PANCENTANTRA- KELLİE DİMNE VE EZOP

Fabl türünün Ezop adlı Yunanlı yazar veya Hindistan kökenli olduğuna dair iki farklı görüş ve tespit vardır. Budist inancında evvelce yaşamış olan insanların ikinci hayatlarında ( Reenkarnasyon- yeniden doğma ) insan olarak süren yaşamlarındaki ruh hallerine göre yeniden dünyaya gelme inancı ile fablların yapısı arasında pek çok alakanın olması nedeni ile Fablların Hindistan kökenli olduğunu kabul etmek daha mantıklıdır. Fabllarda hayvanların konuşma ve düşünmelerini garipsemeyen dini inançlarla da desteklenmiş bir ön kabul her zaman sezilmektedir.

Hindistan’da gelişimini sürdürerek dünya edebiyatına yayılışını tarih ve belgelerle izleyebildiğimiz fabl türü Hindistan’ fabllarından bağımsız ve ayrı olarak Antik Yunan Medeniyetinde de “Hayvan Masalları” şeklinde de ortaya çıkmış olabilir. Yunan, Ezop masallarının yapısı Fabllardan kısmen farklı olarak Hayvan Masalları tanımına uygun durmaktadır.

Hindistan kökeninde Fabl türünün prenslere öğüt, ahlak, hayat, yöneticilik, adalet, erdem vb duygularını ve eğitimin vermek amaçlı olarak hazırlanan öğütler kitabı olarak ortaya çıktığı hemen hemen kesin bir bilgidir. Vıhsnu Şarman ‘ın Pancentantra kitabı da aynı şekilde hazırlanmış ilk fabl kitaplarındandır. Bu kitap da prensleri eğitmek için yazılmıştır.

Pancentantara“ Beş Kitap” anlamına gelmektedir. Eser Sanskritçe yazılmıştır. Eser AÜ DTCF Ankara DTCF yayımları tarafından Türkçeye çevrilerek basılmıştır. Sonraki yıllarda Eserin Türkçeye yapılmış diğer çevirileri de vardır. “ [1]kitap bunlardan biridir. 
 
Beydaba’nın bu eserinin Vıhsnu Şarman’ın kaleme almış olduğu  Pançetatra  yazılmış bir versiyonu olduğu tahmin edilmektedir. Hatta Pançetatra   adlı kitabın dahi  Vıhsnu Şarman’dan bile daha öncesinden beri var olduğu, daha eskiden yazılmış olan ilk  Pançentanra  kitabının kaybolduğu, daha sonra Vıhsnu Şarman tarafından bulunup tekrar Pancentantra adıyla yazıldığı  sanılmaktadır. Bu kitap sonraki asırlarda Kellie Dimne adı ile  Beydaba tarafından yeniden düzenlenmiş ve  Kelile Dimne adıyla karşımıza çıkmıştır.

Pançentantra ve Kelile Dimne’nin ise en eski düzenleme olan Tantrâkhyâyika adını taşıyan esere dayandığına dair bilgiler de mevcuttur. . Bunun ikinci birşekli de Pançatantra adını taşımakta ve Hindistan'da yaygın bir halk kitabı olarak sayısız varyantı bulunmaktadır

Berzeveyh ya da Burzöe ilk beş bölümü Pançatantra'dan çevirdikten sonra esere diğer Hint masallarını da kattı. Sonradan eklenen bu üçünün kaynağının Mahâbhârata olduğu anlaşılmıştır.[2] Kelile ve Dimne’nin bu ilk hâli kaybolduktan sonra M.S. 300'lü yıllarda Keşmir’de tekrar derlenir. Böylece eser ikinci kez hazırlanır ve Pança-Tantra adıyla meşhur olur. Hindistan’da bir halk kitabı hâline gelen eserin sayısız değişik şekilleri meydana gelmiştir.

Pancetara’nın yazılış sebebi ise şudur. Kral Amarashakti, Vishnu Sharman’dan oğullarının karşılaşacakları zorluklara karşı direnç gösterebilmeleri ve onları eğitmesi için yardım ister.

