlem tasavvuru tasavvufi aşık halk ve divan edebiyatında karşımıza sık sık çıkan bir unsurdur. On sekiz bin âlem tabiri vahdeti vücut ve vahdeti mutlak düşüncesi içinde âlemin var oluşu inançları çerçevesinde ortaya çıkan bir tabirdir.

Tasavvufçuların tasavvurlarına göre âlemin yaratılışı  anâsır-ı erbaa,  ile dokuz kat göğün birleşmesinden meydana gelir. Dokuz kat gök, Allah’ın yaratıcı gücünün tezahürüdür ve bu anlayışa göre de gökler “ Ak-ı kül” ile  “ nefs-i kül” ’ün birleşmesinden doğar. [1]Âlem dört ana ( bkz ANÂSIR-I ERBAA NEDIR KÂINATIN DÖRT TEMELI) hava, su, toprak, ateş ve dokuz babadan ( dokuz kat gök yani yedi felek ile arş ve kürsi ) meydana gelir. (Geniş bilgi bkz DOKUZ KAT GÖK DOKUZ BABA VE DÖRT ANA    ) Feleklerin dönmesi ve enasır-ı erbâadan  üç çocuk- yani bitki, hayvan ve cemâd - hâsıl olmuştur.[2]

Akl-ı kül,  nefs-i kül, dört ana,  dokuz felek ve üç çocuğun toplamı on sekiz eder. Bu nedenle on sekiz sayısı kutsal bir sayı kabul edildiği gibi on sekiz bin âlem de bu tasavvurlardan ortaya çıkar.

Saadet Karaköse on sekiz bin alem tasavvurunu şı şekilde açıklar. “. Evrenin yaratılışı, genişliği, evrende var olan her şey on sekiz bin âlem mefhumu içinde ele alınır. Tasavvufî olarak insan kalbinin evrendeki âlemleri algılama yeteneğini izah etmek için kullanılır.” Miraciyelerde çokça yer alan evrenin genişliği kısaca on sekiz bin âlem olarak adlandırılır. Âlem (çokluğu avâlim), dünya, cihan, evren anlamının yanında mecazi olarak insan gönlü, insan tabiatı, insan görüş ve düşüncesi, var olan her şeyin keyfiyeti, kemiyeti anlamı taşır.” [3]

“Eskilere göre âlemin yapısı “Anâsır-ı Erbaa “veya “Erkân-ı Erbaa” denilen dört ana unsurdan meydana gelirdi. Anâsır-ı Erbaa : “ hava, su, ateş ve toprak” tı.  Erkân-ı Erbaa ise sıcaklık, soğukluk, kuruluk ve nemlilik keyfiyetiydi. Âlemdeki varlıklar bu dört unsurun sıcaklık, soğukluk, kuruluk ve nemlilik keyfiyetlerine göre oluş, yok oluş veya bozuluşlar gösterirler, bu dört unsurun keyfiyetlerine göre bir suretin ortadan kalkması ve yeni bir suret kazanmak gibi eğilimler ortaya çıkardı.”[4]

“Allah’ın tecellisi olan akl-ı küll ve nefs-i küllden dokuz felek meydana gelmiş; bunların dönmesinden dört unsur; dört unsurdan üç çocuk (bitki, hayvan ve cemâd) hâsıl olmuş. Bu sayıların toplamı on sekiz olduğu için bu sayı kutsal sayılmış..”[5]

Kısaca on sekiz bin alem büyüklük, çokluk yani kesreti ifade eden muğlak ama kıtsallığı olduğu kabul edilen bir sayıdır. On sekiz bin âlemin ifade ettiği sırrı eşref-i mahlûkat olan insan da gizlenmiştir.  

Divan şairleri on sekiz bir âlem düşüncesini eşref-i mahlûkat olan insan ile birlikte düşünmüştür. İnsan on sekiz bin âlemin sırrını saklayan, on sekiz bin âlemi ezelden ebede gezip dolaşan bir varlık ve on sekiz bin âlemin mevcudu olarak da düşünülür. Bu düşüncelerin içinde devri ve tenasüh inançları da vardır. ( bkz DEVR VE TENASÜH İNANCI ILE DEVRIYE )

Şiirlerde On  Sekiz Bin Âlem

Ey Nesîmî on sekiz bin âlemin mevcûdusun

Kim ki bu devre irişmez koy gide devvâreden  Nesimî,

(Ey Nesimî, sen on sekiz bin âlemde ne varsa sen osun. Kim bu hâli anlayacak seviyeye gelmezse, onu zikirden sil; bırak gitsin.)

Vücûdun on sekiz bin âlemin kanda bulmuşlar

Bu kânı Ahmed’in dârındaki mihmânda bulmuşlar  Seyrani

On sekiz bin âlemi seyr eylemek lâzım değil

Her nefeste feyz-i Hak bir özne âlemdir bana   Nefî

On sekiz bin âlemi seyr eyledik uçtan uca

Millet-i sultân-ı aşkın peyk-i reh-peymûsıyız    Zatî

Dil cihânında belânı gönlüme tuş eyleyen

On sekiz bin âleminde gönlümü hoş eylemiş   Ahmed Paşa,

Heft-hân-ı nefs-i bed-kâra dil olmazsa garîm

On sekiz biñ ‘âleme me’mûr olsa istemem         Kanî,

On sekiz biñ ‘âlem halkı cümlesi bir içinde

Kimse yok birden artuk söylenir dil içinde  Yunus Emre

Adım adım ileri,

Beş âlemden içeri,

On sekiz bin hicabı,

Geçtim bir dağ içinde.  Yunus Emre

On sekiz bin alemde

Mevcut haktır şöyle bil

Haktan gayri arada

Kimse yoktur şöyle bil    Muhyiddin Abdal

KAYNAKÇA 

[1] ANÂSIR-I ERBAA NEDIR KÂINATIN DÖRT TEMELI, https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/Arama.aspx?id=48383

[2] DOKUZ KAT GÖK DOKUZ BABA VE DÖRT ANA, https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/Arama.aspx?id=48384

[3] KARAKÖSE, S. (2016). Klâsik Edebiyatımızda On Sekiz Bin Âlem Mefhumu. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 5(2), 687-704.

[4] DOKUZ KAT GÖK DOKUZ BABA VE DÖRT ANA, https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/Arama.aspx?id=48384

[5] KARAKÖSE, S. (2016). Klâsik Edebiyatımızda On Sekiz Bin Âlem Mefhumu. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 5(2), 687-704.