Şebdiz Nedir Hüsrev’i Perviz’in Karayagız Atı
Şebdiz Anlamı:
Osmanlıca yazılışı : شبدیز
Şe Farsça kökenlidir ve gece, karanlık, siyah anlamlarına gelir. ” Dіz “ sözcüğü de Farsça kökenlidir ve renk anlamındadır. Şebdiz sözcüğü ise bu nedenle “karayağız, gece renkli, siyaha çalan renkte “ anlamlarındadır.
Ancak Şebdiz sözcüğü eski edebiyatta özel bir isim haline dönüşmüş, Nizami Gencevi’nin yazdığı Hüsrev-i Şirin Mesnevisinde Ermeni Prensesi Şirin’in sevgilisi İran hükümdarı Hüsrev-i Pervîz’in meşhur atının adı olarak kullanılmıştır. Şu halde edebi metinlerde Şebdiz denilince Hüsrev-i Perviz’in karayağız atı da akla gelmektedir. ( bkz Hüsrev-i Perviz Edebiyat ve Tarihte II.Hüsrev ) Şeb-diz sözcüğü Hüsrev’-i Pervizi’in atı anlamı; hem de sözlük anlamları ile karşımıza çıkabilir.
Hüsrev-i Perviz, İran tarihinin en meşhur hükümdarlarından biridir. Edebiyatta Hüsrev-i Perviz olarak bilinen II.Hüsrev 6. Yy. da yaşamış ülkesinin sınırlarını Batı’da İstanbul’a kadar genişletmiş defineleri ve kudreti ile meşhur bir şehinşahtır. [1]Nüşirevan’-ı Adil I. Hüsrev’in torunu ve Hürmüz’ün oğlu olan II. Hüsrev, Bizanslılarla yaptığı savaşları, yedi meşhur hazinesi, büyük dedesi Sasani Şahı I. Şapur ve Nûşirevân-ı Adil’in yaptırdığı Tâk- ı Kisrâ saraylarında oturan bir hükHüsrev ü Şirin v ümdar olarak çok şöhretlidir. Bu şöhreti ile zamanla Ferhat ile Şirin Hikâyesine dönüşecek olan Hikâyesinde Şirin ile birlikte hikâyenin esas kahramanı da olmuştur. [2] ( bkz Hüsrev ü Şirin Mesnevileri Genel Öze )
Hüsrev’in atı olan Şebdiz de bu mesnevide karşımıza çıkar. Hüsrev, sevgilisi Şirin için Kısra-ı Şiirin köşkünü yaptırmış ve efsanevi atı olan Şebdiz’in kardeşi “Gülgün” adlı atı da Şirin’e hediye etmiştir.
Şebdiz’in Özellikleri
Edebi metinlerde Hüsrev’in “ Şebdiz” adlı atı efsanevi ve olağanüstü özellikleri ile anlatılır. Bu atın özellikleri hayal güçleri yüksek İran esatircilerinin dilinde bir hayli abartılmıştır. Hüsrev’in şirin’e hediye ettiği kırmızı renkli Gülgün ile Şeb-diz aynı kısraktan dünyaya gelmiştir. Gülgün ile Şeb-diz’in anaları bir beyâbândaki bir aygır heykeline sürtünmüş bu nedenle anaları Şebdiz ve Gülgun’a babaları olmadığı halde hamile kalmıştır.
Hüsrev’in atı olan Şebdiz’in boyu diğer atlardan dört karış daha yüksektir. Ayakları diğer atlara göre çok büyük olduğu için her bir ayağına on çivi ile nal çakılmaktadır. Şeb-diz, Hüsrev’in yemek yerken bile yanından ayırmadığı bir attır. Hüsrev yemek yerken yediği yemeklerden Şebdiz’e de yedirmiştir.
Şeb-diz Hüsrev henüz hayatta iken ölür. Hüsrev, Şebdiz’i o kadar sevmektedir ki atının ölüm haberini getirecek olanı idam ettirmek ile tehdit etmiştir. Netice de atı öldükten sonra çok ağlar ve Şebdiz’in seyisi idam edileceğim diye büyük bir korkuya kapılmıştır. Bunun üzerine Husrev’in efsanevi müzisyeni Barbet’in aklına Şebdiz’in seyisinin canını kurtaracak iyi bir plan gelir. ( Bkz : Barbed İle Nikisa Acem Müziğinin Pirleri)
Barbed ile Nikisa, çok hazin bir melodi çalmaya başlar. Bu acıklı ezgileri dinleyen Hüsrev, Barbed ve Nikisa’ya “ yoksa Şebdiz mi öldü” diye sormak zorunda kalır. Böylece Hüsrev , Şebdiz’in öldüğü haberini kendi kendine öğrenmiş ve seyisin canı kurtulmuş olur. Şebdiz’in ölümü sonrasında günler ve geceler boyu ağlayan Hüsrev ona büyük bir mezar yaptırıp, büyük bir merasim ile Şeb-diz’i defn ettirir. Şebdiz’in suretini kocaman bir kayaya nakşettirir. [3]
Ko bizi ömr-i dırâz ile baş yarışdıralım
Koşalım ol saçı Şebdîz'e eşk-i Gülgûn'u Necâti
Çignetmeye halkı ruh-ı Gülgûnuna yâruñ
Girmiş yanına kamçı çalar sünbül-i Şebdîz Gelibolulu Sun’î (1486- 1534)
Çünki baş koşdı bu dil ol saçı Şebdîz’e yine
Terk ide mi hîç ayagını mey-i Gülgû’nuñ Gelibolulu Sun’î (1486- 1534)
Nice bir yaluñuz yügrük geçer bu hadd-i Gülgûn’uñ
Koşulsun hat Şebdîz’e dil ü cân olsun öñdüller Gelibolulu Sun’î (1486- 1534)
Şebdîz-i âhı çıksa göke her kaçan revân
Gülgûn-ı eşkini yeñemez ‘âşık ol zamân Gelibolulu Sun’î (1486- 1534)
Hüsrev-i kâmrân ki lâyıktır
Âfitâb olsa na'l-i Şebdız'i Nefî
Meydân-ı ârızında tozup tozup gelir hat
Şebdîz-i zülfe benzer tutup tutup yenilmez Necâtî Bey
Çekildi sîne-i Şebdîz-i çerha teng hilâl
Süvâr oldu ana gûyâ o ser-fîrâz-ı reşîd Nâdirî
Bin âşıkı hâk eder eğer bir kerre
Şebdîz-i nigâhı etse irhâ-i inan Azmîzâde Hâletî
Husrev-i Perviz Kendi Gelen Hazine Genc-i Bâd Âver
Genc-i Bed Aver Husrev-i Perviz ve ve İstanbul
Hüsrev-i Perviz Edebiyat ve Tarihte II.Hüsrev
Perviz Nedir ve Hüsrev-i Perviz
Şebdiz Nedir Hüsrev’i Perviz’in Karayagız Atı
KAYNAKÇA
[1] ŞAHAMETTIN KUZUCULAR, https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/husrev-i-perviz-edebiyat-ve-tarihte-ii-husrev/107966
[2] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/husrev-u-sirin-ve-ferhat-ile-sirin-mesnevileri-ile-ana-konulari/76228
[3] A.T. Onay, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, MEB, 1996- S. 231
