Rahşiyye Nedir ve Rahşiye Örnekleri

 

 

Rahşiyye Nedir ve Rahşiye Örnekleri

 

Osmanlıca yazılışı : Rahşiyye :  رخشيه

Osmanlıca yazılışı: Rahş :   رخش

 

Rahş, kelimesi Farsça kökenlidir. Dilimize de Farsçadan girmiştir. Sözlüklerdeki anlamları “Gösterişli,  yürük at”, hızlı ve gösterişli parlak tüylü at anlamlarına gelir. Rahşiyye ise at için yazılmış olan yazı daha ziyade şiir manasındadır.

 

Rahşiyye, rahş kelimesinden doğmuş bir kelimedir.  Edebiyatta at konulu yazılmış kaside veya mersiye anlamı ile terim anlamda kullanılmıştır. Divan edebiyatında atları övmek için yazılan kasidelere veya ölen bir at için yazılmış mersiyelere rahşiyye denmiştir. ( bkz RAHŞ NEDİR  DİVAN ŞİİRİNDE AT ) Eski edebiyatta rahş sözcüğünden başka at veya beygir anlamına gelen esb -  اسب – sözcüğü de kullanılır.  Rahşiyeler için bu nedenle “esbiye “ tabiri de kullanılabilir.

 

Eski edebiyatta at, binicilik, okçuluk, silâhşorluk konularına yazılmış nesir eserler de vardır. Bincilik, okçuluk konulu bu tip eserlere “fürûsiyye” veya “haylnâme “ denmiştir. Eski devrilerde at bakıcılığı ve atların hastalıkları ile ilgilenen kişilere ise  “ feres “ denmiştir. Bu nedenle atların bakımı ile ilgili eserlere ise, ‘feresnâme’ ya da ‘baytarnâme’ denir. ( bkz BAYTARNAME NEDİR ) Baytarlar, atların ve hayvanların yara ve hastalıklarını tedavi eden kişilerdir. “Baytarname evcil hayvanların hastalık ve tedavileri üzerine İslam medeniyetlerinde yazılmış tıp kitaplarının genel adıdır.”^{.” [1]}

 

Rahşiyeler genellikle kasidelerin nesip bölümlerinde karşımıza çıkar. Ancak Nefi’nin . IV. Murad'ın atlarından 22'si hakkında yazılan 53 beyitlik bir rahşiyesi gibi müstakil bir kaside şeklinde yazılmış olan rahşiyeler de vardır.[2]

 

Rahşiyeler genel olarak nesip bölümlerinde atlardan bahseden kasidelere denir. Bu kasidelerin nesip bölümünde atlardan söz edilir. Rahşiyelerde sözü edilen atlar Rüstem-i Zal’in atı Rahş gibi olağanüstü özelliklere sahip atlar olabilirler. Bu atlar genellikle binicileri ile birlikte anılır.

Atlardan söz edilirken atların süvarileri de önem kazanır. Kasideler genellikle devlet adamlarına övgü amaçlı yazıldıkları için padişahların, vezirlerin veya diğer yüksek düzeyli devlet adamlarının atları övülmüştür. Bu atlar Rüstem-i Zal’ın atı rahş ile kıyas edilebilir.  Nitekim Nefi ‘nin Sultan IV. Murat’ın atlarını övdüğü rahşiyyesinde IV. Murat’ın atları abartılı bir şekilde övülmüş ve tasvir edilmiştir. ( bkz DER MEDH-İ ESBÂN-I SULTÂN MURÂD HÂN - BÂREKALLÂH ZİHÎ RAHŞ-I HÜMÂYÛN )  Bu atlar sabah yeli ile yarışan, hatta rüzgârı geçen, arkasından kuşların yetişemediği, kuşlar gibi uçan, uçan ejderhalar gibi vb tasvir edilen atlar olmaktadır.

 

Rahşiyyelerde atların adları ve özellikleri hatta cinslerinden dahi söz edilebilir. Maksat attan ziyade atın binicisini övmek de olabilmekte, bu vesile ile atların sahibi ve süvarisi olan sultanlar da övülmektedir. Sulatanların atları, sulatanların biniciliği, savaşlarda atları ile gösterdiği maharetleri anlatırlar.

 

Rahşiyye Örneği

 

Düşmeden sâyesi hâk üzre eder âlemi tayy

Sehv ile râkibi gösterse inâna irhâ.

 

Kuş yetişmez der idim olmasa Tayyâr eger

Eremez gerdine zîrâ ki ne sarsar ne sabâ

 

Nice tayyâr o sebük-pây-ı cihân-peymâ kim

Ana hem-seyr olamaz hiç ne ankâ ne hümâ

 

Nûrdan bâl açar uçmağa melekdür sanasın

Olsa zinpûş-ı serâserle ne dem cilve-nümâ

 

Tayy eder âlemi bir göz yumup açıncaya dek

Bu kadar çâbük ü çâlâk olur mı acaba ( Şiirin Tamamı için tıklayınız: https://edebiyatvesanatakademisi.com//search?term=DER+MEDH+%c4%b0+ESB%c3%82N+I+SULT%c3%82N   )

 

Rahşiyye’nin halk şiirindeki karşılığı ise Güzelleme’dir. Güzellemeler, “At, silah, avrat “övgüsüne dayanan halk şiiri türüdür.  ( bkz GÜZELLEME NEDİR AŞIK ŞİİRİNDE GÜZELLEME )

Şu yalan dünyaya geldim geleli
Severim kıratı bir de güzeli
Değip on beşime kendim bileli
Severim kıratı bir de güzeli

 

Atın beli ince boynu uzunu
Kuru suratlısı elma gözünü
Kızın iplik iplik süt beyazını
Severim kıratı bir de güzeli …….., Dadaloğlu [3]

 

KAYNAKÇA 

[1] https://edebiyatvesanatakademisi.com//search?term=BAYTARNAME
[2] https://edebiyatvesanatakademisi.com//search?term=DER+MEDH+%c4%b0+ESB%c3%82N+I+
[3] https://edebiyatvesanatakademisi.com//search?term=G%c3%9cZELLEME+NED%c4%b0R