KategorilerEDEBİYATEdebiyat Terimleri MazmunlarŞebdiz Nedir Hüsrev’i Perviz’in Karayagız Atı

Şebdiz Nedir Hüsrev’i Perviz’in Karayagız Atı

15.01.2023

 

Şebdiz Anlamı: 

Osmanlıca yazılışı :  شبدیز

Şe Farsça kökenlidir ve gece, karanlık, siyah anlamlarına gelir. ” Dіz “ sözcüğü de Farsça kökenlidir ve renk anlamındadır. Şebdiz sözcüğü ise bu nedenle “karayağız, gece renkli, siyaha çalan renkte “ anlamlarındadır.

Ancak Şebdiz sözcüğü eski edebiyatta özel bir isim haline dönüşmüş, Nizami Gencevi’nin yazdığı Hüsrev-i Şirin Mesnevisinde Ermeni Prensesi Şirin’in sevgilisi İran hükümdarı Hüsrev-i Pervîz’in meşhur atının adı olarak kullanılmıştır. Şu halde edebi metinlerde Şebdiz denilince Hüsrev-i Perviz’in karayağız atı da akla gelmektedir. ( bkz Hüsrev-i Perviz Edebiyat ve Tarihte II.Hüsrev ) Şeb-diz sözcüğü Hüsrev’-i Pervizi’in atı anlamı;  hem de sözlük anlamları ile karşımıza çıkabilir.

Hüsrev-i Perviz,  İran tarihinin en meşhur hükümdarlarından biridir. Edebiyatta Hüsrev-i Perviz   olarak bilinen   II.Hüsrev 6. Yy. da yaşamış ülkesinin sınırlarını Batı’da İstanbul’a kadar genişletmiş defineleri ve kudreti ile meşhur bir şehinşahtır.  [1]Nüşirevan’-ı Adil I. Hüsrev’in torunu ve Hürmüz’ün oğlu olan II. Hüsrev, Bizanslılarla yaptığı savaşları, yedi meşhur hazinesi, büyük dedesi Sasani Şahı I. Şapur ve Nûşirevân-ı Adil’in   yaptırdığı Tâk- ı Kisrâ saraylarında oturan bir hükHüsrev ü Şirin v ümdar olarak çok şöhretlidir.  Bu şöhreti ile zamanla Ferhat ile Şirin Hikâyesine dönüşecek olan Hikâyesinde Şirin ile birlikte hikâyenin esas kahramanı da olmuştur. [2] ( bkz Hüsrev ü Şirin Mesnevileri Genel Öze )

Hüsrev’in atı olan Şebdiz de bu mesnevide karşımıza çıkar. Hüsrev, sevgilisi Şirin için Kısra-ı Şiirin köşkünü yaptırmış ve efsanevi atı olan Şebdiz’in kardeşi “Gülgün” adlı atı da Şirin’e hediye etmiştir.  

Şebdiz’in Özellikleri

Edebi metinlerde Hüsrev’in “ Şebdiz”  adlı atı efsanevi ve olağanüstü özellikleri ile anlatılır.  Bu atın özellikleri hayal güçleri yüksek İran esatircilerinin dilinde bir hayli abartılmıştır. Hüsrev’in şirin’e hediye ettiği kırmızı renkli Gülgün ile Şeb-diz aynı kısraktan dünyaya gelmiştir. Gülgün ile Şeb-diz’in anaları bir beyâbândaki bir aygır heykeline sürtünmüş bu nedenle anaları Şebdiz ve Gülgun’a babaları olmadığı halde hamile kalmıştır.

Hüsrev’in atı olan Şebdiz’in boyu diğer atlardan dört karış daha yüksektir.  Ayakları diğer atlara göre çok büyük olduğu için her bir ayağına on çivi ile nal çakılmaktadır. Şeb-diz, Hüsrev’in yemek yerken bile yanından ayırmadığı bir attır. Hüsrev yemek yerken yediği yemeklerden Şebdiz’e de yedirmiştir.

Şeb-diz  Hüsrev henüz hayatta iken ölür. Hüsrev, Şebdiz’i o kadar sevmektedir ki atının ölüm haberini getirecek olanı idam ettirmek ile tehdit etmiştir.  Netice de atı öldükten sonra çok ağlar ve Şebdiz’in seyisi idam edileceğim diye büyük bir korkuya kapılmıştır. Bunun üzerine Husrev’in efsanevi müzisyeni Barbet’in aklına Şebdiz’in seyisinin canını kurtaracak iyi bir plan gelir.  ( Bkz : Barbed İle Nikisa Acem Müziğinin Pirleri)

Barbed ile Nikisa, çok hazin bir melodi çalmaya başlar. Bu acıklı ezgileri dinleyen Hüsrev, Barbed ve Nikisa’ya “ yoksa Şebdiz mi öldü” diye sormak zorunda kalır. Böylece Hüsrev , Şebdiz’in öldüğü haberini kendi kendine öğrenmiş ve seyisin canı kurtulmuş olur. Şebdiz’in ölümü sonrasında günler ve geceler boyu ağlayan Hüsrev ona büyük bir mezar yaptırıp,  büyük bir merasim ile Şeb-diz’i defn ettirir. Şebdiz’in suretini kocaman bir kayaya nakşettirir. [3]

Ko bizi ömr-i dırâz ile baş yarışdıralım

Koşalım ol saçı Şebdîz'e eşk-i Gülgûn'u  Necâti

Çignetmeye halkı ruh-ı Gülgûnuna yâruñ

Girmiş yanına kamçı çalar sünbül-i Şebdîz  Gelibolulu Sun’î (1486- 1534)

Çünki baş koşdı bu dil ol saçı Şebdîz’e yine

Terk ide mi hîç ayagını mey-i Gülgû’nuñ  Gelibolulu Sun’î (1486- 1534)

Nice bir yaluñuz yügrük geçer bu hadd-i Gülgûn’uñ

Koşulsun hat Şebdîz’e dil ü cân olsun öñdüller       Gelibolulu Sun’î (1486- 1534)

Şebdîz-i âhı çıksa göke her kaçan revân

Gülgûn-ı eşkini yeñemez ‘âşık ol zamân  Gelibolulu Sun’î (1486- 1534)

Hüsrev-i kâmrân ki lâyıktır

Âfitâb olsa na'l-i Şebdız'i Nefî

Meydân-ı ârızında tozup tozup gelir hat

Şebdîz-i zülfe benzer tutup tutup yenilmez Necâtî Bey

Çekildi sîne-i Şebdîz-i çerha teng hilâl

Süvâr oldu ana gûyâ o ser-fîrâz-ı reşîd Nâdirî

Bin âşıkı hâk eder eğer bir kerre

Şebdîz-i nigâhı etse irhâ-i inan    Azmîzâde Hâletî

 

Husrev-i Perviz Kendi Gelen Hazine Genc-i Bâd Âver

Genc-i Bed Aver Husrev-i Perviz ve ve İstanbul

Hüsrev-i Perviz Edebiyat ve Tarihte II.Hüsrev

Perviz Nedir ve Hüsrev-i Perviz

Şebdiz Nedir Hüsrev’i Perviz’in Karayagız Atı

 

 

KAYNAKÇA 

[1] ŞAHAMETTIN KUZUCULAR, https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/husrev-i-perviz-edebiyat-ve-tarihte-ii-husrev/107966

[2] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/husrev-u-sirin-ve-ferhat-ile-sirin-mesnevileri-ile-ana-konulari/76228

[3] A.T. Onay, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar,  MEB, 1996- S. 231

Yorum yapmak için lütfenKayıt Olunya da