Kralın üç oğlunu yetiştirmekle görevlendirilen Brahman Vishnu Sharman bilgileri onlara fabl türünden hikâyeler şeklinde sunmaya karar verir. Hikâyelerde geçen hayvanları insanlar gibi Konuşturarak derslerini hem ilginç, hem de etkili olarak anlatma yolunu seçer. Pançatantra hikâyeleri insanların hayatta başarılı olabilmeleri için izlemeleri gereken beş ana yolu ilgi çekici bir şekilde anlatır. M.Ö 3. yy da yazıldığı tahmin edilen bu kitabın yazılmış olan ilk fabl kitabı olduğu düşünülmektedir. Vısnu Şarman'ın bu kitabının Beydaba’nın Kellie ve Dimne olarak yeniden ilaveler yaparak da yazdığı, İbni Mukaffa tarafından bu adla çevrilince Latin dillerine de yazarı Beydaba ve eseri Kellie Diimne olarak taşındığı sanılmaktadır. Beydaba’nın Kellie Dinmesi ile Vısnu Şarman’ın Pançentara’sı arasında bazı belirgin farklar olmasına rağmen Beydaba’nın Kellie ve Dinmeyi yazarken Pançentantra kitabından çok etkilendiği görülmektedir. Pançetantara’nın elliden fazla dilde bilinen iki yüz farklı versiyonu olduğu kaydedilmektedir.[3]

Beydaba'nın Kelile ve Dimnesi ilk defa Nşirevan zamanında  doktoru Berzeveyh  taraından Pehleviceye çevrilmiş fakat bu çeviri halktan gizlenmiştir. Eser daha sonra Süryaniceye çevrilmiş, daha sonrada İbn-ü Mukaffa tarafından Ms. 8. yy Arapçaya tercüme edilmiştir. İslam ve Türk edebiyatındaki diğer çevriler de İbn-i Mukaffayı esas almışlardır. 

Beydaba'nın  Bakü'de doğduğu, ardından Hindistan’a yerleştiğine dair rivayetler vardır. Beydeba’nın asıl adı etrafında çeşitli söylentiler vardır. Ketku adında bir Türk olduğu rivayeti yaygındır. Eseri Türkçeye çeviren ilk âlim olan Mehmet Kuşteri, Seceret'ül Beşer adlı eserinde Beydaba'nın Ketku adında bir Türk olduğu, Bakü de doğduğunu m.s. 81 da yaşadığını ve Hindistan’a göçtüğünü yazar. Eserde Beydaba'nın musikinin mucidi olduğu da ilave edilmiştir. [4]

Musiki konusunda buluşları olduğu da söylenmektedir. Fablların ilk kez Hindistan’dan çıktığı ve ilk fabl masallarının da "Pançatantra Masalları" olduğuna dair işaretler güçlüdür.  Bu kitabın önsözüne bakıldığında, kitabın yazarının, "Mehapur" hükümdarının, üç tembel çocuğunu eğitmek için tuttuğu "Vişnu- Sarma" adlı bir öğretmen olduğu belirtilir. Hint fabllarının ünlü bir derlemesi İ.S. 300 yılında, büyük olasılıkla Sanskritçe yazılmış Bidpai’dir. Bu türde dünyanın en büyük ustası olarak tanınan La Fontaine, öykülerinin çoğunu Ezop’tan ve Phaedrus’tan alıp kendi şiir diline çevirmiştir. Fabl masalları, kulaktan kulağa yayılarak sözlü anlatım döneminin edebiyat ürünleri olarak insanlık tarihinde yerini almış ve basit, kolay, ahlak ilkelerini öğretme işlevini yüklenmişlerdir. Hatta ünlü bir Latin şairi Pehedre (Fedr) fabl için, "Bu masallar insanların kusurlarını düzeltmek için anlatılmalı ve yazılmalıdır," demiştir.La Fontaine'nin kitabındaki fablardan 18 tanesi Beydeba'nın Kelile ve Dimne eserindeki hikâyelerinden alınmıştır.[5]

