Heft Peyker Mesnevisi Genceli Nizami
28.11.2014
HEFT PEYKER HAKKINDA GENEL BİLGİLER
Bu eser, Genceli Nizami ’nin hamsesinde bulunan beş mesneviden biri, Mahzen'ül Esrar ‘dan sonra yazdığı ikinci mesnevidir. Eserin Türkçe anlamı Heft: yedi Peyker: güzel yani “Yedi Güzel “ anlamındadır. Nizami’nin bu eseri içeriğinden dolayı “Heft Peykerler” veya “ Behram-ı Gur hikâyeleri” olarak adlandırılmaktadır. ( bkz Heft Peyker Nedir Mesnevileri Yedi Güzel ve Behram-ı Gur )Türk ve Fars şiirinde popüler mesnevi konularından bir haline gelen Heft peyker ve konusu Nizami’nin özgün bir kurmaca eseri olmalıdır. Böylesi konulu bir mesnevinin Nizami’den önce yazılıp yazılmadığı bilinmediğine göre bu mesnevinin kuramcısının Nizami olduğunu kabul etmek gerekir.( bkz Genceli Nizami Türklüğü Edebi Yönü ve Hayatı ( 13. yy )
Zaten pek çok araştırmacı da bu görüştedir. “Heft Peyker mesnevîsi ilk defa Nizâmî tarafından yazılmıştır. İran edebiyatında daha sonra konuyu Hüsrev-i Dihlevî Heşt Behişt adlı eserinde, Rai Hidayetullah Heft Peyker’inde, Derviş Eşref Meragî Heft Evreng’inde ve Hatifî Heft Manzar’ında işlemişlerdir.” (Levend 1984: 228; İlaydın 1935: 278 vd).”[1]Heft peyker daha sonraki yıllarda birçok Türk şairi tarafından da ayrı ayrı kaleme alınmış, Nizami’nin bu eseri ve eserindeki konular Divan Edebiyatında sık sık işlenen mesnevilerden biri olmuş ve aynı adla anılmıştır.
Genceli Nizami’nin bu mesnevisi 1197 yılında yazılmış, Meraga’da egemenlik süren Türk hükümdarı Alaettin Körp Arslan’a takdim edilmiştir. Ese, Sasani Hükümdarı Behrâm-i Gûr’un (Sâsânîlerin beşinci Behrâmı miladi 420-438/1029-1046) hikâyesini konu edinir. ( bkz Behram -ı Gur Kimdir Behram Gor )Heft Peyker (Behrâmnâme). “Fâilâtün mefâilün fa‘lün” vezniyle yazılmış 5600 beyitten ve 53 başlıktan meydana gelen bir eserdir. Eser 593’te (1197) Merâga hâkimi Alâeddin Körpearslan’ın isteğiyle kaleme alınmış ve ona ithaf edilmiştir.
Eser hakkında ilk bilimsel inceleme H. Ritter ile J. Rypka tarafından yapılmıştır. (1934). Eserin ilmî neşri Hellmut Ritter ve Jan Rypka tarafından hazırlanmış (K. Haft Paykar, ein romantisches Epos des N. Genğe’i, İstanbul-Praha 1934), daha sonra da Vahîd-i Destgirdî (Tahran 1317 hş./1938) ve Hüseyin Pejmân Bahtiyârî (Tahran 1344/ 1965) tarafından yayımlanmıştır. Heft Peyker’i C.E. Wilson İngilizce’ye (London 1924), V. Dershavin Rusça’ya (Moscow 1959) ve Alessandro Bausani İtalyanca ’ya (Milan 1982) tercüme etmiştir. [2]
HEFT PEYKER’İN İÇERİĞİ
Sasani hükümdarı Behram’ın lakabı Behram-ı gur’dur Yaban eşeği avına meraklı olduğu için bu hükümdara Behram- ı Gur denmiştir. ( bkz Mars ve Ares ile Doğu Mitlerindeki Behram İlişkisi- Mirrih Merih Mars Nedir ve Ares – Behram Alakası- )
Eserde Sâsânî Hükümdarı Behrâm-ı Gûr’un av eğlenceleri, evlilik hayatı ve yedi eşinin kendisine anlattığı hikâyeler konu edilmiştir. ( bkz Behram -ı Gur Kimdir Behram Gor ) Eserde Nizâmî, ilk önce Behrâm’ın çocukluk, gençlik ve saltanata ulaşıncaya kadarki yaşamını ve yaptıklarını anlatır. Daha sonra Behram Gur yedi ülke padişahının değişik renklerdeki köşklerde oturan yedi güzele haftanın her bir günü misafir olarak gitmeye başlar. Eserde Sasani hükümdarı Behram-ı Gûr’un (Behram V) yedi ayrı iklimde, yedi ayrı ülkede, yedi ayrı renklerdeki yedi ayrı ülkenin padişahının kızlarının oturduğu köşklerde Behram Gür’ün bu yedi güzel tarafından ağırlanması ve her gece her birinden bir hikâye dinlemesi konusu işlenmiştir. Behram Gur kendisini ağırlayan bu prenseslerin her biri ile de evlenir.
Misafir kaldığı yedi kız ile yedi ayrı aşk yaşayan Behram Gur’a her güzel yedi ayrı hikâye anlatmıştır. Nizami bu eserinde yedi hisar güzeli ve gelinlerinin ağzıyla bir birinden ilginç yedi ayrı hikâye anlatır. Bu hikâyelerin yedisi de yedi ayrı manzumedir.
