Osmanlıca yazılışı: Tanzir تنظير

Tanzir  : تنظير Arapça kökenlidir ve naẓīra ͭ نظيرة  gibi Arapçadaki ( nẓr ) kökünden türemiştir. “Nzr “ sülasi kökünden, “bir başkası yerine olan şey, bir başkasına bakarak yapılan şey; bir başka şiire cevaben yazılan şiir, bakarak, görece, benzer” [1]sözcükler türetilir. Bu nedenle tanzir; nazar, nâzir, nazire, nâzır, münazara sözcükleri ile de aynı kökten gelmektedir.

Tanzir sözcüğü sözlüklerde: “Benzetme. Tazeleştirme, tazelendirme. Nazire yapma. Nazire yazma. Bir yazının şekil ve mana bakımından benzerini yazma” anlamları ile tarif edilir.

Edebiyatta Terim Olarak Tanzir

Edebiyatta bir terim olarak tanzir en kısa tarif ile nazire yapmak demektir. Bir şairin, tanınmış bir şair ile şiirinde aynı vezin, aynı kafiye, aynı ahenk ve aynı konuda nazire yazmasına tanzir veya tanzir etmek denilir. Tanzir ile nazire;  anlam ve işlev olarak çok yakın anlamlarda kullanılan terimlerdir.  Bu nedenle nazîre ve nazîre yazmak yerine tanzîr ve tanzîr etmek de denmiştir. Ayrıca tanzir ve nazire yerine; cevap deme, cevap verme tabirleri de kullanılmış, “nazîre yazana nazîre-gû, nazîre-perdâz denilmiş, model olarak alınan şiirin tam zıddını ortaya koymaya da nakīza adı verilmiştir”[2]

Bir şiire nazire yazan yani tanzir yapan şair, asıl eserin sahibine karşı saygılı davranırlar. Nazire yazan şairin nazire yazdığı şaire ve tanzir ettiği şaire hürmetkâr davranması gerekir. Nazire ve tanzirden amaç beğenilen şiire aynı vezin, kafiye ve ölçüde daha güzel bir cevap vermek olmalıdır. Tanzir, yani nazire yazan şair, nazire yazdığı şiire benzer güzellikte bir şiir yazmak amacında olmalıdır. Ancak nazire yaptığı halde asıl şiirin şairinin ismini dahi yazmayanlar da vardır. Asıl şiirin sahibinin ismini zikretmeden nazire yazanlar hoş görülemez. Bu tip tanzirlerin şiir çalmakla Selh, İntihal İlmam ve Sirkat ile suçlanması mümkündür. Bu tip şiirler tanzir amacını aşan Selh kelimesi edebiyat ve şiirde “ başkasına ait bir beyitteki kelimeleri değiştirerek kendine mal etmek “ demektir. Dolayısı ile tanzir yazan şair, Selh, İntihal İlmam ve Sirkate benzeyen fikir, ifade çalma, başkasına ait bir dizeyi kendisine has bir dize veya beyit imiş gibi bir hale çevirmek hatalarına düşmemelidir. [3]

Sâmî Pey-revlik İdüp Rûhîye Tanzîr Eyledi Kim Bu Terkîb-i Bendi İnşâ İtdi Tahrîr Eyledi Kim Bu Terkîb-i Bendi İnşâ İtdi Tahrîr Eyledi

• 1. Sûfî gibi zann itme bizi sübha-be-destüz
•  Biz dâne-şümâr-i güher-i ‘ahd-i elestüz
•  2. Erbâb-i riyânun serine cür’a-nisâruz
•  Peymâne-i ser-şâr-i mey-i ‘aşk ile mestüz
•  3. Kuhlü'l-basaruz sâye gibi dîde-i mihre
•  Hâk-i kadem-i ehl-i melâmetde ki pestüz
•  4. Ka’beyle sanem-hânede yek-reng-i sücûduz
•  Biz hânkah-i dilde ki Allâh-perestüz
•  5. Bilmezse n'ola kadrümüzi zâhid-i hod-bîn
•  Ol âyineyüz kim kef-i zengîde şikestüz
•  6. Ser-geştelerüz dûr olalı menba’umuzdan
•  Seyl-âb-i sahârî gibi bî-cây nişestüz
•  7. Güm-kerde-sürâg-i reh-i hayrânî-i ‘aşkuz
•  Hızr ile o vâdîde ki biz dest-be-destüz
•  8. Sâgar be-kef-i meykede-i ‘aşk-i Hudâyuz
•  Fark-i felege cür’a-feşân turfe gedâyuz
• 
  
• 1. Ey zâhid-i kışrî-suhan-i da’vî-i bâtıl
•  Bî-zâ’ika-i lübb-i kemâlât-i efâzıl
•  2. Tâ key olasın münkir-i erbâb-i hakîkat
•  İnkâr-i selefde idüp îrâd-i delâ’il
•  3. ‘Âlim geçinüp olmadasın ehl-i kemâlün
•  Geh zendaka vü küfrine geh fıskına kâ’il
•  4. Te’vîle tevakkuf iden akvâl-i kibârı
•  Zâhirde koyup itmedesin bâtını zâ’il
• 5. Har-mühre-i inkârını ârâyiş idinmiş
•  Lâ-yefhem olan hayl-i harân-i mütesâfil
•  6. Lâyık mı olup mu’tesif-i câde-i tasdîk
•  Dünbâle-rev-i tab’un ola bir nice câhil
•  7. Hıfz itmek ile cerbeze-i felsefiyâtı
•  Zann itme ki oldun reh-i tahkîkde ‘âkil
•  8. Bildün mi nedür mebde’ ile semt-i ma’âdı
•  ‘İlm anlama ey tîre-derûn nakş-i sevâdı [4]… Arpaeminizâde Sâmî’, Ruhi’nin Şiirine Tanzir

Gülşehri Mantıku't Tayr Mesnevisi, https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/post/gulsehri-mantiku-t-tayr-mesnevisi/76287

KAYNAKÇA

• [1] https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/post/nazire-nedir-turk-siirinde-nazire-tanzir-ve-nazire/122656
• [2] M. FATİH KÖKSAL, https://islamansiklopedisi.org.tr/nazire#2-turk-edebiyati
• [3] https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/post/selh-nedir-beyit-calmak-intihal-ilmam-sirkat/139343
• [4] https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/post/sami-pey-revlik-idup-ruhiye-tanzir-eyledi-kim-bu/117573