‘Prenslere aynalar’ veya ‘hükümdarlara nasihatler’ Hint masal ve bilgelik kitabı olan Kelile ve Dimne’yi, VIII. yüzyılda, sonradan Müslüman olarak ibni Mukaffa Pers hükümdarı Nuşirevan’ın isteği üzerine VI. yüzyılda Sanskritçeden Farsçaya çevirir Eser aynı adla Rozbih tarafından Farsça’dan Arapça’ya çevrilmiştir. İbni Mukaffa 724 v2ya 720 yıllarında İran’ın Firuzabad kasabasında doğmuş 36 yaşındayken Basra'da şaibeli bir şekilde öldürülmüştür.[6]

İbn'i Mukaffa'nın önemli bir âlim olduğu, sonradan Müslüman olduğu, Risalet'üs Sahabe adlı eseri ve Kellie ve Dimne'nin yanı sıra Edeb'üs Sağir ve Edeb'ül Kebir adlı eserlerinde Yunanlıların devlet, kişi, ve şehir devletlerindeki siyasetlerini irdelemiş, Aristo’nun mantık kitabı ve Yunan filozofları hakkında da çalışmalar yaptığı anlaşılmaktadır ahlak, erdem, fazilet, bilgelik yasaları üzerine yazılmış siyasal bilgelik edebiyatının en iyi örneklerinden olan bu eser, fabl türü hikayelerden oluşur. Fabl, kahramanları insansı özelliklere sahip hayvanlar olan bir masal türüdür.

MÖ VI. yüzyılda yaşayan Yunanlı masalcı Aesop’un masalları ve XVII. yüzyıl Fransız şairi La Fontaine’in fablları ile karşılaştırılan Kelile ve Dimne’deki hikâyeler, İslam kültürüne, insanlar dünyasındaki problem ve ilişkilerin hayvanlar dünyasına aktarılmasıyla oluşan masalların ve örnek alınacak söz ya da kısa öykülerin (mesellerin), bitmez tükenmez stokunu sağlamıştır. Eserin yazılış nedeni, hükümdarlara bu dünyada iyi şöhret sahibi olmanın, iyi ve adil bir yönetici olmanın yollarını göstermeyi amaçlayan öğütler vermektir. Kitabın yazarı, yönetim, ahlak, adalet, hükümdarın görevleri vb. gibi siyasal konulardaki düşüncelerini ahlaki öğütler formunda sunmakta ve bu öğütleri, çoğu fabl türündeki hikâyelerle açıklamaya çalışmaktadır. Hayvanların hepsi birtakım insani özelliklere sahip olarak tasarlanırlar: düşünürler, konuşurlar, hükümdardırlar, vezirdirler, hırslı ve yalancıdırlar, adil ya da zalimdirler vb. Hint bilgeliğinin önemli bir öğesi olarak belirleyebileceğimiz temkinlilik, Kelile ve Dimne’nin hikâyelerine de sinmiş ve yazar insani dünyadaki kötülükleri açıklamak ve eleştirmek için, ona tıpa tıp benzeyen bir başka dünya yaratarak, öğütlerini gerçek olmayan kişileştirilmiş hayvanlar aracılığıyla ifade etmiştir. Kitapta adalet, en büyük erdem olarak konumlanır. Devletin temel amacı, herkesin birbirinin hak ve hukukuna saygı göstereceği siyasal adaleti sağlamak olarak ifade edilir. Bu siyasal adalet sayesindedir ki en büyük kötülük olan zulüm ve başkalarının hakkına tecavüz engellenir. Bir hükümdar için kalıcı olan mülk değil, iyi addır ve bu da adil ve merhametli davranarak, acelecilikten sakınarak, devlet idaresinde adil ve uzman kişileri görevlendirerek vb. kazanılır. Yazarın devlet idaresi konusunda verdiği öğütlerin hepsinde ortak olan tema, iyi ahlakın, adil olmanın zorunlu koşulu olduğudur. [7]

