Şeyhoğlu Mustafa Marzubân-nâme
19.08.2012
Marzubân-nâme Hakkında Genel Bilgiler
Sadreddin Mustafa Şeyhoğlu’nun doğum yeri belli değildir buna rağmen Germiyan Beyliği sınırları içerisinde yetiştiği Germiyan Beyi Süleyman Şah devrinde nişancılık ve defterdarlık gibi önemli mevkilerde bulunmuş olduğu bilinmektedir.
15.yüzyılın başında vefat ettiği tahmin edilen Şeyhoğlu'nun, Marzubân-nâmeyi kaç yılında Türkçeye çevirdiğine dair bir bilgi bulunmamaktadır. Ancak bu çeviri Germiyan Beyi Süleyman Şah'ın emriyle yapıldığına göre, çeviri 1368 ile 1387 yılları arasında yapılmış olmalıdır. [1]
Marzubân-nâme, X. Yüzyılda İran' ın kuzey bölgesindeki Taberistan adı verilen Mazenderan bölgesinde hüküm süren eski Bavend sülalesi hükümdarlarından olan Marzuban bin Rüstem’e ait bir eserdir. Bu eserin bu güne kadar ulaşamayan Orijinal nüshasının Taberistan’ın halk diliyle kaleme aldığı zannedilmektedir.[2] Bu eserin içeriği hükümdar ile veziri arasında çıkan tartışmalar sonucu oluşan ve nakledilen on hikâyeden oluşur. Eser mantık ve işleyiş olarak Kelile ve Dimne ile Bin bir Gece Masallarına benzer. Eserin kahramanları daha çok hayvanlardan oluştuğu için bu eser fabl olarak nitelendirilebilecek bir eserdir. [3]
Hikâyelerin özü eski devre ait sosyal ve siyasi anlayışın getirdiği düşünceler ve ahlaki tavsiyelerdir. Doğu medeniyetinin ahlak, fazilet, erdem, görgü, sosyal ve siyasal anlayışlarının özünü yansıtan öğütler, ahlaki öneriler, iyi bir insan olabilmenin yolları gibi telkinler eserin temalarını oluşturur. " İnsan yaşantısındaki temel zaafları ve faziletleri işleyen bu hikâyeler güncelliğini halen korumaktadır." "Kitaptaki hikâyelerin vermek istediği temel mesajlar sosyal, siyasi ve ahlaki tavsiyelerdir. Marzubanname çevirileri usta edipler tarafından yapıldığı için Kelile Dimne Marzubanname, den daha zengin ve edebi açıdan daha üstün kabul edilebilir. ( bkz Beydaba Vıshnu Şarman Kelile Dimne Pançatantra Fabl- Beydaba Kelile ve Dimne Hakkında Bilgiler ve Fabl Örnekleri- DÜRÜSTLÜK SINAVI Kelile ve Dinme Beydaba'dan )
Marzubanname çevirileri bu değerde olmasına rağmen Hükümdar Marzuban bin Rüstem’in yazmış olduğu eserin aslı elimize ulaşmamış olduğundan eserin orijinali hakkında bir şey söylemek zordur.
Marzubân-nâme'nin Marzuban bin Rüstem’ tarafından yazılan orijinal nüshası günümüze ulaşamayıp kaybolmuştur. Fakat bu eserin orijinalinden yapılmış tercümeler eserin dili hakkında bilgi vermese de konusu, yapısı, özelliği ve fikir zemini hakkında bize çok şey vermektedir
14.yüzyılda Sadrettin Şeyhoğlu tarafından Türkçeye çevrilen Marzubannme, okuyucuyu düşünmeye ve özeleştiriye yönelten bir eserdir. Marzubannme adlı eserin Farsçaya çevrilmiş nüshasından yapılmış çeviridir. Marzubân-nâme Tercümesi, dili ve muhtevası bakımından Eski Anadolu Türkçesi'nin değerli eserlerinden biridir. Şeyhoğlu'nun dile hâkimiyeti sayesinde, eser çeviri bir eser olmaktan çıkmış, telif eserlerde görülen özellikleri üzerinde toplayabilmiş; esere yeni ve özgün konular da ekleyen yazarın sayesinde eser, konusu ile olduğu kadar, akıcı, etkileyici sade dili ile özgün eser niteliklerine bürünmüştür. [4]
Sadrettin Şeyhoğlu bu eseri Germiyan Bey''i Süleyman Şah adına yazmış ve Süleyman Şah'a takdim etmiştir. Kellie Dimne gibi eğitici didaktik bir eser olan bu eserde, öğretici hayvan hikâyeleri bulunmaktadır.
Şeyhoğlu'nun Marzubân-nâme çevirisinin Berlin nüshası Prof. Dr. Zeynep Korkmaz tarafından 1973 AÜ. DTCF'de,( inceleme, metin, tıpkıbasım, sözlük ) neşredilmiştir." Eldeki tek yazması XV. yüzyıldan kalma olan "Marzubân-nâme üzerine Z.Korkmaz'dan sonra S.Kleinmichel'in de çalışmaları vardır.
MARZUBANNAME VE ŞEYHOĞLU SADRETTİN
NOT: YAZININ BU KISMI, Ahmet ALTAY, XVI. YÜZYIL OSMANLI DÜNYASINDA BİR İNTİHAL ÖRNEĞİ: DÜSTÛRÜ’L-MÜLK VEZÎRÜ’L-MELİK İLE ŞEYHOĞLU’NUN MARZÛBAN-NAME TERCÜMESİ ARASINDAKİ OLAĞAN DIŞI BENZERLİĞİN ANALİZİ, www.kirklareli.edu.tr/download//by-files/18920966.html DEN ALINTIDIR.
"Bu eserin orijinal dilinin X. yüzyılda Taberistan'ın yerli halk diliyle yazıldığı sanılmaktadır. Eserin XIII. yüzyılda İran diline yapılmış iki çevirisi bilinmektedir. Bu çevirilerden biri Sadreddin Verâvînî tarafından Azerbaycan atabeyi Ebu'l-Kasım Rabibü'd-Din'e ithaf edilmiştir. Verâvînî, Marzubân-nâme'yi 1210–25 yıllarında eski Parsî dilinden çevirmiştir. Farsçaya yapılan ikinci çeviri Muhammed Gazi el-Malatyavi'nindir. Malatyavi, Anadolu Selçuklu Sultanı Rükneddin Süleyman Şah'ın vezirlerindendir. Mütercimi tarafından “Ravzatü'l-Ukûl” adı verilen bu çeviri, yazılış ve muhteva bakımından Varâvînî'nin çevirisinden oldukça farklıdır. (Sadreddin Mustafa Şeyhoğlu1973:67-68) [5]
Eldeki kaynakların verdiği bilgilere göre İran Edebiyatı'ndaki Marzubân-nâme Şimdiye kadar Türkçeye iki defa çevrilmiştir. Bunlardan birincisi XIV. yüzyılın ikinci yarısında Sadreddin Şeyhoğlu Mustafa tarafından ve Sadreddin Verâvînî metnine dayandırılarak eski Anadolu Türkçesi'ne yapılmış olan çeviridir. Marzubân-nâme'nin XV. yüzyılda İbni Arabşâh (1389–1450) tarafından Arapça olarak yazılan metni de bu ilk Türkçe çeviriye dayanmıştır. İkinci çeviri Urfalı Nüzhet Ömer Efendi'nin (ölümü 1778) yine Sadreddin Verâvînî'yi esas alarak XVIII. yüzyılda Osmanlıcaya Cevâhirü'l-Hikem adıyla yapmış olduğu çeviridir. Şeyhoğlu1973: 69-70)
Marzubân-nâme mütercimi Sadreddin Mustafa Şeyhoğlu'nun doğum yeri belli olmamakla birlikte Germiyan Beyliği sınırları içerisinde yetiştiği bilinmektedir. Germiyan Beyi Süleyman Şah devrinde nişancılık ve defterdarlık gibi önemli mevkilerde hükümdarının yakınında bulunmuştur. XV. yüzyılın başında vefat ettiği tahmin edilen Şeyhoğlu'nun, Marzubân-nâme'yi kaç yılında Türkçeye çevirdiğine dair bir bilgi bulunmamaktadır. Ancak bu çeviri Germiyan Beyi Süleyman Şah'ın emriyle yapıldığına göre, çeviri 1368 ile 1387 yılları arasında yapılmış olmalıdır. (Sadreddin Mustafa Şeyhoğlu1973:73) Marzubân-name’nin Farsça metni dokuz bâbdır. Şeyhoğlu'nun Marzubân-name tercümesi ise on bâbdan oluşmaktadır. Şeyhoğlu Marzubân-nâme'yi Türkçeye tercüme ederken kendisine ait olan onuncu bâbı metne eklemiştir, Şeyhoğlu'nun Marzubân-nâme çevirisinin ilk dokuz bâbı tercüme onuncu bâbı ise te'liftir [6]
