Remz Nedir Edebiyatta Sembol İma
Remz Nedir? Edebiyatta Remz Sembol İma
Osmanlıca yazılışı: remz : رمز
Remz Sözcüğünün Kökeni
Remz, Arapça kökenli bir kelimedir. Arapça “ rmz “ رمز kökünden gelir. Remz sözcüğü Arapça "göz kırptı, işaret etti" anlamındaki ramaza رمز fiilinin mastarı olmaktadır. [1] Ramaza fiili, göz kırpmak işaret etmek anlamındaki bir fiildir.
Remz Sözcüğünün Sözlük Anlamları
Ramaza fiilinin mastarı olan remz , ramz رمز kelimesinin sözlüklerdeki manaları : " göz kırpma, işaret, simge, gizli anlam ifade eden söz" [2], “üstü kapalı anlatım- dudak, baş veya elle işarette bulunmak, gizli söz, fısıltı ”[3] sembol, nişan, işaret, işaretle anlatma, gizli ve kapalı bir surette söyleme. İma etme manalarına gelir. Tasavvufçulara göre remz “ bir manayı, bir düşünce ve duyguyu üstü kapalı bir şekilde ifade etme” anlamındadır.
Müzikte ise perdelerin veya aralıkların yerine, onları anlatmak üzere kullanılan işaretlere de remz denir.
Rumuz sözcğü de remz sözcüğü gibi aynı kökten gelmektedir. Rümûzât sözcüğü de rumuz sözcüğünün çoğuludur.
Remz, edebiyat, anlatım ve söz sanatlarında sık sık karşımıza çıkan bir kavramdır. Remz sözcüğünü Tahir’ül Mevlevi “ uzak ve yakın manalar arasındaki münasebetin gizli olması “ olarak açıklar.[4] Türk edebiyatçıları remzi bir sözü açıktan söylemek yerine onu hatırlatan başka ifadeler, semboller, imalar, işaretler kullanarak maksadı ifade etmek işi olarak anlamışlardır. Şairlerin yazarların kullandıkları, kinayeler, semboller, telmihler ve üstü kapalı ifade edilen bir ima, remzin sınırları içindedir.
Şiirde bir sözün yakın anlamı yerine çok bilinen uzak bir anlamını kast etmek, bir ifadeye sembolik olacak şekilde işaret etmek, böylece üstü kapalı bir anlam yaratmak remzin sınırları içindedir. Eski Türk edebiyatçıları şiirlerde ve nesirde remz kullanmayı Telvihat olarak görmüşler “ maksadı işaret yoluyla ve parlak şekilde ifade etmek” [5] olarak anlamışlardır. Remz eski edebiyatçıların telvihat olarak adlandırdıkları kavramın alt dallarından biri olarak kabul edilir. ( Bkz Telvihât Nedir Telvihât Söz Sanatları- Telvih Söz Sanatı Telvih Nedir Kökeni Anlamları )
Bir kısa bir uzun âdemle tarîkdaş oldum
Ârif anlar ki bu yolda nelere dûş oldum[6]
Burada kısadan maksat fitneci, uzundan maksat ahmaktır
“Remiz belagatte kinaye ve işaret türü olarak kullanıldığı gibi edebiyatta ima, telmih ve muamma türü çerçevesinde dolaylı anlatım ve iletişim biçimlerini ifade eden kapsamlı bir terim “ [7]olarak da kullanılmıştır.
Remz sanatsal nesirlerde ve şiirlerde bir duygu ve düşünceyi sembollerle, kinayeli ve muammalı sayılabilecek bir söylemle dolaylı ve imalı ifade etmek remz yapmak demektir. Remzler, kısaltmalar veya işaret yoluyla da yapılır.
Şu gamlar kim benim vardır baîrin başına konsa
Çıkar kâfir cehennemden güler ehl-i azâb oynar. Fuzuli
Fuzuli bu beytinde “Deve iğnenin deliğinden geçmedikçe kâfirler cennete giremez”
âyetini (el-A‘râf 7/40) işaret yoluyla zikretmiştir.
İki elif iki nûnun bir sînin ma‘nisi olan
Sırr iline sultân olur ölmezden ön ölen bilür (Ümmî Sinan, G.59/4)23
“Öğretmen bana çok ders talimi yaptırdı ama ‘ayın, şîn ve kâf harfleri hemen ezber(im)de kalmıştır.” diyen Sutûrî, ayın , şîn ve kâf harfleriyle ezberinde kalanın aşk olduğunu anlatmıştır
Elif bâdur revân itdügi ey serv-i çemen Mekteb-i mihr ü vefâda bunca yıllar gözlerüm Necâti
Elif ve bâ harfleri yan yana geldiğinde su anlamına gelen âb ( kelimesini oluşturur ki bu da şairin gözyaşıdır.[8]
Remz Sözcüğünün Şiirlerde Kullanımına Örnekler
Bahâr eyyâmı remz-i vahdeti berg-i çemen söyler
Şecerde her varak esrâr-ı Hakkı bî-dehen söyler MEHMED SIDKÎ
Bilürdüñ len-terânî remzini Mûsâ’yı söyletseñ
Ne mu‘cizler zuhûr eylerdi yâ ‘Îsâ’yı söyletsen Ravzi
Sorulsa Meryeme ger nefh-i Rûhu’l-kuds remzinden
Cevâbın yine NEHCÎ gibi bir ‘Îsî-i dem söyler Nehci
Tebhâle ile remz-i dehânına irişdük
Bir noktadan esrâr-ı nihânına irişdük Semerkândî-i Âmidî Âgâh
Vâris-i feyz-i cenâb-ı pîr Remzî bundadır
Tâc-ı nakş-âra-yı erbâb-ı fazîlet bundadır. Ahmed Remzi Akyürek
Sözümden mahabbet remzini alıp
Naz ü istiğnaya başladı habib
Ölümlü hastası olduğum bilip
Yanıma gelmeğe ar etti tabib Aşık Ömer
Elif ve Diğer Harflerle Remzler Anlam Oyunları Benzetmeler
KAYNAKÇA
[1]https://www.etimolojiturkce.com/kelime/remiz
[2]https://www.etimolojiturkce.com/kelime/remiz
[3] İSMAİL DURMUŞ, https://islamansiklopedisi.org.tr/remiz
[4] Tahir’ül Mevlevi , Edebiyat Lüğati, Enderun,1973, s. 161
[5] Tahir’ül Mevlevi , Edebiyat Lüğati, Enderun,1973, s. 159
[6] Tahir’ül Mevlevi , Edebiyat Lüğati, Enderun,1973, s. 161
[7] İSMAİL DURMUŞ, https://islamansiklopedisi.org.tr/remiz
[8] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/elif-ve-diger-harflerle-remzler-anlam-oyunlari-benzetmeler/86314