M. Ö. 1. yüzyılda yaşamış olan ünlü Hint yazarı M.Ö. 1 yüzyıl civarında yaşadığı düşünülen Beydeba tarafından kaleme alınan Kelile ve Dimne fabl tarzında hikayeler barındıran bir hikaye kitabıdır. Beydeba’nın hayatı hakkında yeterli bilgi mevcut değildir. Gerçek ismi ve ırkı üzerine birçok farklı görüş ortaya atılmış olsa da, tarihçilerin çoğu adı Ketku olan bir Türk olduğu kanısındadır. Bakü’de doğup, sonraları Hindistan’a göç ettiği rivayet edilir. Vefat yeri ve tarihi üzerine hiçbir bilgi bulunmamaktadır. Fabl türünün en ön emli eserlerinden biri olan Kelile ve Dimne’yi Depşelem isimli bir Hükümdarı döneminde kaleme almış eserini hükümdara sunmuştur. Beydeba’nın el yazmalarına göre Sarp'ın zamanında yaşamıştır. Büyük İskender, muazzam ordusuyla Çin'e ilerlerken geçtiği yerleri de fethediyordu. O zamanın Hint hükümdarı Fur onurlu biriydi ve ülkesini ne pahasına olursa olsun savunmaya kararlıydı ancak İskender'in kıvrak zekâsıyla baş edememiş ve yenilmişti.

İskender Hindistan'ı topraklarına katıp şehrin başına, güvendiği birini vali atadıktan sonra yoluna devam etti. İskender gittikten bir süre sonra Hintliler ayaklandılar ve İskender'in atadığı valinin yerine Fur'un oğlu Debşelimi hükümdar yaptılar. Ancak Debşelim hükümdar olduktan sonra halkına zulüm etmeye başladı. Zamanın ünlü bilgini Beydeba, Debşelim'in huzuruna çıktı ve ona yanlış yaptığını söyledi. Debşelim, önce Beydeba'ya çok kızdı. Ama daha sonra haklı olduğunu anlayınca yumuşadı.[8] Hükümdara bir tür nasihat niteliğindedir. Eserde bulunan hikâyelerde siyaset, erdem ve eğitim gibi birçok farklı konu işlenmiştir. Bu eser zalimliği ile tanınan Hükümdar Depşelem’e dolaylı bir nasihat niteliğindedir diyebiliriz. Eser adını ilk bölümündeki

Hikâyelerin kahramanı olan iki çakaldan almıştır; “doğruluğu ve dürüstlüğü” simgeleyen “K” ile “ Kelile"yanlışlığı ve yalanı” simgeleyen “Dimne”. Beydeba, hiç kuşkusuz, Hint edebiyatında eşsiz bir yere ve öneme sahiptir.

Bunun dışında elimizde yazar hakkında herhangi bir bilgi yok tur. Kelile ve Dimne’nin bu ilk hâli kaybolduktan sonra M.S. 300'lü yıllarda Keşmir’de tekrar derlenir. Böylece eser ikinci kez hazırlanır ve Pança-Tantra adıyla meşhur olur. Hindistan’da bir halk kitabı hâline gelen eserin sayısız değişik şekilleri meydana gelmiştir.

Sanskritçe yazılmış olan eser ilk önce Pehleviceye, sonra Pehleviceden Arapçaya ve daha sonraları Arapçadan Farsçaya çevrilmiştir. Batı dillerine olan tercümeleri bu son Farsça çeviriden yapılmıştır.Ezop ve La Fontaine fablları İbn'i Mukaffanın aynı adla Arapçaya çevirdiği çeviriden alınarak yapılmış Latince çevirilerdir.[9]

Ezop (Yunanca: Aisopos), M.Ö. .6. yy'da yaşadığı varsayılan eski Yunan masalcıdır. Ezop'un yaşamıyla ilgili bilgiler kesin değildir. Bir söylentiye göre Trakya'da doğmuş, bir süre köle olarak Samos adasında yaşamış, azat edilince birçok yolculuk yapmış, Delphia'ye yaptığı yolculuk sırasında bir cinayete kurban gitmiştir. Ancak Ezop'un bugünkü Emirdağ yakınlarında ki Amorium kentinde doğup büyüdüğü de dile getirilmektedir.