Bu hikâyelerden sonra Nizâmî, Behrâm-i Gûr’un gafleti nedeniyle memleketin içine girmiş olduğu perişanlığı dile getirmeyi de ihmal etmeyerek ince göndermeler yapar. Yedi Güzel ile aşka ve meşke dalan Behram’ın ülkesine Çin hükümdarı saldırmış Behram’ın veziri de halka zulmetmeye başlamıştır. Nizami bu eserinde, Behram -ı Gur ’un gafletten uyanışını ve YEDİ GÜZEL HİKÂYEDEN SONRA GELEN YEDİ Mazlum’un hikâyesini anlatır. Bu ince eleştiriler Behram -ı Gur ’un bir yaban eşeğinin ardından bir mağaraya girerek kayboluşunu ve bir daha geri dönmeyişi ile son bulur.
Eserdeki bu Yedi Güzel: yedi iklimi, yedi ülkeyi, yedi kat gökyüzünü, yedi farklı renk gökkuşağını ve yedi yıldızı simgelemektedir. Eserde Behram -ı Gur ’a anlatılan bu yedi hikâyede ise yedi rakamı ve karşıladığı sembolik anlamlarını karşılayacak ve bir birlerini tamamlayacak şekilde birbirini takip eden yedi hikâyeden ve 53 başlıktan meydana gelir.” Eser klasik mesnevilerin yazım düzenine uygun olarak Tevhid, münaaat, ciharyarı güzin, sebeb-i telif, ana hikâyeler ve hatime bölümlerinden oluşmaktadır. ( BKZ HEFT PEYKER MESNEVİLERİNİN ÖZETİ )
ESERİN TEKNİĞİ
Eserin yazım tekniği Binbir Gece Masallarındaki tekniğe benzer bir teknik ile yazılmıştır. Behram Gur’un yedi farklı köşkte yaşayan yedi güzel eşi vardır. Bu yedi güzel eşinin her biri yedi farlı renkte, yedi farklı iklimdeki köşklerinde yaşamaktadır. Yedi farklı iklimdeki yedi farklı köşkte yaşayan Behram’ın bu güzel prensesleri her gece Behram’ı köşklerinde ağırlamış ve her biri bir Behram’a bir birinden güzel yedi hikâye anlatmıştır. Eserin içeriğini bu kurgu ile bu hikâyeler oluşturmaktadır.
Eserde anlatılan bu hikâyelerin her biri Behram’ın hayatı ile ilişkilidir. “ Heft Peyker, Yedi Güzel, Yedi İklim, Yedi Yıldız, Yedi Renk gibi “yedi” Büyük bir evren algısının ana duraklarını iklimlerin ve o iklimlere ait güzellerin meydana getirdiği ve her bir güzelin bir renk eşliğinde kendi ikliminden bir hikâye anlattığı Heft Peyker, adeta dünyayı yedi hikâyede toplar.
HEFT PEYKER’İN DİVAN ŞAİRLERİNE ETKİSİ
Ali Şir Nevâî , Molla Aşki, Ulvî, Behiştî, Nevizâde Atayî , Hayati, Subhizâde Feyzî, Lami, Lami Çelebi ( Bursalı) , Emin Yümnî ,Abdi, [3]gibi bir çok şair Heft Peyker adı ile Türkçe mesneviler yazmışlardır. Anadolu sahasında ilk Heft Peyker tercümesini yapan kişi ise Fatih dönemi şairlerinden Molla Âşkî - Âşkî - Kadim- ( 15 yy ) ‘dir. [4] Eski kaynaklarda Ulvî, Kudsî Çelebî, Hayatî (XV.yy.) ve Trabzonlu Ramazan (XVI. yy.)’ın Heft Peyker mesnevîleri yazdıkları belirtilmiş [5]ama bu eserler henüz ele geçmemiştir.
Bu eserlerin pek çoğu tercüme veya yarı tercüme yarı telif konular ilaveli eserler şeklindedir. Bu eserlerin hepsi Nizami’nin geliştirdiği konu ve kurguyu esas olarak almışlardır.
Şiirleri
LİSTEDE İLGİLENDİĞİNİZ LİNK VE BAŞLIĞA TIKLAYINIZ
KAYNAKÇA
[1] Hanzade GÜZELOVA, Abdî’nin Bilinmeyen Bir Mesnevîsi:Heft Peyker Tercümesi, https://yayinlar.yesevi.edu.tr/files/article/31.pdf, shf, 2
[2] Mehmet Kanar, NİZÂMÎ-i GENCEVÎ, İA, cilt: 33; sayfa: 184
[3] Hanzade GÜZELOVA, Abdî’nin Bilinmeyen Bir Mesnevîsi:Heft Peyker Tercümesi, https://yayinlar.yesevi.edu.tr/files/article/31.p
[4] Bahadır Sürelli, Türk Edebiyatında Heft Peyker Mesnevileri ve Hayâtî’nin Heft Peyker’i, https://www.bisav.org.tr/yayinlar.aspx?modul
[5] Hanzade GÜZELOVA, Abdî’nin Bilinmeyen Bir Mesnevîsi:Heft Peyker Tercümesi, https://yayinlar.yesevi.edu.tr/files/article/31.p
Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın