Satranç, Orijinal adı ile  Schachnovelle Bu roman  adlı roman Stefan Zweig'ın, 1942 yılında, Hitler ve Nazilerden  kaçarak sürgün hayatı yaşadığı Buenos Aires'te yazılmış ve yayımlanmıştır. “Satranç  romanı, hem yazarın intiharından önce bıraktığı bir veda mektubu hem de doğrudan Nazizm'i hedef aldığı tek kurmaca eseridir.”

 

II. Dünya savaşı yıllarında Gestapo ve Nazilerden  fiziki olarak kaçmayı başaran Zweig, ruhen onlardan kaçamamış, Naziler  geliyor korkusunu sürekli olarak içinde büyüten Zweig  kendisini intihara doğru götüren bu ruh hali içine bu romanını yazmıştır. Stefan Zweig'ın Brezilya'da sürgünde iken  Şubat 1942'deki intiharından birkaç ay önce tamamladığı Satranç, Avusturyalı yazarın  II. Dünya Savaşının ruhunda uyandırdığı  derin ıstıraplar içinde yazmıştır. Nazilerden  kaçarak yaşamaya çalışan Zweıg, Naziler ‘den kurtulmanın tek çaresinin intihar ve ölüm olduğunu  düşünmeye başlamış bu romanını da   kendisini intihara doğru sürükleyen   o ruh hali içinde yazmıştır.[1] Nitekim   bu romanı basıldıktan bir kaç sonra  yazar karısıyla birlikte intihar etmiş, [2] bıraktıkları veda mektubun da da şunları yazmıştır. “  Benim lisanımın konuşulduğu dünya bana göre mahvolduktan ve manevi yurdum Avrupa'nın kendi kendisini yok etmesinden sonra hayatımı yeni baştan kurmayı daha fazla isteyebileceğim bir yer daha yoktu.[3]

 

İlk baskısı 1942 yılında Buenos Aires'de  yapılan ve sadece 250 adet olarak basılan romanın İngilizce tercümesi 1944 te New York'ta yayımlanmış, bu baskısından sonra ünü  dünyaya yayılan eserin sadece  Almanya 'da  ulaştığı satış rakamı 1.200.000'den fazla  olmuştur.

 

Avrupa kültürüne elveda derken yaşama da veda etmeyi seçen Zweig'ın son  romanıdır.[4]

 

“New York'tan Buenos Aires'e yapılan bir gemi yolculuğunda, dünya satranç şampiyonu Mirko Czentovic, kendisi için beklenmedik bir rakip olan Dr. B. ile karşılaşır. İsimsiz bir amatör olan bu gizemli rakibin satrançla tanışmasının olağanüstü bir hikâyesi vardır. Bir Nazi kurbanı olan Dr. B., o kara günlerde sadece satranç sayesinde ayakta kalabilmiştir.

“Hikâyenin diğer kahramanı Czentovic ise iletişim kurmakta zorlanan, yaşamında satranç dışında hiçbir şey olmayan, kazanmaya kurulu bir saat, soğuk, küstah, kuralcı, yüzeysel, kültürsüz, kara cahil bir "dâhidir. Bu kısa anlatıda, Zweig'ın tüm izleklerini bulmak mümkün: dünün dünyasından bugünün dünyasına geçiş, marazi tutkular, sapkın zekâlar, felaketlerini yaşamları boyunca taşıyan bireyler, faşizm ve kaba şiddet karşısında Avrupa'nın ve dünyanın kaderi…””
(Tanıtım Bülteninden)

 

Rastlantı sonucu eline geçidiği bir kitapla satrancın inceliklerini öğrenerek bu oyunu bir tutkuya dönüştüren ve giderek bu tutkusu yüzünden beyin hummasına yakalanan Dr. B.'nin öyküsüdür

 

 

Czentovic:  satrançtan başka bir şeyle ilgilenmeyen kendi gibi köylülerden başkası ile konuşmayan cahil bir adamdır.  Satrançta dünya şampiyonu olunca asosyal yaşamında en büyük değeri kendi hamlelerine ve parasına vermeye başlamıştır.

Dr. B: İsmi tam olarak verilmeyen   romanın kahramanı Dr.B. Viyanalı bir avukatın oğludur. Hitler’in Viyana’yı işgali sırasında elinde bulunan gizli evraklar nedeniyle tutuklanır ve uzunca bir süre sorgulanır. Bu sorgusu sırasında kaldığı odada yalnızlıktan canı sıkılan Dr.B. bir asker parkasından çaldığı satranç oyunları kitabını çalarak hapisteki günlerinde tüm satranç oyunlarını ezberler.  Sonunda dünya şampiyonu  Czentovic  ile karşılaşmak hevesine kapılır.