Aristotales, Ezop'un yolsuzluktan yargılanan bir siyasetçiyi tilki ile kirpinin öyküsünü anlatarak nasıl savunduğunu şöyle anlatmıştır: Ezop mahkemede "bir tilkinin, başı pirelerle derde girmiş, bir kirpi de onu pirelerden kurtarsın mı diye sormuş, tilki, 'hayır, bu pireler doydu, artık fazla kan emiyorlar. Onları kovalarsan, yerlerine yeni, aç pireler gelir' demiş", dedikten sonra, jüriye dönerek, sözlerini şöyle bitirmiş: "Dolayısıyla saygıdeğer jüri üyeleri, müvekkilimi cezalandırırsanız onun yerine onun kadar zengin olmayan birileri gelir ve sizi daha da beter soyar."

Ezop'un masallarını gerçekten yazdığı yolunda hiçbir kanıt yoktur. Ona mal edilmiş masalların bilinen en eski derlemesi, İ.Ö. 16. yy'da Phaleros'lu Demetrios tarafından hazırlanmış, bu derleme daha sonra, M.S. I. yy'da Latince olarak Phaedrus, Yunanca olarak Babrios tarafından yeniden kaleme alınmıştır.[10]


BEYDABADAN FABL ÖRNEKLERİ[11]

Kelile Ve Dimne Günlerin birinde iki arkadaş yaşarmış. Bu arkadaşların biri çok dürüst, çok aklıllı ve de çok çalışkanmış. Diğer arkadaşı ise yalancı, tembel ve çok kurnaz biriymiş. Dürüst olanın ismi Kelile, diğerinin ismi se Dimne’ymiş. Bir gün bu iki arkadaşın yaşadığı ülkenin padişahı, ülkede hiç vezir bulamamış. Dimne ile Kelile arasında bir seçim yapacakmış. O da Dimne’yi seçmiş. Çünkü o çok kurnaz biriymiş. Ülkenin kralı onu vezir yapmış. Ona çok güveniyormuş Günün birinde kral odada yalnız başına otururken, bir ses gelmiş. Çok derin bir sesmiş. Bu sesin kaynağını öğrenmek için araştırmalar yapmış. Ama hiç kimseye de söyleyemiyormuş derdini. Çünkü koskoca bir kral, bir sesten korkar mıymış hiç! Her neyse. Dimne, kralın bir şeylerden korktuğunu biliyormuş.

Bir gün, Dimne yine kraln yanındayken yine o ses gelmiş. Ses bir inek sesiymiş. Ama kral bunu çözememiş. Kral korkuyla orada dururken Dimne neden korktuğunu anlamış. Sesin kaynağına doğru yol almış. İşte o zaman kral sesin bir inekten geldiğini sezinlemiş. (Nihayet!)Kral, bu ineği çok severmiş. Her gün onunla oynamaya başlamış. Dimne bu olayı kıskanmaya başlamış. Ve bir iftira uydurmuş. Krala şöyle demiş ”Sayın kralım, bu inek sizin tahtınıza göz koyuyor. Bunun böyle sürüp gitmesine göz yumamazsınız sanıyorum” demiş. Kral da düşünmeye başlamış. O düşüne dursun, Dimne, ineğin yanına gidip şöyle demiş ”Bak inek kardeş, ben kralın yanından geliyorum. Kral yakında seni kesip kendine yemek olarak pişirecek. Sen buradan kaçamazdın da. Benden söylemesi. Demiş. Ama inek bunu pek kafasına takmamış kral kadar. Fakat içinde hâlâ İçinde bir şüphe varmış doğrusu.

Yine günlerden bir gün kral onun yanına gitmiş. Bunu gören inek, hemen ona saldırmaya başlamış. Kral bunu görünce Dimne’nin sözlerini doğrulamaya başlamış. Hemen ineği öldütmüş.

