Rahşiyye Nedir ve Rahşiye Örnekleri
Rahşiyye Nedir ve Rahşiye Örnekleri
Osmanlıca yazılışı : Rahşiyye : رخشيه
Osmanlıca yazılışı: Rahş : رخش
Rahş, kelimesi Farsça kökenlidir. Dilimize de Farsçadan girmiştir. Sözlüklerdeki anlamları “Gösterişli, yürük at”, hızlı ve gösterişli parlak tüylü at anlamlarına gelir. Rahşiyye ise at için yazılmış olan yazı daha ziyade şiir manasındadır.
Rahşiyye, rahş kelimesinden doğmuş bir kelimedir. Edebiyatta at konulu yazılmış kaside veya mersiye anlamı ile terim anlamda kullanılmıştır. Divan edebiyatında atları övmek için yazılan kasidelere veya ölen bir at için yazılmış mersiyelere rahşiyye denmiştir. ( bkzRahş Nedir Divan Şiirinde At) Eski edebiyatta rahş sözcüğünden başka at veya beygir anlamına gelen esb - اسب – sözcüğü de kullanılır. Rahşiyeler için bu nedenle “esbiye “ tabiri de kullanılabilir.
Eski edebiyatta at, binicilik, okçuluk, silâhşorluk konularına yazılmış nesir eserler de vardır. Bincilik, okçuluk konulu bu tip eserlere “fürûsiyye” veya “haylnâme “ denmiştir. Eski devrilerde at bakıcılığı ve atların hastalıkları ile ilgilenen kişilere ise “ feres “ denmiştir. Bu nedenle atların bakımı ile ilgili eserlere ise, ‘feresnâme’ ya da ‘baytarnâme’ denir. ( bkzBaytarname Nedir) Baytarlar, atların ve hayvanların yara ve hastalıklarını tedavi eden kişilerdir. “Baytarname evcil hayvanların hastalık ve tedavileri üzerine İslam medeniyetlerinde yazılmış tıp kitaplarının genel adıdır.”.” [1]
Rahşiyeler genellikle kasidelerin nesip bölümlerinde karşımıza çıkar. Ancak Nefi’nin . IV. Murad'ın atlarından 22'si hakkında yazılan 53 beyitlik bir rahşiyesi gibi müstakil bir kaside şeklinde yazılmış olan rahşiyeler de vardır.[2]
Rahşiyeler genel olarak nesip bölümlerinde atlardan bahseden kasidelere denir. Bu kasidelerin nesip bölümünde atlardan söz edilir. Rahşiyelerde sözü edilen atlar Rüstem-i Zal’in atı Rahş gibi olağanüstü özelliklere sahip atlar olabilirler. Bu atlar genellikle binicileri ile birlikte anılır.
Atlardan söz edilirken atların süvarileri de önem kazanır. Kasideler genellikle devlet adamlarına övgü amaçlı yazıldıkları için padişahların, vezirlerin veya diğer yüksek düzeyli devlet adamlarının atları övülmüştür. Bu atlar Rüstem-i Zal’ın atı rahş ile kıyas edilebilir. Nitekim Nefi ‘nin Sultan IV. Murat’ın atlarını övdüğü rahşiyyesinde IV. Murat’ın atları abartılı bir şekilde övülmüş ve tasvir edilmiştir. ( bkz Sultân Murâd Hân - Bârekallâh Zihî Rahş-ı Hümâyûn ) Bu atlar sabah yeli ile yarışan, hatta rüzgârı geçen, arkasından kuşların yetişemediği, kuşlar gibi uçan, uçan ejderhalar gibi vb tasvir edilen atlar olmaktadır.
Rahşiyyelerde atların adları ve özellikleri hatta cinslerinden dahi söz edilebilir. Maksat attan ziyade atın binicisini övmek de olabilmekte, bu vesile ile atların sahibi ve süvarisi olan sultanlar da övülmektedir. Sulatanların atları, sulatanların biniciliği, savaşlarda atları ile gösterdiği maharetleri anlatırlar.
Rahşiyye Örneği
Düşmeden sâyesi hâk üzre eder âlemi tayy
Sehv ile râkibi gösterse inâna irhâ.
Kuş yetişmez der idim olmasa Tayyâr eger
Eremez gerdine zîrâ ki ne sarsar ne sabâ
Nice tayyâr o sebük-pây-ı cihân-peymâ kim
Ana hem-seyr olamaz hiç ne ankâ ne hümâ
Nûrdan bâl açar uçmağa melekdür sanasın
Olsa zinpûş-ı serâserle ne dem cilve-nümâ
Tayy eder âlemi bir göz yumup açıncaya dek
Bu kadar çâbük ü çâlâk olur mı acaba
Rahşiyye’nin halk şiirindeki karşılığı ise Güzelleme’dir. Güzellemeler, “At, silah, avrat “övgüsüne dayanan halk şiiri türüdür. ( bkz Güzelleme Nedir Aşık Şiirinde Güzelleme )
Şu yalan dünyaya geldim geleli
Severim kıratı bir de güzeli
Değip on beşime kendim bileli
Severim kıratı bir de güzeli
Atın beli ince boynu uzunu
Kuru suratlısı elma gözünü
Kızın iplik iplik süt beyazını
Severim kıratı bir de güzeli …….., Dadaloğlu [3]
KAYNAKÇA
[1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/baytarname-nedir/116953
[2] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/der-medh-i-esban-i-sultan-murad-han-barekallah-zihi-rahs-i-humayun/136616
[3] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/guzelleme-nedir-asik-siirinde-guzelleme/103846