Mc Connor: Californiya’da petrol yatakları olan  satranç meraklısı zengin bir iş adamıdır.

Hikaye New York'tan Buenos Aires'e yolculuk yapan bir deniz vapurunda  Ünlü dünya   satranç  şampiyonu Mirko Czentovic ‘de vardır. Slovenya’da yoksul bir denizcinin oğlu  olan Czentovic  köyün rahibinin himayesinde büyümüş ve dünya satranç şampiyonu olmuştur.  Mc Connor  adında çok zengin bir petrolcü  Dünya satranç şampiyonu Mirko Czentovic’e , ücret karşılığı bir parti satranç oynamayı önerir. İİlk  satranç partisini  beklendiği gibi şampiyon kazanmıştır. Öykünün kahramanı olan  Dr. B ‘de arkadaşının uyarmasıyla şampiyonu farkeder ve O’nunla tanışmak belki de bir maç yapmak için çeşitli denemelere girişir. 

 

Mc Connor  ile Mirko Czentovic arasında bir başka oyun oynanırken  Mc Connor  yine kaybetmektedir. Fakat bu defa ortaya Dr B. adında bir başka yolcu çıkmış oyuna müdahale ederek  Mc Connor ‘un  ve bir beraberlik kurtarmasını sağlamıştır.  Bunun üzerine yolcular   Czentovic ile Dr.B arasında bir müsabaka organize eder. Müsabaka başlamadan önce Dr B:’nin satrancı nasıl öğrendiği geriye dönüş tekniği ile anlatılır.  

 

Dr B, Gestapo tarafından bir otel odasında aylarca hücre hapsine kapatılmışken, bir sorgulama öncesi bekletildiği odanın duvarında asılan montun cebindeki satranç kitabını çalmayı başarmıştır. Bu Satranç kitabı hücrede sıkıntıdan çıldırmak üzere olan Dr. B'nin hayatını kurtarmıştır. Ancak,  Dr B.’nin  Satranç tahtası ve taşları yoktur. Önce ekmek içinden yaptığı satranç taşlarıyla  oynamaya başlamıştır. Daha sonra ise belleğinde oynayarak kurumsal bir satranç ustası olmuştur. Hatta kendi zihninde hem rakibin hem dekendi yerine oynayarak hamleler yapmaya ve oyunlar kurmaya da başlamış,  kitaptaki kaydedilmiş oyunları satranç tahtası olmadan kendi kafasında oynamayı başarmıştır.

 

Ancak kitaptaki bütün oyunları ezbere öğrendikten sonra, hücredeki sıkıntıdan  patladığı  hale tekrar dönmüştür. Bunun üzerine kafasında yeni partiler icat ederek  sinir krizlerine girene dek kendi kendine karşı oynamaya başlamıştır.

 

Dr B, sonunda hapisten salıverilir. Gemide satranç şampiyonuna karşı ilk müsabakayı kazanır. Dr.B bütün şampiyonların partilerini ezbere bildiğinden Czentovic'in oynayacağı oyunları önceden hesaplıyordur. İkinci müsabaka sırasında Czentovic, karşısındakinin zamanla huzursuzlaştığını fark edince özenle yavaş oynamaya başlar ve Dr.B yine kriz geçirince parti yarıda kalır.

 

 

Stefan Zweig 1881 yılında Viyana'da doğdu. Babası varlıklı bir sanayiciydi. Viyana ve Berlin'de eğitim gördü. Birçok ülkeyi dolaştıktan sonra Birinci Dünya Savaşı sırasında, Zürih'e geldi. Savaş karşıtı kişiliğiyle tanındı. 1919-1934 yılları arasında Salzburg'da yaşadı, 1938'de İngiltere'ye, 1939'da New York'a gitti, birkaç ay sonra da Brezilya'ya yerleşti. Avrupa'nın içine düştüğü duruma dayanamayarak 1942 yılında karısıyla birlikte intihar etti. Çok sayıda denemesi, öyküsü, uzun öyküsü ve romanı yanında, büyük bir ustalıkla kaleme aldığı yaşamöyküleriyle de ünlüdür.

 

 

---