***

Aradan 2 yıl geçmiş.(Aradan uzun bir süre geçmiş diyordu. Fakat ben 2 yıl dedim)Kral yaptığından pişmanmış. Ama bir şey de yapamamış Dimne’ye. Çünkü onu suçsuz olarak görüyormuş. Annesi o anda içeri girmiş:

-Bak evladım,demiş.Sen, Dimne’nin suçsuz olduğuna inanmaya devam et.Ama şunu da bil ki,bugün ineğini öldüren,yarın seni öldürür.Eğer canını seviyorsan öldür onu….

Kral bu sözlerden etkilenmiş. Ve Dimne’yi öldürmüş.

***

Kelile ise, bu durumdan etkilenip, hastalanmış. Ve sonunda ÖLMÜŞ…

Bu iki arkadaşın sonu böyle bitmiş.Eğer Dimne bunları söylememiş olsaydı,şu and yaşayabilirdi.Hem de vezir olarak….

Fabl, Ezop masalları, Kellie Dimne  hakkında genel bilgiler için   İlgili Linkler

1. Beydaba Vıshnu Şarman Kelile ve Dimne Pancentantra ve Fabl
2. Beydaba ve Kellie Dimne Hakkında Bilgiler ve Fabl Örnekleri
3. DÜRÜSTLÜK SINAVI - Fabl örneği- Kellıe ve Dinme- Beydaba-
4. KUL MESUD İLE KELİLİE VE DİMNE'Sİ
5. Ezop ve Hayvan Masalları
6. Ezop Masalları
7. Pancetantra Kitabı ve Fabllarından Örnekler
8. Jean De La Fontaine Ve Fabllar
9. Fabl Nedir Tarihçesi ve Özellikleri
10. La Fontaine Fablları
11. Beydaba ve Kellie Dimne Hakkında Bilgiler ve Fabl Örnekleri
12. Fabl Örneği - AÇ GÖZLÜ ÇAKAL - Pancentantra'dan
13. DÜRÜSTLÜK SINAVI - Fabl örneği- Kellıe ve Dinme- Beydaba-
14. AYI İLE İKİ ARKADAŞ - Krılov Fabllarından –
15. ŞEYTAN ve HANCI - Fabl Örneği- La Fontaıne’den
16. ŞEYTAN ve HANCI - Fabl Örneği- La Fontaıne’den

KAYNAKÇA

• [1] Vishnu Sharman,çeviri,Selin Akkaya, Pançatantra Bilgeliğin Kaynağı Hindistan'dan Hayata Dair Öyküler,Lale Kitap evi, 2005”)
• [2] J.Hertel,Tantrakhyayıka, die alteste Fassung deş Pancatantra (Sanskritçe'den çeviri, giriş ve notlar ile) Leipzig ve Berlin 1909, ayrıca bkz.;Hertel, Pancatantra, Harvard Oriental Series, XI-XIV 
• [3] wikipedia.org/wiki/Panchatantra)
• [4] .(https://tr.wikipedia.org/wiki/Beydeba)
• [5] http://tr.wikipedia.org/wiki/Jean_de_La Fon.)
• [6] Yrd. Doç Dr. Mustafa Demirci, Abdullah İbn-i Mukaffa ve " Risalet'üs Sahabesi", D.E.Ü,İlahç. Fak. Der.S.21, 2005https://filozof.net/Türkçe/İslam-filozofları/
• [7] Dr. Mustafa ÜLGER,19. YÜZYIL OSMANLI’DA FELSEFÎ TERCÜME FAALİYETLERİNE BİR BAKIŞ - 1-2,https://dusundurensozler.blogspot.com)
• [8] https://tr.wikipedia.org/wiki/Beydeba
• [9] Beydaba ,Çeviri, Cemal Şener,Kelile ve Dimne,.pandora.com.tr/)
• [10] https://wapedia.mobi/tr/Ezop)
• [11] ( alıntı: https://www.msxlabs.org/forum/edebiy)