Osmanlıca yazılışı tahkiye:  ﺗﺤﻜﻴﻪ

Tahkiye sözcüğü Arapçada “anlattı, hikâye etti” anlamlarında sözcükler üretilen “ ḥky “kökünden gelir.  [1]Hikâye ve çoğulu ḥikāyat حكاية ile aynı kökten gelen ve eş anlamlı bir sözcük olan tahkiye,“ hikâye etti, taklit etti" anlamına gelen” ḥakā حكا “ fiilinin tefˁîl vezninden mastarı olmaktadır.

Tahkiye, Osmanlıca sözlüklerde  “ḥikāye etmek, “nakletmek, rivâyet etmek, anlatma, anlatı, çağdaş sözlüklerde ise “ bir olayı anlatış düzeni, düzgün bir biçimde anlatma” olarak tarif edilir.

Kısaca tahkiye;  hikâye sözcüğü ( terimi )  ile aynı kökten gelir ve hikâye ile eş anlamlı bir sözcüktür. Tahkiye sözcüğünün çoğulu taḥkiyyat;  hikâye sözcüğünün çoğulu ise ḥikāyattır.

Tahkiyeli Anlatım

Tahkiyeli veya hikâye edici anlatım kurmaca veya gerçekte yaşanmış olayları ve durumları nakletmeye, anlatmaya; olayın geçtiği mekânları betimlemeye dayalı ilgi ve merak ettirecek şekilde edebi bir şekilde yazma ve anlatma işine denir.  Hikâye edici anlatım da denilen tahkiyeli anlatım daha ziyade kurmaca, sanatsal metinler olan roman, öykü ve tiyatro türü yazılı eserlerde görülen anlatım metodudur.  Sözlü gelenekte ortaya çıkan edebi, türler olan masal, halk hikâyeleri, destan hatta fabl ve efsaneler de tahkiyeli anlatımın özellikleri bulunur.  Kurmaca olmasa da hatıra ve gezi yazıları da hikâye edici anlatıma dayanırlar.

Tahkiyeli anlatım merak uyandıracak vakaları dinleyiciyi veya okuru etkileyecek şekilde aktarmak amaçlı anlatımdır. Didaktik bir amaç taşımayan;  hoşa gidebilmek için güzel ifade etmeyi önemseyen, ilgi çekici konulara, duygulara, hayallere, betimlemelere önem veren, sanatsal yönü ağır basan anlatım metodudur.  

Roman, öykü, tiyatro hatta gezi ve anı türündeki yazılı eserlerdeki tahkiyeli anlatım sanatsal olmayı hedefleyen anlatımlardır. Masal, destan, fabl, halk hikâyeleri hatta kıssa gibi sözlü anlatılar da da sanatsal anlatım gayesi geçerlidir. Bu gibi sözlü edebiyat ürünlerini anlatan meddahlar da sanatsal anlatıma yeteneğine sahip olan kişilerdir.

Tahkiyeli anlatım genellikle olayları gelişme evreleri, oluş sırası, zaman ve mekân aşamalarını takip eden kronolojik bir sıra ile nakletmeye dayanır.  Bu nakletme yöntemi kurmaca metinlerdeki serim, düğüm, çözüm bölümlerini meydana getirmiş olur.  

Tahkiyeli anlatımlar tanrısal ( hâkim),  gözlemci ( 3. Tekil ), ben merkezli ( olayı yaşayan I. tekil anlatıcı)  bakış açıları ile anlatılabilir.  Tanrısal anlatıcı olayları;  her şeyi bilen duyan, geçmişten gelecekten haberdar, herkesin niyetini, duygularını düşüncelerini bilen okuyan şekilde nakleden anlatıcıdır.  Hâkim anlatıcı ise olayları dışarıdan izleyen, gördüklerini şahit olduklarını aktaran anlatıcıdır. Ben yani I. tekil anlatıcı ise olayların içinde olan ve yaşadıklarını kendisi anlatan anlatıcıdır. ( bkz Bakış Açıları ve İlahi Gözlemci Kahraman Anlatıcı )

Tahkiyeli anlatımda anlatıcı tipine göre geriye dönüş ( feed back ), iç konuşma ( iç monolog- iç çözümleme veya içsel betimleme) , bilinç akışı anlatım , gösterme ve özetleme yollarına da başvurulabilinmektedir.

İLGİLİ LİNKLERİMİZ

1. Bakış Açıları ve İlahi Gözlemci Kahraman Anlatıcı

2. Açıklayıcı Tartışmacı Betimleyici Öyküleyici Anlatım

3. Sanatsal Fantastik Destansı Masalsı Anlatım

4. Öznel ve Nesnel Anlatım

5. Cümlede Duygusal Anlatım

6. Abartılı Anlatım

7. ANLATIMDA AÇIKILIK

8. AKICILIK AKICI ANLATIM NEDİR

9. DOLAYSIZ ANLATIM NEDİR

KAYNAKÇA

[1] https://turkcenedemek.com/kelime/hik%C3%A2ye/