Kenzü'l Kübera Şeyhoğlu Mustafa
13.12.2014
ŞEYHOĞLU MUSTAFA HAKKINDA
Şeyhoğlu Mustafa ,1340 yılında doğmuş ve muhtemelen 1409 yılından önce ölmüştür. Nerede doğduğu bilinmemekle birlikte saray çevresine yakın bir aileden geldiği [1] Hurşitname
adlı eserindeki bir ibareden 1340 yılında doğmuş olduğu ortaya çıkmıştır. “Hurşitname
’sinde yer alan bazı beyitlerden Şeyhoğlu’nun soyunun hem anne hem baba tarafından “ ulu kişilere” dayandığı öğrenilmekte ve diğer eserlerinden de “Şeyhoğlu” mahlasını bu sebeple kullandığı anlaşılmaktadır. İyi bir tahsil görerek Arapça ve Farsça öğrenen Şeyhoğlu, Hurşîdnâme’nin bazı beyitlerine göre gençliğinde zevk u safaya dalarak içkiye müptelâ olmuş, ancak sonraları bunlardan tövbe etmiştir.”[2]
Paşa Ağa b. Hoca Paşa’nın himayesini görüp ihsanlarına nâil olan Şeyhoğlu Germiyan Beyi adına yazdığı Hurşitnamesi’ni Yıldırım Bayezıd’a sunarak sultanın yakın çevresine dâhil olmuştur. Şeyhoğlu Kenzül Kübera adlı eserinde “ asıl adının Mustafa olduğunu, Kenzü’l-Küberâ ve Mehekkü’l-Ulemâ’yı 1401 yılında yazdığı zaman 62 yaşında olduğunu” [3] açıkça söyler. “Prof. Dr. Zeynep Korkmaz , müellifin bir adının da Sadreddin olduğunu bazı delillere dayanarak ileri sürmüştür.”[4]
Şeyhoğlu Mustafa, Germiyan beyi Süleyman Şah'ın yanında nişancılık ve defterdarlık hizmetlerinde bulunmuş, daha sonra Yıldırım Bayezid'e intisap etmiştir. [5]
Ölüm tarihi kesin olarak bilinemeyen Şeyhoğlu, Germiyan Beyliği sınırları içinde yaşamış, Germiyan beyi Süleyman Şah'ın ölümünden sonra Yıldırım Bayezid'in yanına gelmiş, Osmanlı sarayına intisap etmiştir. Şeyhoğlu'nun Farsça 'dan yaptığı tercümeler çoktur. Marzubân-nâme ve Kabusname: çevirileri de vardır. Fakat onu meşhur eden asıl eseri "Hurşidnâme"sidir. Bu eser, mesnevi tarzında yazılmış bir aşk ve macera romanıdır. Önce Germiyan Bey'i Süleyman Şah'a, sonra Osmanlı Padişahı Sultanı Yıldırım Bayezid'e sunulmuştur. “ Şeyhoğlu’nun nerede, ne zaman öldüğü ve mezarının nerede bulunduğu da belli değildir. Abdülvâsî Çelebi’nin 1414 yılında yazdığı Halîl-nâme’de Şeyhoğlu Mustafa’dan da bahsetmesine bakılırsa şairin, 1414 yılına yakın bir zamanda öldüğü söylenebilir.”[6] ( BKZAbdülvasi Çelebi Halilname ve Dasitanı İbrahim) İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Şeyhoğlu Mustafa’nın 816 (1413) yılında vefat ettiğini belirtmektedir. [7]
Kenzü'l Küberâ
Şeyhoğlu,'nun diğer önemli bir eseri "Kenzü'l Küberâ'dır. Şeyhoğlu bu eserini bu kitapta da belirttiğine göre 62 yaşında iken yazmıştır. KENZÜ'L KÜBERÂ, “Büyüklerin Hazinesi “ manasına gelmektedir. Bir çeşit siyasetname olan bu eser [8]Padişahların, beylerin, vezirlerin ve kadıların tutumlarını, görev ve sorumluluklarını anlatır. [9] Şeyhoğlu, eserini Ankara Savaşı'nın eşiğine gelindiği bir zamanda yazmış, eserinde hukukun adaletin önemi, devlet adamlarının ve yöneticilerin görevleri, vicdani ödevleri, devlet ve toplum idaresiyle ilgili görüşlerini, , devlet