Şeyhoğlu'nun marzubân-nâme çevirisinin elde kalan iki nüshasından biri olan Varşova Üniversitesi islam Eserleri Kütüphanesi'ndeki nüshasının 1944 yılında çıkan bir yangında yanmasıyla, eserin Berlin Devlet Kütüphanesi'nde bulunan diğer nüshası günümüze ulaşabilen tek nüsha olarak kalmıştır. Bu nüshanın da mukaddimesi ile birinci ve beşinci bâblarında eksiklikler bulunmaktadır. Şeyhoğlu'nun Marzubân-nâme çevirisinin Berlin nüshası Prof. Dr. Zeynep Korkmaz tarafından 1973 yılında neşredilmiştir." [7]
Şeyhoğlu Mustafa Hayatı Edebi Kişiliği
Şeyhoğlu Mustafa Marzubân-nâme
Şeyhoğlu Mustafa Edebi Kişiliği ve Hurşitname Özeti
Kenzü'l Kübera Şeyhoğlu Mustafa
ŞİİRLERİ
· Hicrün ile eyle çıkdı yüregümde başlar (gazel)
· Egerçi yirüm uçmakdur bezenmiş kasr-ı nûrânî (gazel)
· Kamerdür alnun ey dilber velî la'lün şeker dirler (gazel)
· Şehümün aşkıdır cândan mukaddem (gazel)
· Hurşîd-nâme'de Ferahşâd'ın Söylediği Bir Gazel
· Hurşîd-nâme'de Ferahşâd'ın Söylediği Gazel ( 2)
· Visâl-i yâra irişdük olur destûr hicrâna
·
KAYNAKÇA
[1] Ahmet ALTAY, XVI. YÜZYIL OSMANLI DÜNYASINDA BİR İNTİHAL ÖRNEĞİ: DÜSTÛRÜ’L-MÜLK VEZÎRÜ’L-MELİK İLE ŞEYHOĞLU’NUN MARZÛBAN-NAME TERCÜMESİ ARASINDAKİ OLAĞAN DIŞI BENZERLİĞİN ANALİZİ, Turkish Studies - Volume 6/2 Spring 2011, p. 175-184,
[2] Ahmet ALTAY, XVI. YÜZYIL OSMANLI DÜNYASINDA BİR İNTİHAL ÖRNEĞİ: DÜSTÛRÜ’L-MÜLK VEZÎRÜ’L-MELİK İLE ŞEYHOĞLU’NUN MARZÛBAN-NAME TERCÜMESİ ARASINDAKİ OLAĞAN DIŞI BENZERLİĞİN ANALİZİ, Turkish Studies - Volume 6/2 Spring 2011, p. 175-184,
[3] Prof. Dr.Mine Mengi, Eski Türk Edebiyatı, Akçağ Yayınları, Ank. 1997
[4] Zeynep Korkmaz, Şadru'd-din Şeyhoğlu Marzubân-Name Tercümesi,,Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih - Coğrafya Fakültesi Yayınları,Ankara, 1973
[5] Ahmet ALTAY, XVI. YÜZYIL OSMANLI DÜNYASINDA BİR İNTİHAL ÖRNEĞİ: DÜSTÛRÜ’L-MÜLK VEZÎRÜ’L-MELİK İLE ŞEYHOĞLU’NUN MARZÛBAN-NAME TERCÜMESİ ARASINDAKİ OLAĞAN DIŞI BENZERLİĞİN ANALİZİ, Turkish Studies - Volume 6/2 Spring 2011, p. 175-184,
[6] Ahmet ALTAY, XVI. YÜZYIL OSMANLI DÜNYASINDA BİR İNTİHAL ÖRNEĞİ: DÜSTÛRÜ’L-MÜLK VEZÎRÜ’L-MELİK İLE ŞEYHOĞLU’NUN MARZÛBAN-NAME TERCÜMESİ ARASINDAKİ OLAĞAN DIŞI BENZERLİĞİN ANALİZİ, Turkish Studies - Volume 6/2 Spring 2011, p. 175-184,
[7] Ahmet ALTAY, XVI. YÜZYIL OSMANLI DÜNYASINDA BİR İNTİHAL ÖRNEĞİ: DÜSTÛRÜ’L-MÜLK VEZÎRÜ’L-MELİK İLE ŞEYHOĞLU’NUN MARZÛBAN-NAME TERCÜMESİ ARASINDAKİ OLAĞAN DIŞI BENZERLİĞİN ANALİZİ, Turkish Studies - Volume 6/2 Spring 2011, p. 175-184,
Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın