KUL MESUD 

 Kelile ve Dîmne tercümesiyle tanınan XIV. yüzyıl şairi.

Hayatı hakkında yeterli bilgi olmadığı gibi tezkirelerde de adına rastlanmamıştır. XIV. yüzyılın birinci yarısında yaşadığı kaydedilen Kul Mesud, 1334-1337 yılları arasında hüküm süren Aydın Emîri Umur Bey'in isteği üzerine ve onun adına Kelîle ve Dimne'yi Farsçadan Türkçe ‘ye tercüme etmiştir. Tercüme, Umur Bey'in babası Mehmed Bey (ö. 734/1334) henüz hayatta iken gerçekleştirilmiş olmalıdır. Kendini Kul Mesud olarak tanıtan mütercimin başka bir eseri bilinmemektedir. Johannes H. Mordtmann, bu tercümeden yaklaşık yirmi yıl sonra yine Farsçadan Türkçeye çevrilmiş olan Süheyl ü Nevbahar’ın mütercimi Hoca Mesud  'un Kul Mesud ile aynı kişi olabileceğini ileri sürmüşse de Kilisli Rıfat Bilge ve M.. Fuad Köprül [1] buna karşı çıkmıştır. Ancak konu üzerinde doktora çalışması yapan Zehra Toska, her iki Mesud'un eserlerinden ve bu eserler üzerinde yapılan çalışmalardan hareketle Kul Mesud ile ' Hoca Mesut' un aynı kişi olabileceğini belirtmiştir. [2]

Hayatı hakkında hemen hiç bir bilgiye sahip olmadığımız Kul Mesut ile Süheyl-ü Nevbahar'ın yazarı olan Hoca Mesut'un aynı kişiler olamayacağı Süheyl Ünver tarafından hemen hemen kesinleştirilmiş bulunmaktadır. Kul Mesut'un hayatı hakkında hemen hemen  hiç bir bilgi bulunmasa bile yaptığı Kellie ve Dimne çevirisi ile edebiyatımıza adını yazdırmıştır. Bu önemli eser yıllarca ders, öğüt ve ahlak kitabı olarak pek çok kişinin başucu eseri olmuştur.

On altı bölümden (bab) oluşan Kelîle ve Dimne tercümesinin 1490 da yazılan ve bir de zeyli bulunan nüshasından[3]ilk defa söz eden kişi Bursalı Mehmed Tahir olmuştur. Bursalı Mehmet Tahir'in bilim dünyasına tanıtımıyla başlayan süreçten sonra Kellie Dimne Çevirisi üzerinde durulmaya başlanmıştır. 

Bu eserin yazma nüshası İstanbul, Süleymaniye kütüphanesindedir. ( Vasfi Mahir Kocatürk, age, shf, 190) [4] Vasfi Mahir Kocatürk , Kelile Dimne 'nin aslının Pançentantara adlı kitap olabileceğini söyler. Pançentantara kitabı ise Beydaba'nın değil Vısnu Şarman adlı bir Hindistanlı bir Brahman'a aittir. [5] PANCENTANTRA , Sanskritçe yazılmıştır. Eser AÜ DTCF Ankara DTCF yayımları tarafından Türkçeye çevrilerek basılmıştır.[6]  ( BKZMüzisyen Eşek- PANCENTANTARA’DAN - Pancetantra Kitabı ve Fabllarından Örnekler- AÇ GÖZLÜ ÇAKAL Pancetantra'dan FabL )

Sonraki yıllarda Eserin Türkçeye yapılmış diğer çevirileri de vardır. “( Vishnu Sharman, çeviri,Selin Akkaya, Pançatantra Bilgeliğin Kaynağı Hindistan'dan Hayata Dair Öyküler,Lale Kitap evi, 2005”) kitap bunlardan biridir.[7] ( BKZ  )