idaresiyle ilgili terim ve deyimler kullanarak, o yıllardaki devlet idaresi ve toplumun yapısına da değinerek aktarmıştır. Her vazifenin nasıl ifa edileceği Ayet-i kerimelerle, hadisi şeriflerle, peygamberlerden ve özellikle Hz. Ali’den (r.a) verdiği meseller, velilerden sözler ve geçmişteki sultanlardan menkıbelerle izah etmiştir. Yazar bu eserini Germiyan ve Osmanlı saraylarındaki tecrübelerinin ışığında yazmış eserini yazarken birçok kitaptan da yararlanmıştır. Şeyhoğlu bu eserini yazma sebebi olarak, “ şeriatın unutulduğunu, büyüklerin yoluna uyulmadığını ve âlimlerin sustuğunu görerek eserini yazma ihtiyacı duyduğunu belirtir “ [10]
“Kenzü’l Kübera ve Mehekkü’l-Ulemâ diğer klasik siyasetnameler gibi bir ahlâk kitabıdır. Yöneticilikle ilgili olmayan pek çok hikmet ve nasihat de içerir. Nefsi idare etmenin ve hayatı tanzim etmenin başlı başına bir siyaset olduğunu öğretir. Okuyucusuna dünya ve ahiret saadetlerini buluşturan bir yol haritası sunar.” [11]
“Dört bölüm (bab) halinde yazılan eserin “Padişahlar ve beyler gidişinde” başlığını taşıyan birinci bölümünde padişahın kendi arzularına uymaması, işleri hak fermanına göre yürütmesi, tebaasını gözetmesi, ilme önem vermesi, zalimleri zulümlerinden, fâsıkları fısklarından menetmesi gerektiği belirtilir. İkinci bölüm, “Padişahların sîretlerinde ve hâletlerindeki her taifeyle ne resme muamele etmek gerek ve cemî-i halka nicesi şefkat göstermek gerek”, üçüncü bölüm “Vezirlerin ve kalem ehlinin ve nâiblerin revişin beyan eyler”, dördüncü bölüm “Ulemâ revişinde müftülerden ve kadılardan ve vâizlerden” başlıklarını taşımaktadır. Son bölümde ilimlere dair bir tasnife yer verilmiştir. Eserin bundan sonraki kısmında “tenbih”ler bulunmaktadır”[12]
Kenzü’l-küberâ’da Yıldırım Bayezid’e geniş yer ayırıp onu örnek hükümdar göstermiştir. Bu bakımdan bu eserinin Ankara Savaşı’ndan önce yazdığı neticesi çıkmaktadır. Kenzü'l Küberâ'da Şeyhoğlu Mustafa: , “ Başta devlet başkanı olmak üzere bütün yöneticilere seslenen eser, yöneticilerin uygulamalarında çıkış noktası olarak almaları gereken ahlâkî ilkeleri hakimane bir şekilde ele almaktadır. Büyüklerin Hazinesi Âlimlerin Mihenk Taşı adını verdiğimiz bu siyasetnâme klasiği, siyasetin uygulamalarına eşlik etmesi gereken ahlâkî duyarlığı yüksek bir bilinçle dile getirmektedir. Eser hem çağdaş siyasete ayna tutuyor hem de pratiklerini test edeceği bir mihenk taşı sunmaktadır. (Tanıtım Bülteninden) [13]
Şeyhoğlu Mustafa'nın Kenzü'l-Kübera’yı Yıldırım Bayezid dönemi devlet ileri gelenlerinden Paşa Ağa bin Hoca Paşacık adlı bir kişiye sunmuştur. Mensur olarak yazılmış bu eser edebiyat tarihimizde Kutadgu Bilig'ten sonra yazılmış ikinci siyasetname olarak kabul edilmektedir.[14]
Şeyhoğlu Mustafa’nın diğer eserleri üzerinde çalışmış olan ve onları da yayınlamış olan Prof.Dr. Kemal YAVUZ bu eser üzerinde de değerli bir çalışma yapmış, eserin günümüz Türkçesine çevirmiş bu eserinin ilk baskısını 1991 yılında “Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi “ Yayınları arasında yayımlamıştır. Eserin ilk baskısının önsözünde Prof Dr. Kemal Yavuz eser hakkında şu tespitlerde bulunur. “Kutadgu Bilig H'den üç yüzyılı sonra kaleme alınan Kenzü'l-Küberâ'nın devlet teşkilâtına yer vermesi, başta pâdişâh olmak üzere, toplumun idareci sınıfına hitâb etmesi ve bir silsile hâlinde herkese vazifesine riâyet tavsiyesi eserin değerini artırmaktadır. Şeyhoğlu bütün bu meseleleri ele alırken muhakkak ki ana kaynaklara dayanarak peygamberlerden, padişahlardan örnekler vermiş, devlet teşkilâtı ile ilgili terim ve deyimleri de kullanmıştır. ” [15]
Eser Prof.Dr. Kemal YAVUZ, tarafından hazırlanmış, günümüz Türkçesine çevrilmiş, Kenzü'l-Kübera ve Mehekkü'l-Ulema (Büyüklerin Hazinesi Âlimlerin Mihenk Taşı) adı ile Büyüyen Ay Yayınları / İslam Dizisi tarafından basılmıştır.
İLGİLİ LİNKLERİMİZ
Şeyhoğlu Mustafa Hayatı Edebi Kişiliği
Şeyhoğlu Mustafa Marzubân-nâme
Şeyhoğlu Mustafa Edebi Kişiliği ve Hurşitname Özeti
Seyhoğlu Mustafa Şiirleri
· Hicrün ile eyle çıkdı yüregümde başlar (gazel)
· Egerçi yirüm uçmakdur bezenmiş kasr-ı nûrânî (gazel)
· Kamerdür alnun ey dilber velî la'lün şeker dirler (gazel)
· Şehümün aşkıdır cândan mukaddem (gazel)
· Hurşîd-nâme'de Ferahşâd'ın Söylediği Bir Gazel
KAYNAKÇA
[1] Prof.Dr. Kemal YAVUZ , T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2434 AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1414 XIV.-XV. YÜZYILLAR TÜRK EDEBİYATI, shf, 42
[2] Kemal Yavuz, ŞEYHOĞLU, TDV İA, cilt: 39; sayfa: 89
[3] Prof.Dr. Kemal YAVUZ , T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2434 AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1414 XIV.-XV. YÜZYILLAR TÜRK EDEBİYATI, shf, 42
[4] Kemal Yavuz, ŞEYHOĞLU, TDV İA, cilt: 39; sayfa: 89
[5] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/seyhoglu-mustafa-edebi-kisiligi-ve-hursitname-ozeti/76262
[6] Kemal Yavuz, ŞEYHOĞLU, TDV İA, cilt: 39; sayfa: 89
[7] İ Hakkı Uzunçarşlı, Osmanlı Tarihi, C.I, s. 526)
[8] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/seyhoglu-mustafa-edebi-kisiligi-ve-hursitname-ozeti/76262
[9] SOYSAL, M. Orhan, Eski Türk Edebiyatı Metinleri, Millî Eğitim Basımevi, Ankara, 2002.
[10] Kemal Yavuz, ŞEYHOĞLU, TDV İA, cilt: 39; sayfa: 89
[11] Ahmet Kasım Fidan, Kenzü’l–Küberâ Ve Mehekkü’l-Ulemâ, Mostar Dergisi, 2013 Eylül Sayı: 103 Yıl: 8
[12] Kemal Yavuz, ŞEYHOĞLU, TDV İA, cilt: 39; sayfa: 89
[13] Prof.Dr. Kemal YAVUZ, Kenzü'l-Kübera ve Mehekkü'l-Ulema, Büyüyen Ay Yayınları / İslam Dizisi, İstanbul, Haziran 2013
[14] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/seyhoglu-mustafa-hayati-edebi-kisiligi/74233
[15] Dr. Kemal YAVUZ, Şeyhoğlu Kenzü'l Küberâ ve Mehekkü'l-Ulemâ (İnceleme-Metin-İndeks) Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara, 1991 ( Önsöz
Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın