Gülşehri Mantıku't Tayr Mesnevisi

28.10.2014

Mantıku’t-Tayr

Gülşehri, Feridüddin-i Attar, Mevlânâ Celaleddin-i Rumİ, Hâkim Senâî , ( Sadi-i Şirazi ), Genceli Nizami ve Sultan Veled’in tesiri altında kalmış eserlerinde bu ediplerin eserlerinden alıntılar yapmış, onlardan etkilendiğini belli eden izlenimler bırakmıştır.

Gülşehrî’nin iyi bir şair ve edip olduğu Mantıku't Tayr Mesnevisi adlı eseri ile gazellerinden anlaşılmaktadır. Gülşehrî’nin dili sade, üslubu akıcıdır. Şiirlerinde şairliği ile övünmüş olduğundan çağdaşı şair Ahmedî tarafından eleştirilmiştir.

Mantıku’t-Tayr Attar ve Gülşehri Hakkında Bilgiler

Mantıku’t-Tayr (Farsça: Kuşların Diliyle veya Kuş Dili) İranlı sufi şair Ferîdüddîn-i Attâr tarafından kaleme alınmış bir manzum eserdir. Bu eser Türk ve İran edebiyatında en etkili eser olmayı başarmış eserler arasındadır. Kuşların , Simurg’u bulmak üzere yola çıkmaları ve Hüdhüd önderliğinde en sonunda Kafdağına ve Simurg’a ulaşmalarını tasavvufi bir netice çıkarmak ve dersler vermek maksatlı yazılan bu eser Türk edebiyatındaki pek çok eseri ve şairi etkilemiştir.

Feridüddin Attar Nisabur’da 1120’da doğmuş, Mantık’ut tayr adlı eserini 1187 yılında yazıp bitirmiş ve muhtemelen 1194’da vefat etmiş ünlü bir İran’ın Nişabur şehrinde doğan bir şair ve mutasavvıftır. Hekim ve eczacı olmasından dolayı Attar , olarak anılmaktadır. [1]Doğduğu yer Nişabur olduğu için Nişaburi olarak da anılır. Attar’ın Mantık’ut tayr adlı eseri Türk ve İslam edebiyatında en çok sevilen eserler arasındadır. Örneğin Ali Şîr Nevaî, Attar'ın eserine karşılık Lisânü't-Tayr adlı eserini nazire olarak yazmış, hemen her şair F. Attar’a atıfta bulunacak bir şeyler yazmış ve söylemiştir. Derviş Şemseddin’in Deh Mürg adlı eseri de bu etki altında yazılmış bir eserdir. ( bkz DERVİŞ ŞEMSEDDİN VE DİH MURG MESNEVİSİ ) [2]Attar’ın yazmış olduğu özgün Farsça eser 4724 beyitten oluşmuş mesnevi tarzı ile yazılmış bir eserdir.

Attar’ın bu eserini Türkçe’ye çeviren ilk müellif Gülşehri’dir. Fakat Gülşehri bu eseri Türkçeye çevirirken kendisinden pek çok şey katmış, bu nedenle tercümeden ziyade telif bir eser meydana getirmiştir. Gülşehri bu eserini 717’de (1317) Türkçe’ye çevirmiş eser Manṭıḳu’ṭ-ṭayr veya Gülşennâme adı ile bilinmiştir. Gülşehri eserin hatime bölümünde eseri bitirdiği tarihi de ifade ettiği gibi tercümeden ziyade telif bir eser meydana getirmek istediğini de yazmıştır.

F.Attar ’ın bu eserini Türkçeye tercüme eden tercüme ederken de kendisinden de pek çok şey katan ilk şairlerden biri de Gülşehri dir.[3] ( BKZ F.Attar ve Gülşehri'nin Mantıku't Tayr'ı Özetler Alıntılar )

Gülşehrî’nin iyi bir şair ve edip olduğu Mantıku’t-tayr adlı eseri ile gazellerinden anlaşılmaktadır. Gülşehrî’nin dili sade, üslubu akıcıdır. Şiirlerinde şairliği ile övünmüş olduğundan çağdaşı şair Ahmedî tarafından eleştirilmiştir.[4]

GÜLŞEHRİ VE MANTIK’UT TAYR ADLI ESERİ

Gülşehri, Feridüddin-i Attar’ın aynı adı taşıyan eserinden almış ve tercüme etmiştir. Gülşennâme olarak da bilinen ve Gülşehrî’nin en önemli eseri olan kitap, İranlı mutasavvıf Feridun Attâr’ın aynı adlı eserinin çevirisidir. Bu eser onun en önemli eseridir. Feridüddin-i Attar’dan çevirdiği Mantıku’t-Tayr’ın diğer adı Gülşenname’dir. Gülşehri bu tercümede serbest davrandığı gibi eserin yapısını da değiştirmiştir. Hemen hemen kendi gönlünce yaptığı bu değişikliklerde içyapı asıl olarak değişmese bile, özellikle hikâyelerde farklı bir tutum izlemiştir. [5] Şair, Attar’daki hikâyelerin yerine başka hikâyeler koymuştur. O bu hikâyeleri çeşitli kaynaklardan aldığı gibi, kendisi de bizzat hikâyeler yazmıştır. [6] Attâr’ın eserinin tercümesi olduğu sanılsa da aslında, Gülşehrî’nin de bizzat belirttiği gibi, eser aynı adı ve temel hikâyeyi barındırmakla birlikte bir tercüme değildir ve orijinal Mantık et-Tayr’ın içeriği eserde yoğun biçimde değiştirilmiş ve farklı kaynaklardan yeni içerikler eklenmiştir. Bu bakımdan Gülşehri Türk edebiyatının ilk hikâye yazarı olarak karşımıza çıkar. Ayrıca Mevlânâ Celaleddin-i Rumi’nin Mesnevî-i Manevî’sinden aldığı ve tercüme ettiği beş adet hikâyeyi de göz önünde bulundurursak Türk edebiyatında Mesnevî’den tercümeler yapan ilk şair olarak görülür. [7]

Eserin Türkçe karşılığı “Kuş Dili” dir. 1317’de yazdığı bu eser çeviri olmakla beraber çevirinin metninde değişiklikler yapan Gülşehrî, Attâr’ın pek çok hikâyesini kullanmamış, Mesnevi, Kelile ve Dimne ile Kabusname ’den hikâyeler almıştır. Mantık et-Tayr`ın çoğunlukla Attâr’ın eserinin tercümesi olduğu sanılsa da, aslında, Gülşehrî’nin de bizzat belirttiği gibi, eser aynı adı ve temel hikâyeyi barındırmakla birlikte bir tercüme değildir. Ve orijinal Mantık et-Tayr’ın içeriği eserde yoğun biçimde değiştirilmiş ve farklı kaynaklardan yeni içerikler eklenmiştir; örneğin Rumî’nin Mesnevi’si ve ünlü Hint klasiği Kelile ve Dimne’den de izler taşımaktadır.[8]

Gülşehri, bu eserini en çok Mevlana’dan ve başka kaynaklardan aldığı kıssalarla, görüp işittiklerini de katarak, birçok sohbetlerle zenginleştirip yeniden yazmış, böylece Gülşehrî’nin Mantıku’t-tayr’ı telif bir eser hâlini almıştır. Gülşehrî, Mantıku’t-tayr’ın içinde Kudûrî (972-1037) den fıkıhla ilgili manzum bir çeviri yaptığını yazmışsa da eser elde yoktur. Mantıku’t-Tayr, tasavvufî ve alegorik bir eser olup tamamı 5000 beyit kadardır. Çok sayıda yazması olan eseri Müjgan Cumbur 1952’de, Agâh Sırrı Levend ise 1957’de tıpkıbasım olarak yayımlamışlardır. [9]

Eser hakkında Müjgan Cumbur bir doktora çalışması yapmış, (Ankara 1952) ve Müjgan Cumbur, “Gülşehrî’nin bu eserini konu ve tertip açısından Attar’ın Manṭıḳu’ṭ-ṭayr’ aflı eserini esas aldığı ve ona bir nazîre yazdığı “ sonucuna ulaşmıştır.

Mantıku’t Tayr’dan beyitler

Böyle giç irmeye ahşama seher
Bu gice rûzı kıyametdür meğer.
Bu gicenün yok mudur yâ Rab güni
Böyle uzun görmedim her giz düni.
Çok riyazetde geçirdüm giceler
Görmedi bu gice gibi kocalar.
Uşbu od kim gönlüme düştü benüm
Mûm gibi yandı kamu canûm tenüm…

F.Attar ve Gülşehri'nin Mantıku't Tayr'ı Özetler Alıntılar
Gülşehri Felekname Ve Diğer Eserleri
Şahamettin Kuzucular Gülşehri Hayatı Edebi Kişiliği Eserleri ve Örnekler ( 14. yy )
Gülşehri Mantıku't Tayr Mesnevisi

Gülşehri TÜM Şiirleri

LİSTEDE İLGİLENDİĞİNİZ LİNK VE BAŞLIĞA TIKLAYINIZ