Kul Mesut'un Kelîle ve Dimne'si iki mukaddime, bir mensur zeyl metininden başka on altı bab - bölüm - halinde meydana getirdiği serbest bir tercümedir. ( .V. M. Kocatürk, ag.e, shf, 191) [8]Çeviride  on yedi beyitlik bir manzum hikâye de bulunur. Behram Şah için yazılmış bir gazel ve Arapça-Farsça bir mülemma" yanında metnin çeşitli yerlerine serpiştirilmiş otuz yedi nazım, otuz iki kıta ve otuz yedi beyit bulunmakta, bunların dışında eserde birkaç kıta ile bir mesnevi parçası, Farsça ve Arapça şiirler de yer almaktadır. [9]Bu manzumelerin ve çevirilerinin hepsinin tercümem mi olduğu veya bazılarının Kul Mesut' tarafından mı yazıldığı henüz aydınlatılmamıştır.

Aruz vezniyle yazılan bu şiirlerin, sık sık imalelere rastlanmasına rağmen, şiir tekniği bakımından belli bir seviyenin üstünde olduğu söylenebilir. Eserin orijinal-inde olduğu gibi bu manzumelerde de doğruluk, iyilik, dostluk, öğüt tutmak, ayrılık, felek, kötülük gibi konuları yer alır. Didaktik bir eser olan Kellie Dimne Çevirisindeki manzumelerde beyit nazım birimi yanında dörtlüklere de yer verilmiştir.

Orijinal Kellieve Dimne M.Ö. 1 yüzyıl civarında yaşadığı düşünülen Beydeba tarafından kaleme alınmış fabl tarzında hikâyeler barındıran bir hikâye kitabıdır. Beydeba' nın bu eseri Depşelem isimli bir Hint hükümdarı zamanında yazıldığı hükümdara bir tür nasihat niteliğinde olduğu öne sürülmektedir. Fabl türünün ilk ve en önemli örneklerinden olan Kelile ve Dimne`deki hikâyeler siyasetten erdeme kadar birçok farklı konuyu ele almıştır. Sanskritçe yazılmış olan eser ilk önce Pehlevice'ye, sonra Pehlevice' den Arapça ‘ya ve daha sonraları Arapça’ dan Farsça ‘ya çevrilmiştir. Batı dillerine olan tercümeleri bu son Farsça çeviriden yapılmıştır. Edebi otoritelerce, Ezop ve La Fontaine fabllarının, Kelile ve Dimne`den ilham alınarak yazıldığı bilinen bir gerçektir.[10]

Batı ve İslam âlemine yapılan Kellie Dimne çevirilerinin tamamı Beydaba'nın yazdığı orijinal eserden değil Pehleviceye ( Eski İran ) diline Beydaba'nın eserinden yapılan tercümeye dayanmaktadır. Kellie Dimne İran hükümdarı Hüsrev Anuşirevan (M.S.531-579) döneminde Hindistan’dan getirilerek Orta Fars (Pehlevî) diline tercüme edilir. Bu eser (Hintçe Karataka ve Damanaka) ilk önce 570 yılında Süryaniceye, daha sonra da İbnü’l-Mukaffa (721-757) tarafından Arapçaya çevrilir.  Kellie Dimne'nin hem İran’a getirilen Hintçe orijinali hem de Orta Farsçaya yapılan ilk tercümesi kaybolmuş, Süryaniceye yapılan tercüme unutulmuş, İbnü’l-Mukaffa tercümesi orijinalın yerine geçerek tüm dillere yapılan çeviriler için kaynak teşkil etmiştir. ( Ahmet NAHMEDOV, a.g.y) [11]  Kellie ve Dimne çevirilerinin tüm dünya dillerine çevrilen eserlerinin tümü bu Farsça çeviriyi kaynak olarak almıştır.  Türkçe'ye yapılan tercümeler de dâhil olmak üzere pek çok çeviri 12.yy.’da Gazne hükümdarı Behram Sah (1160-1186) adına Nasrullah bin Muhammed bin Abdü’l-Hamid Ebü’l-Meali tarafından yapılan Farsça mensur tercümeye (H.536/M.1143 ) dayanmaktadır.  (.Agâh Sırrı Levend, a.g.e) [12] Aydınoğlularından Umur Bey (1309-1348) için Kul Mesud tarafından yapılan Kellie Dimne çevirisi de işte bu eserden Türkçe'ye çevrilen bir eserdir. Kul Mesut'un Kellie Dimne Çevirisi çok başarılı bir çeviri eser olduğu gibi  Eski Anadolu Türkçesinin en iyi nesir örneklerinden birisini de oluşturmaktadır. (.Ahmet NAHMEDOV,a.g.y)[13]

Kelli ve Dimne'nin İbn-i Mukaffa çevirisindeki orijinalindeki bölümleri şunlardır. [14]

·         1) Arslan ve Öküz

·         2) Gerdanlı Güvercin

·         3)Yahut Tasmalı Güvercin

·         4) Maymun ile Kaplumbağa

·         5) Âbid ile Gelincik

·         6) Tarla Faresi ile Gelincik

·         7) Hükümdar ile Fenze Adlı Kuş

·         8) Arslan, Âbid ve Çakal

·         9) Dişi Arslan, Avcı Süvari ve Çakal

·         10) îlaz, Bilaz, îraht

·         11) Gezgin ile Kuyumcu

·         12) Şehzade ve Arkadaşlar

Kelilie Dimne'nin Kul Mesut haricinde tercümesini yapan birçok Türk çevirmeni daha vardır. Kul Mesut'tan başka, I. Murat'a takdim eden Cevheri'nin manzum çevirisi yanı sıra, Alaeddin Ali Çelebi' olarak tanınan Salihoğlu Ali " Envar-ı Süheyli" adı altında yazılmış  Manzum Türkçe çeviriden " ve Kaşifi’nin İran diline yaptığı Kellie Dimne çevirisinden faydalnarak  yazdığı   ve  “Humayunname " adını verdiği minyatürlerle süslenmiş  manzum eseri de vardır.  Alaeddin Ali Çelebi bu eserini  beş yılda tamamlayarak Kanuni'ye takdim etmiştir [15] [16]( bkz Alaeddin Ali Çelebi'nin Minyatürlü Humayunname Nüshaları)

Anadolu sahasındaki ilk çeviri örneklerinden biri olan Kul Mesud'un Kelîle ve Dimne'si aynı zamanda eserin Türkçeye çevrilen ilk ve en başarılı örneğidir. I. Murad (1326–1389) adına Cevheri’nin yaptığı manzum çeviri Kul Mesud'un yaptığı çeviri kadar başarılı olamamıştır. (Ahmet NAHMEDOV, a.g.y)[17] [18] Nasru!lah-i Şîrâzî'nin, İb-nü'1-Mukaffa'ın Arapça çevirisinden Gaz-neli Sultanı Behram Şah'ın isteğiyle Farsçaya yaptığı tercümesini esas alarak Kelîle ve Dimne'yi Türkçeye kazandıran Kul Mesud birçok Arapça ve Farsça kelimeye Türkçe karşılık bulabilmiştir. Böylece Umur Bey Kelîle ve Dimne'deki didaktik hikâyelerden faydalanma imkânını elde etmiştir.[19]

Fabl, Ezop masalları, Kellie Dimne  hakkında genel bilgiler için   İlgili Linkler

Beydaba Vıshnu Şarman Kelile Dimne Pançatantra Fabl

Beydağın Başında Duman Irımaz

Beydaba Kelile ve Dimne Hakkında Bilgiler ve Fabl Örnekleri

Pancetantra Kitabı ve Fabllarından Örnekler

Jean De La Fontaine Ve Fablları Örnekleri

Fabl Nedir Tarihçesi ve Özellikleri

La Fontaine Fablları

Fablın Dünya ve Türk Edebiyatında Tarihçesi ve Önemli Fabl Eserleri

AÇ GÖZLÜ ÇAKAL Pancetantra'dan Fabl

AYI İLE İKİ ARKADAŞ Krılov Fabllarından

ŞEYTAN ve HANCI - Fabl Örneği- La Fontaıne’de

Kelile ve Dimne Fabl Kitabı ve Tarihçe

Fabl Nedir Yapısı Bölümleri Masal İle Fabl ve Örnekleri

KAYNAKÇA 

[1] Mehmet Fuat Köprülüü, Osmanlı Müellifleri, II, shf. 305;

[2] Zehra Toska, Türk Edebiyatında Kelile ve Dimne Çevirileri ve Kul Mesüd Çevirisi (doktora tezi. 1989)

[3] Anonim ( Ece) KUL MESUD,https://www.tarihbilinci.com/forum/din-224/kul-mesud-8917/

[4] Vasfi Mahir Ko-catürk, Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara 1964, s. 189-191

[5] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/fabl-nedir-tarihcesi-ve-ozellikleri/100503

[6] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/beydaba-kelile-ve-dimne-hakkinda-bilgiler-ve-fabl/80532

[7] Vasfi Mahir Ko-catürk, Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara 1964, s. 189-191

[8] Vasfi Mahir Ko-catürk, Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara 1964, s. 189-191

[9] Anonim ( Ece) KUL MESUD,https://www.tarihbilinci.com/forum/din-224/kul-mesud-8917/

[10] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/beydaba-vishnu-sarman-kelile-dimne-pancatantra/74365

[11] Ahmet NAHMEDOV, KUL MESUD’UN KELİLE VE DİMNE TERCÜMES?NDE BAZI ARKAİK KELİME VE YAPILAR ÜZERİNE, tdid.ege.edu.tr/files/nahmedovahmet-9-1.pdf

[12] Agah Sırrı Levend, “Ümmet Çağında Ahlâk Kitaplarımız”, TDAY-Belleten 1963, Ankara 1988, s. 108-110

[13] Ahmet NAHMEDOV, KUL MESUD’UN KELİLE VE DİMNE TERCÜMES?NDE BAZI ARKAİK KELİME VE YAPILAR ÜZERİNE, tdid.ege.edu.tr/files/nahmedovahmet-9-1.pdf

[14] Agah Sırrı Levend, “Ümmet Çağında Ahlâk Kitaplarımız”, TDAY-Belleten 1963, Ankara 1988, s. 108-110

[15]  Ş. Kuzucular, Alaeddin Ali Çelebi'nin Minyatürlü Humayunname Nüshaları, https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/alaeddin-ali-celebi-nin-minyaturlu-humayunname/80951

[16] Agah Sırrı Levend, “Ümmet Çağında Ahlâk Kitaplarımız”, TDAY-Belleten 1963, Ankara 1988, s. 108-110

[17] Ahmet NAHMEDOV, KUL MESUD’UN KELİLE VE DİMNE TERCÜMES?NDE BAZI ARKAİK KELİME VE YAPILAR ÜZERİNE, tdid.ege.edu.tr/files/nahmedovahmet-9-1.pdf

[18] Semih Tez-can İÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü; . "Mes"ud ve XIV. Yüzyıl Türk Edebiyatı Üzerine Yeni Bilgiler", Türk Dilleri Araştırma­ları, Ankara 1995, s. 65-84;C

[19]  Himmet Akın, Aydınoğulları Tarihi Hakkında Bir Araştırma, Ankara 1968,

Edebiyat Dil bilim, Kültür, Folklor, Geleneksel ve Güzel Sanatlarla ilgili, Tez, yazı, İnceleme, ve Araştırmalarınız bize başvurarak bu sitede Paylaşabilirsiniz.

 BAŞVURU İÇİN : ESA, İLETİŞİM  veya s_kuzucular@hotmail.com